جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده: یکی از مباحث مهم در عرفان و مقامات عرفا که باعث حفظ ایمان و رشد معنوی انسان ونشانۀ ایمان و استقامت مومن شمرده می‌شود، صبر است. صبر کلید موفقیّت در آزمایش های الهی است و در لغت به معنی شکیبایی و بردباری و در اصطلاح صوفیه عبارت است از ترک شکایت و جزع از بلایا و مصایب. صبر در آثار مولوی و ابن فارض جایگاه خاصّی دارد. هر دو عارف بزرگ نهایت راه عرفان را در راه رسیدن به حقیقت الهی مستلزم صبر و شکیبایی می‌دانند که این موضوع در جای جای کلامشان مبرهن و نمایان است. از دیدگاه مولانا، انسان اگر بتواند همچو نی وجودش را از تعلّقات خالی کند، به مرتبه-ای می‌رسد که فرشتگان بر او غبطه می‌خورند، بی‌شک نیل به چنین مرتبه‌ای به راحتی ممکن نیست، بلکه مستلزم صبر و شکیبایی است. از نظر سلطان العاشقین صبر ریشه در مخالفت با هوای نفس، ریاضت، مجاهدت و تحمّل مصایب دارد و زبان به شکایت گشودن جز در بارگاه عظیم احدیّت پسندیده نیست.مولانا و ابن فارض در یک جهان بینی عارفانه موضوع صبر و بردباری را کاویده‌اند و آن را از جنبه های گوناگون مورد بحث و بررسی قرار داده‌اند. بررسی اندیشه های عارفانی نظیر مولانا و ابن فارض، که در سیر عارفانۀ خویش به مقام « صبر » دست یافته‌اند و با زبان نافذ خود آن را توصیف کرده‌اند؛ انسان را به تفکر وا می‌دارد که با داشتن این سرمایۀ عظیم به جستجو در افق های جدیدتر گام بردارد. از این جهت لازم به نظر می‌رسد که مشترکات نگرش‌های این دو عارف در زمینۀ صبر بررسی و مقایسه گردد. شیوۀ پژوهش از نوع کتابخانه‌ای و سندکاوی است و با استفاده از نظریات مکتب ادبیّات تطبیقی آمریکایی، این پژوهش به انجام رسیده است.واژگان کلیدی : صبر، عرفان، ادبیّات تطبیقی، مولانا، ابن فارض.

با توجه به گسترش عرفان‌های نوپدید که غالباً بدون هیچ پایه و اساسی و بر مبانی نظرات رهبران این فرقه عرضه می‌شود لزوم بررسی علمی، تاریخی و نوع نگاه نظرات آنان با برخی بزرگان عرفانی و رد این جریانات نوپدید از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بر همین اساس «عقل» و «عشق» به عنوان یکی از ویژگی‌های بارز انسان، همواره محل نزاع حکما و عرفا بوده است و بین عرفا نیز در تعیین حدود و ثغور این دو، معمولاً اختلاف نظر وجود داشته است که در این تحقیق (که به روش فیش-برداری و کتابخانه‌ای است و از روش تطبیقی ـ مقایسه‌ای استفاده گردیده) سعی شده جایگاه آن در عرفان نوپدیدی همچون عرفان شعور کیهانی (حلقه) و عرفان اسلامی با محوریت کتاب مرصاد العباد و دیگر آثار نجم‌الدین رازی (دایه) (که از اولین متون عرفانی به زبان فارسی به شمار می‌رود)، مورد بررسی قرار گیرد.محمدعلی طاهری پله عقل و پله عشق را دو پله پیش روی انسان می‌داند اما در بیان جایگاه این دو دچار عقل گریزی شده تا جایی که معتقد است عقل پیوسته با کارهایی که مناقع ملموس و مادی نداشته باشد مخالف است؛ اما نجم الدین رازی بر خلاف طاهری ارزش والای عقل و خردورزی را در جای خود پیش از ورود به آستانه عشق حفظ کرده و شأن و منزلتش را پاس داشته است. در عبارات او آمده است که عقل باید حیطه خود را بشناسد و اگر چه در قلمروهای دیگر چونان چراغی راهنمای سالکان تواند بود اما در کوی عشق نابیناست و آنجا سلطانی دیگر حکمرانی می‌کند.محمدعلی طاهری همچنین دنیای عشق به دور از حساب و کتاب عقلانی می‌داند و از آنجایی که دنیای عرفان را نیز همچون دنیای عشق می‌داند این دنیا را دنیا ماورا تکلیف می‌خواند زیرا دنیای عشق دنیای انجام وظیفه نیست. دنیای عشقی که طاهری ترسیم می‌کند با دنیای عشقی که نجم الدین رازی مرتبه پایانی آن را «فاعلم أنه لا اله الا الله می‌داند (که تازه ابتدای شریعت حقیقی است) بسیار متفاوت است چرا که عشق از نظر طاهری مزد اشتیاق مثبت انسان است در حالی که از نظر نجم الدین رازی اشتیاق و تمنا برای رهایی از تخم جسمانیت و عقل گرایی و ورود به عالم عشق کافی نیست.

مقایسه تحلیلی _ تطبیقی آثار بزرگ ادبیات جهان که با عنوان ادبیات تطبیقی و تحقیقات بین متنی شناخته شده، موضوعی است درخور که سبب ایجاد آثاری در قالب طرح پژوهشی، پایان نامه، رساله و کتاب شده است. بر همین اساس پایان نامه پیش رو به مقایسه تحلیلی_ تطبیقی مبانی دوزخ در کمدی الهی دانته و عرفان اسلامی و کیفیت انعکاس این مبانی مشترک و احیاناً متفاوت در آیینه ادبیات عرفانی می پردازد. با این هدف که میزان افتراق و اتفاق مبانی اثر مذکور با آموزه های اسلامی و به تبعِ آن ادبیات عرفانی را با نگاهی به اشعار عراقی، مولوی، شاه نعمت الله ولی و حافظ مشخص کند. روش مورد استفاده در این پایان نامه کتابخانه ای است که بر پایه تحلیل محتوا و هرمونتیک انجام گرفته و با مقایسه میان سروده های دوزخ دانته و مبانی قرآنی، عرفانی، برهانی و ادبی، پرده از زبان تأویلی و راز آلود متون مذکور برداشته است و در پایان نتیجه می گیرد که میان مبانی معرفت شناسانه دوزخ دانته و عرفان اسلامی اشتراکات بسیاری به چشم می خورد. نمادهای تأویلی و هرمونتیکی دوزخ کمدی الهی با رمزها و سمبل های ادبیات عرفانی فارسی تشابهات قابل ذکری دارد. البته موارد افتراق مبانی عقیدتی و ایمانی کمدی الهی و آموزه های اسلامینیز چشمگیر و قابل توجه است.

چکیدهتلاش جهت تعریف‌، شناخت یا بازشناخت الفاظ و اصطلاحات صوفیه و عرفانی، از دیرباز مورد اقبال و توجّه نویسندگان بسیاری بوده و آثـار‌ فراوانی نیز پیرامون این مقولات، پدید آمده است. این آثار متعدّد، در عین ‌حالی‌که با یکدیگر گـاهی فرق دارند، به‌طور کلّی باهم بـی‌ارتباط نیستند و درواقع، آثار بعدی، همه از روی آثار پیشین یا با یاری‌گرفتن از آن‌ها نوشته‌شده است. یادکرد این نکته لازم و بایسته است که مطالعه‌ی اصطلاحات صوفیان و شناخت معانی آن‌ها، نیازمند بررسی دقیق سیر تاریخی این آثار‌ و ارتباط‌ آن‌ها با یکدیگر و نیز چگونگیِ انتقال تعاریف و شرح و بسط این الفاظ و اصطلاحات از‌ یک‌ اثر به اثر دیگر است. پایان‌نامه‌‌ی پیش‌رو با هدف بررسی آراء و اقوال صوفیه در دو کتاب عوارف‌المعارف به قلم شهاب‌الدّین سهروردی (قرن هفتم هجری قمری) و التّصفیه فی احوال المتصوّفه حاصل تلاش اردشیر عبادی (قرن پنجم هجری قمری)، گامی‌ آغازین در مسیر شناخت بهتر مفاهیم عرفانی است که نگارنده همّت را بر آن گمارده تا وجوه اشتراک و افتراق آراء و اقوال صوفیه را در این دو اثر، مورد بررسی و کاوش قرار دهد. در نهایت این تفاوت اساسی آشکار شد که کتاب عوارف‌المعارف بیشتر در مسیر عرفان عملی و با هدف تفهیم آداب و تشریح چگونگیِ اعمال به رشته‌ی تحریر درآمده و در نقطه‌ی مقابل، التّصفیه یا صوفی‌نامه، دربردارنده‌ی فرهنگ جامعی از مفاهیم عرفان نظری است.

عشق در عرفان و ادب و در اندیشه های معنوی بشر از دیرباز جایگاهی بس بلند داشته است. واژه عشق و مشتقات آن در همان نخستین متون نظم و نثر پارسی دیده می شود. در فصل اول این تحقیق عشقبه عنوان یکی از مقامات عرفانی در متون عرفانی بررسی شده است. شعر شاعران قرون چهارم و پنجم هجری نیز سرشار از مضامین عاشقانه ای است که حکایت از عشق مجازی دارد. همچنین به جایگاه عشق در ادیان الهی و فلسفه نیز اشاره شده است. از قرن ششم به بعد با ظهور عرفان و تصوف در شعر چهره عشق و احوال آن دگرگون می شود. در فصل دوم مفهوم عشق نزد سنایی که آغازگر سرودن شعر با مضامین عرفان عاشقانه است بررسی شده است. سنایی مفهوم عشق و بسیاری دیگر از اصطلاحات عرفانی را در آثار خود به وضوح بیان کرده است. عشق نزد سنایی از اصول مهم طریق تصوف اوست که با ریاضت و شرح مقامات عملی عرفان پیوند خورده است . عشق عرفانی او ، عشق جسمانی را هم تحت تأثیرقرار داد؛ به گونه ای که عشق جسمانی هم رنگ و بوی عشق عرفانی گرفت. در قرن هفتم مفهوم عشق متحول می شود. در فصل سوم این تحقیق، عشق در آثار عراقی، عارفی که پیرو نظریه وحدت وجود و تحت تأثیرابن عربی است مورد تحلیل قرار گرفته است. عشق نزد او منشأ خلقت جهان هستی است که با امر آفرینش پیوند ازلی خورده است. نتیجه این تحقیق که در فصل نهایی دسته بندی شده است بیانگر تحول مفهوم عشق به عنوان یکی از مقامات عرفانی در بستر عرفان عملی و نزد سنایی و تبدیل آن به عنوان حقیقت ساری در وجود موجودات و یکی از مظاهر وجود محض نزد عراقی عارف عرفان نظری است. عشق در عرفان نظری عراقی جایگاه ویژه ای دارد که به عنوان نیروی به وجود آورنده عالم، با سایر اجزای این نظام ارتباطی منسجم دارد.

نوشتار حاضر پژوهشی است تحلیلی _ توصیفی درباره آثار و آموزه‌های عرفانی «مولانا جلال الدین محمد بلخی»، بزرگ مرد عرفان اسلامی و «کارلوس کاستاندا»؛ متفکر مردم‌شناس و نظریه پرداز عرفان تجربی ناحیه مکزیک و آمریکای لاتین که مطالعات و تجربیات خود را درباره تعالیم عرفانی استادش «دون خوان» و چگونگی سیر و سلوک او شرح می‌دهد. «دون خوان» طبیب سرخپوستی است که با تکیه بر معرفت شهودی، جهان‌های لایه لایه زندگی را به شرح باز می‌نماید و چگونگی وصول آدمی را به کمالات و کرامات از طریق تکیه بر کار مداوم، ریاضت، تمرکز، خودشناسی، استفاده از تقابل شخصیت‌های اجتماعی و نظایر آن بیان می‌کند. او معرفت و عشق را به منزله آتشی درونی می‌ستاید، آتشی که موجب می‌شود تا انسان‌ها جهان‌های باطنی خود را یکی پس از دیگری پس پشت اندازند و صاحب اسرار و کرامات متعالی شوند.این تجربیات که مجموعه‌ای است از تعالیم عرفانی حلقه‌ای از سرخپوستان «یاکی» بازمانده قوم «تولتک»؛ در دوازده کتاب فراهم آمده است. نگارنده می‌کوشد تا با معرفی شخصیت و مشرب فکری و عملی «کاستاندا» و تطبیق آن با آموزه‌ها و اندیشه-های عرفانی «مولانا» به نقاط تشابه و تفارق این دو جهان‌بینی بپردازد.

پرداختن به اصول و روش های تعلیم و تربیت از جنبه های مختلف و با بهره گرفتن از اندیشه ها وتفکرات بزرگان و اندیشمندان همواره موردتائید و تاکید بوده است . دنیای امروز دنیای بحران معنویت است و نیاز به معنویت وافعیتی ذلتی وواجب است .عرفان نیز از جمله موضوعاتی است که قطعا به تنهایی مقبول نبوده و عارف تک بعدی نمی تواند کمال مطلق را در تربیت ارائه نماید، عرفان اسلامی می تواند فطرت سلیم جامعه را به خود جلب نماید و حضرت امام خمینی (ره) در این دنیای پرتلاطم جایگاه ویژه ای دارد بنابراین توجه به شخصیت ایشان و تامل بر اندیشه ها و عرفان وی که توام با سایر خصایص و ویژگی های اوست و استکمال نفس را به عنوان غایت وجود انسان می داند، می تواند چراغی پرفروغ را در راه تعلیم و تربیت اسلامی روشن نماید که هر سائلی را به طریق درست رهنمون سازد.بنابراین نگاه عمیق به اندیشه های عرفانی امام(ره) و استخراج اصول و روش های تربیتی برگرفته از این عرفان از اهمیت بالایی برخوردار می باشد و ضرورت به کارگیری آن در تعلیم و تربیت امروز ، می تواند از جمله ضروریات و واجبات باشد.هدف از موضوع پایان نامه تبیین اصول و روش های تربیت عرفانی با تکیه بر اندیشه های امام خمینی (ره) می باشید. یافته های تحقیق عبارتند از: 1- تربیت عرفانی عبارت است از ایجاد شرایط مساعد توسط مربی برای مهاجرت معنوی و سفر قلبی عرفانی متربی از بیت نفس و منزل انانیت و مهاجرت الی الله ، بدون دیدن خود و نفسانیت و حیثیت خود.-تربیت عرفانی چنان نقش عمده و جایگاه وسیعی دارد که فقدان آن در جامعه می تواند منشاء بروز نارسایی های اخلاقی زیادی باشد.- در این پژوهش نه اصل برای تربیت عرفانی ارائه شد که عبارتند از : مرحله مندی ، تقدم تخلیه بر تحلیه ، خوف و رجا ، اغتنام فرصت جوانی ، پیروی دقیق از مرشد ، ایمان ، اخلاص ، صبر ، تسلیم - جهت وصول به این اصول روش هایی طی دو مرحله ی اساسی به کار گرفته می شود:مرحله ی تخلیه شامل یقظه، توبه ، زهد ،مشارطه مراقبه محاسبه ،تقوا ، پرهیز از خودبینی ، تسبیح ، استعاذه و مرحله ی تحلیه شامل : خودشناسی ، ذکر ، دعا ، نماز ، توسل ، قرائت قرآن ، تدبر در قرآن ، تمسک به قرآن این پژوهش گامی مقدماتی در تهیه و تدوین اصول و روش های تربیت عرفانی در اندیشه های امام خمینی (ره) است و به خوبی بیانگر آن است که تربیت عرفانی را می توان در قالب عملی آن طرح کرد.پیشنهادهای این تحقیق در دو بخش عنوان گردیده .پیشنهادهای پژوهشی شامل :1- تحقیق در خصوص میزان آشنایی مردم ، خصوصا جوانان با اصول و روش های تربیت عرفانیاز منظر امام خمینی(ره)2-آسیب شناسی تربیت عرفانی با تکیه بر عرفان های نوظهورو کاذب3- پژوهش در خصوص تدوین محتوای مناسب با اصول و روش های تربیت عرفانی در کتب دانشگاهی 4- بررسی چالش های موجود بر سر راه تربیت عرفانی در نظام آموظش و پرورشو پیشنهادهای کاربردی شامل :1- تالیف کتب دانشگاهی به منظور تقویت تربیت عرفانی علی الخصوص در جوانان2- آشنا نمودن مردم و علی الخصوص جوانان با آراء و اندیشه های امام خمینی (ره) در زمینه های عرفان ناب اسلامی3- تقویت روحیه ی عرفان اسلامی در دانش آموزان و پرداختن به معنویات باالگوگیری مناسب ازرفتار و کردار بزرگانی همچون امام خمینی (ره)

وصول به حق یکی از مهمترین مباحث و مسائل عرفانی است که در متون مختلفی در سنتهای مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در اندیشه اسلامی و هندویی چگونگی امکان وصول به حق در دو متن حدیقه الحقیقه و بهگودگیتا بیان شده است. در این دو متن از راههای مختلفی برای رسیدن به حق سخن رفته است. این راهها بنا به گزارش حدیقه عبارتند از: شریعت، طریقت و حقیقت. راه شریعت همان کارمه یوگه، طریقت همان جنانه یوگه و راه حقیقت، همان بهکتی یوگه است. در حدیقه و بهگودگیتا علیرغم وجود اختلاف در پاره ای از مسائل در راههای وصول به حق اختلاف چندان بنیادینی به چشم نمی خورد و این مسئله از آنجا ناشی می شود که اولاً اهدافی که در عرفان عملی مطرح است با دغدغه های اصلی بشر تناسب دارند و ثانیاً میزان سازگاری عرفان عملی مندرج در حدیقه با عرفان عملی خارج از خودش بسیار است. پژوهش حاضر می کوشد مسئله راههای رسیدن به حق را در دو متن حدیقه الحقیقه و بهگودگیتا مورد بحث و بررسی قرار دهد.

خاقانی از جمله شاعران عارف ادبیات فارسی است. اما از آن جایی که هنر غالب او در قصاید به ویژه قصاید مدحی، وصفی و زاهدان? اوست این جنبه از شخصیت او تا حدی مغفول مانده است.از طرف دیگر زبان فخیم و مطنطنو ناهموار او در قصاید نیز با موضوع عرفان و زهد، که زبانی نرم و هموار می خواهد همگون نیفتاده است. نگاهی عمیق یا حتی گذرا به سراسر دیوان خاقانی موید این سخن است. اگر چه عرفان زهد آمیز او در مقایسه با شاعرانی مانند سنایی، عطار و مولوی فروغی ندارد، اطلاع دقیق او از عرفان نظری و عملی و کاربرد گسترد? آنها در غزلیات و قصاید هر خواننده ایرا متقاعد خواهد کرد و به سادگی نمی توان از تلاش او در روند پیشرفت غزل عارفانه چشم پوشی کرد. هر چند گاهی اوقات به ویژه در قصاید خیلی از اصطلاحات عرفانی را در معنی غیر مصطلح به کار برده است که مد نظر ما در این پژوهش نبوده است. عرفان و مفاهیم عرفانی در سراسر غزلیات و بخش قابل توجهی از قصاید او منعکس شده است.خاقانی در غزلیات و قصاید برای بیان این مفاهیم، زبانی دوگانه دارد، در قصاید بیشتر زاهدانه می گوید و مفاهیمی مانند زهد، عزلت، قناعت و... کاربرد بیشتری دارند اما در غزلیات، عرفان او بیشتر قلندرانه است که با بیانی معمولاً رمزی ارائه شده است که سلوک عاشقانه‌ی سالک را ترسیم می‌کند. لذا مفاهیمی چون زلف و خط و خال و... بسامد بیشتری دارند.در عرفان عاشقانه خاقانی، گوشه‌هایی از عرفان شرقی سهروردی مقتول جلوه می‌کند

عرفان و تصوّف به عنوان یکـی از راههـای شـناخت خـدا، همواره از سوی انسانهایی که دارای روحی لطیف و منشی آزاد بوده اند، مورد توجّه بوده است. اینان همواره بـه عرفـان و تصـوّف بـه مثابهی یکی از راه های ویژه ی شناخت خدا توجّه داشتهاند. این ویژگی که با توجّه به روحیّات، محیط و جهانبینـی در آنـان متفـاوت بـوده است، به دو شیوه ی عرفان عاشقانه و عرفان زاهدانه خودنمـایی کـرد. هر کدام از این دو طریق ، اصول و ویژگیهـای خـاص و منحصـر بـه فردی دارند. در ایـن رسـاله ، نگارنده دو شـیوه ی معرفتی ، یعنی عرفان زاهدانه و عرفان عاشـقانه در آثار سنایی غزنوی نظیر دیوان اشعار، حدیقه الحقیقه و مثنوی سیرالعباد را مورد بررسی قرار داده است و ویژگی و خصایص این دو طریقه را نیز در حدّ توان مطرح ساخته است.در پایان نشان می دهد که عرفان عابدانه سنایی از لحاظ کمیّت بیشتر است؛ امّا عرفان عاشقانه او از لحاظ کیفیّت هنری تر و زیباتر می باشد.