جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع این پژوهش «مقایسه تطبیقی دیدگاه های عرفانیملامتیان و کیش مانی» است. در این تحقیق سعی شده است با مراجعه به منابع مختلف به بررسی شیوه ی عرفانی مانویان و ملامتیان پرداخته شود. از آنجایی که تصوف از شیوه های مختلف عرفانی بهره جسته است. تأثیر ادیان مختلف در برخی از فرقه های آن قابل ملاحظه است از جمله در فرقه ی ملامتیه تشابهاتی میان آراء و عقاید این گروه از صوفیان و آیین مانی وجود دارد. این تألیف شامل شش فصل می باشد. فصل اول به شرح حال مانی و همچنین سیر گسترش مانویت می پردازد. در فصل دوم سعی شده است اصول اعتقادی مانویان ارئه شده و مورد بررسی قرار گیرند. فصل سوم حاوی مطالبی راجع به ریشه های آیین مانی است و در فصل چهارم تاریخچه تصوف و عقاید فرقه ی ملامتیه گنجانده شده است. پس از این فصل، در فصل پنجم به فرقه ی قلندریه پرداخته شده و در پایان،‌در فصل ششم، اشتراکات تصوف، ملامتیه و قلندریه با مانویت بررسی شده اند.

این پژوهش به مطالعه‌ی آراء شیخ محمود شبستری (عارف و شاعر بزرگ قرن هشتم) و تطبیق آن‌ها با نگاره‌های معراج می‌پردازد. اهدافی که در این پژوهش مدنظر بوده‌اند: - تبیین دیدگاه شیخ محمود شبستری در گ‍ل‍ش‍ن‌‌راز، یافتن تأثیر آرای شبستری در نگاره‌های معراج و در نهایت تحلیل تجسمی نگاره‌های معراج با تکیه بر آرای شبستری است. به همین جهت در فصل پایانی به بررسی نگاره‌ها با توجه به آرای شبستری پرداخته شده و تطبیق آراء و نگاره‌ها نشان داده شده است. روش تحقیق: این پایان‌نامه با روش توصیفی- تحلیلی- تطبیقی انجام شده و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای بوده است و تعداد نگاره‌های جامعه‌ی آماری، سی نگاره بوده که به طور تصادفی انتخاب شده‌اند و با کتاب گلشن‌رازِ شیخ محمود شبستری مورد مطالعه‌ی تطبیقی قرار گرفته‌اند. نتایج تحقیق نشان می‌دهند که آراء شبستری در نگاره‌های معراج تأثیر داشته و در آن‌ها تجلی یافته است. با توجه به تأثیر مهم عرفان در دربار خصوصاً دوره‌ی تیموری می‌توان به نحوه‌ی این ارتباط و تأثیر پی برد. با توجه به تطابق‌های انجام شده بین آراء شبستری و نگاره‌های جامعه‌ی آماری تقریباً در همه‌ی آن‌ها تطبیق با آراء شبستری دیده می‌شود.

در این پژوهش با توجه به موضوع این پایان‌نامه «بررسی تطبیقی دو منظومه «منطق‌الطیر» و «الهی‌نامه» از دیدگاه عرفانی»، با نگاه به تحولات فکری و اجتماعی و دوران بحران‌‌زای روزگار عطار در اثر حمله غز و مغول و اینکه کتاب الهی‌نامه پیش از منطق‌الطیر به نظم در آمده می‌توان نتیجه گرفت که در منظومه الهی‌نامه، عطار به عنوان شاعری متعصب و معتقد نگاهی شریعتمدارانه به انسان دارد و ارتباط انسان با خدا همراه با حسابگری و خرد‌ورزی و محبت است، ولی در منظومه منطق‌الطیر عطار به عنوان یک شاعر عارف برجسته نگاهی طریقت‌مدارانه به انسان دارد و ارتباط انسان با خدا عاشقانه است.از سویی در این پژوهش اثبات شده است که کمال انسان در منطق‌الطیر در انسان کامل دیده می‌شود ولی در الهی‌نامه کمال انسان در خوب بودن و آرمانی بودن اوست.نکته‌ی آخر اینکه مرغان در منطق‌الطیر رمز و نماد شخصیتهای انسانی هستند که بهانه‌جویی‌ها و تعلقات مادی آن‌ها طبیعی و ذاتی است انسان سالک با تزکیه نفس و با تقویت بعد روحانی می‌تواند خود را از این تعلقات برهاند و نفس خود را مهار سازد تا بتواند مظهر خلافت و کرامت و امانت الهی باشد .

از جمله مفاهیمی که در تمامی اعصار توجه آدمی را به خود جلب کرده و او را به تدبّر، تعمّق و تلاش جهت تفسیر و تأویل آن واداشته است، مفهوم "عشق" می‌باشد. افراد زیادی در طول تاریخ در خصوص عشق سخن گفته‌اند، اما در آن میان نام افلاطون به عنوان نخستین فیلسوفی که عشق را مورد تفحص قرار داده و شهرت جهانی مفهوم "عشق افلاطونی" را تا ابد از آن خویش ساخته و نیز نام حافظ که در جهان اسلام و ادب پارسی از بزرگترین صاحب نظران در باب عشق بوده و بیش از هر موضوع دیگر اشعار خویش را بر پایه‌ی عشق بنا نهاده است، درخششی چشم گیر دارد. ما نیز در این رساله به بررسی دیدگاه این دو شخصیت بزرگ در خصوص عشق و مقایسه و مقارنه‌ی آنها جهت نمایاندن نقاط اشتراک و افتراق آنها پرداخته‌ایم. برای این هدف، نخست ما هر یک را به طور جداگانه از نظر فضای فکری و فرهنگی جامعه‌ی عصر خودشان مورد بررسی قرار داده و با تعمّق در آثارشان (در مورد افلاطون مکالمه‌ی "مهمانی" و "فایدروس" و در مورد حافظ، "دیوان غزلیات" او) خصایص عشق را از منظر آنها دسته بندی کردیم و سپس در فصل آخر برای فهم هر چه عمیق‌تر، به مقایسه و بیان شباهت‌ها و تفاوت‌های دیدگاه آنها پرداختیم. آنچه به عنوان نتیجه‌ی مقایسات حاصل آمد، وجود شباهت‌های فراوان میان اقوال و عقاید این دو فیلسوف و عارف بزرگ بود؛ چیزی که می-توان آن را سخن گفتن از حقیقتی واحد با بیان و کلام متفاوتِ برخاسته از فاصله‌ی زمانی، زبانی، فرهنگی و مذهبی آنها دانست.

دو مفهوم عشق پیش رونده و عقل بازدارنده از جمله موتیوهای مهم ادب عرفانی ماست و ارتباط این دو، نقش مهمی در شکل گیری مکاتب و اندیشه های عرفان اسلامی داشته است. در پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی رابطه میان عشق و عقل، با تکیه بر تمثیلات و دیگر گزاره های متنی موجود در آثار فارسی خواجه احمد غزالی و تمهیدات عین القضات همدانی، به رشته تحلیل در آمده است

یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین جنبه‌های فکری در حوزه‌ی ادبیات ایران و اسلام،آموزه‌های حکمی و مفاهیم عرفانی است که تلفیق این دو موضوع از قرن هفتم هجری به بعد به ویژه با ظهور بزرگانی همچون مولاناجلال‌الدین بلخی و سید حیدر آملی به اوج اعتلاء می‌رسد.سیدحیدر آملی شخصیتی است در ملتقای عقل، نقل و شهود بلکه جامع اندیشه‌ای علمی و قدرتمند و شهودی روشن و قابل اثبات با ابزار عقل و نقل در برابر شخصیتی که از جهت هرم فکری و کمال معنوی با یکدیگر همانندی می‌نمایند، مولانا نیز از عقل، نقل و شهود به کمال برخوردار است، وی در سیر اندیشه‌ی خویش همیشه با استفاده از آیات الهی عقل و شهود خود را تفسیر و توجیه می‌کند.در این پژوهش سعی بر آن بوده تا با تکیه بر دو اثر برجسته‌ی جامع‌الاسرار و منبع الانوار از سید حیدر آملی و مثنوی معنوی مولوی، ضمن استخراج و شرح اصطلاحات عرفانی- حکمی، از راه مقایسه، وجوه اشتراک و امتیاز این دو اثر و نیز افق فکری ودیدگاه معرفتی دو تن از بزرگان عالم بازنمایی شود. همچنین انتظار می‌رود از راه شناخت و تبیین کلید واژه‌های عرفانی این دو کتاب با مطالعات تطبیقی و بینامتنی بتوان به روابط پیچیده‌‌ی تجربه‌ها و تعبیر در حوزه‌ی عرفان و نیز حل عقده‌های معنایی در آثار عرفانی نائل آمد.فصل اول رساله به مقدمه و کلیات بحث همچون اهمیت، پیشینه، اهداف و روش تحقیق اختصاص دارد؛ فصل دوم مروری است کلی بر عرفان و تصوف و بیان ویژگی‌های اجمالی هر یک؛ در فصل سوم و چهارم به ترتیب شرح احوال و آثار و عقاید سیدحیدر آملی و جلال‌الدین محمد مولوی آمده است؛ فصل پنجم قسمت اصلی و بخش اعظم رساله است که در قالب 72 مدخل به طرح و شرح اصطلاحات عرفانی و حکمی اختصاص دارد؛ در فصل ششم که بخش پایانی است هم به نتیجه‌گیری از مباحث و جمع‌بندی مطالب پرداخته شده است.

وحدت وجود را می توان يكي از مهمترین ايده ها در اکثر مکاتب عرفانی دانست. البته مکاتب گوناگون عرفانی، در نوع جهان بینی و دستور العمل های مربوط به سیر و سلوک، تفاوت هایی با یکدیگر دارند، اما این ایده، فصل مشترك اغلب آنها است. توجیه منطقی و عقلانی این امر با مشکلاتي همراه است. در این تحقيق به تبيين وحدت وجود و بررسي هماهنگي آن با يكي از ديدگاه هاي علمي متداول پرداخته شده است. و در نهایت به بررسی اهداف تربیتی از منظر وحدت گرایانه علمی و عرفانی پرداخته شده است.روش مورد استفاده در اين پژوهش از نوع توصيفي- تحليلي است. تحليلي به اين صورت كه در آن بعد از بيان يك فرض يا بيان كلي سعي مي شود با كمك داده ها و اطلاعات مورد قبول موجود آن فرض مورد بررسي يا تاييد قرار گيرد. براي روشن شدن موضوع سعي شده است با وارد كردن داده ها در قالب يك چهار چوب روشن، از آن داده ها استنتاج منسجم و مطمئن تري به دست آيد. نتایج پژوهش نشان داد که در ديدگاه مشترك عرفا و فيزيك دانان، مبناي اين جهان موجودي غير عيني و هوشمند است. جلوه ها و نمودهای هستی یگانه است يا جهان یک شبکه واحد و پیچیدة ارتباطی است که بین اجزای آن ارتباط و همبستگی وجود دارد. تمام اشیاء به موجب قوانین طبیعت نامتناهی او پدیدارند؛ يا هیچ جرمی معدوم نمی شود و هیچ جرمی نیز از عدم (نیستی) به وجود نمی آید. اهداف تربيتي مبتني بر اين مباني عبارتند از :1)

چکیده ابن فارض و مولوی، از شاعران عارف قرن هفتم، در فرهنگ مصر و ایران جایگاهی مشابه دارند. ویژگی‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی روزگارشان همانند بوده است. هر دو به مشرب عشق و مستی و نیز اندیشه‌های وحدت گرایانه متمایل بودند. در نقد فرد و اجتماع کوشیده و شیوه‌ای ملامتی داشته‌اند و ... . این همدلی‌ها و هم‌چنین معرفت مولوی و ابن فارض به ادب، شعر و فرهنگ اسلامی، همزبانی مولوی با ابن فارض را در ابعاد فکری – ادبی به دنبال داشت؛ از جمله، چنان که از قراین بر می‌آید، ابن فارض و مولوی، جهان بینی، عرفان و سلوک اجتماعی و فردی خود را بر شالوده‌ی عشق بنا نهاده و از شُرب مدام سخن گفته‌اند؛ به گونه‌ای که در باور آن‌ها عشق – عموماً یا خصوصاً- مهم‌ترین موضوع هستی، مبدأ و معاد شناسی، انسان شناسی و بزرگ‌ترین انگیزه برای تعالی آدمی است. در پایان نامه حاضر بیان می‌داریم که اصطلاح عشق الهی را نمی‌توان به مآخذ و منابع اوّلیه‌ی اسلامی مستند ساخت؛ زیرا عشق در مجموع، در زمان نزول قرآن کریم، مفهوم منفی و سخیفی داشته است. با تغییر و تحوّل دیدگاه شاعران و نویسندگان و جایگزین شدن عشق الهی به جای عشق صوری و ظاهری، معشوق حقیقی و الهی نیز جانشین معشوق زمینی و مادی گشت، واژه‌های عاشقانه آسمانی شدند و بار معنوی تازه‌ای یافتند. آنچه از شواهد متنی و قراین عقلی به دست می‌آید، این است که ابن فارض در برهه‌ای از زندگی دچار معشوقان و خوبرویان زمینی شده؛ امّا در مورد مولوی نمی‌توان چنین ادّعایی کرد؛ زیرا عشق او به شمس تبریزی،دریچه‌ای است برای رسیدن به معشوق حقیقی. این پایان‌نامه بر آن است تا دیدگاه‌های این دو عارف را در زمینه‌ی عشق و مستی مقایسه کند و نقاط مشترک از جمله (توصیف‌ناپذیری عشق، منشا عشق، اوصاف و اقتضائات عشق، نشانه-های عشق، انواع و مراتب عشق، اوصاف معشوق و عاشق و ... ) و اختلافی آنها از جمله (یکسان نبودن سطح توانایی در بیان عشق و مستی، تکلف مانع پرداختن به معانی است، غم و فراق در مقابلِ شادی و وصال، پایان-پذیری و پایان‌ناپذیری عشق و ...) و همچنین تحلیلی از اسالیب این دو را بر اساس مکتب فرانسه و با روش توصیفی - تطبیقی مورد بررسی قرار دهد.کلیدواژه‌ها: ابن فارض، مولوی، عشق، مستی، عرفان، ادبیات تطبیقی.

ابن فارض وجامی دو شاعر عارف وعاشقی هستند که با گذر ازسبک ها ومضمون های شاعران مادی گرا ، به عشق ،باده واصطلاحات رایج آندو ، روح ومعنای تازه ورمزگونه ای بخشیده اند ودرآفرینش این مضمون ها ،ضمنبیشترین تأثیر پذیری از قرآن کریم ،برآن بوده اندتامفهوم های صوفیانه را با مضمون های آن پیوند دهند؛ این تاثیر پذیری، گاه درمعناوبه شکل تلویحی وگاه به شکل اقتباس صورت گرفته است. عشق از نگاه آن دو سرآغازیالهی داشته که در پرتو ایمانوگرایش به پروردگار ،تکامل ورستگاری می یابد .افزون بر این،کاربرد مضمون های مربوط به عشق وباده، درخدمت مشرب فکری ایشان یعنی« وحدت وجود» بوده است. جامی در این زمینه،تحت تأثیر اندیشه ومعانی شعری ابن فارض قرار گرفته است .این پژوهش بر آن است تا بر اساس چارچوب های ادبیات تطبیقیبه تحلیل محتوایی وساختاریشعر ابن فارض وجامی با محوریتعشق معنویوباده ی عرفانی ،بپردازد.

مسئله انسان واسرار وجودی او از جمله مسائلی است که در همه مکاتب بشری والهی به آن توجه شده است و همه مکاتب سعی کرده اند درحد ظرفیت و توانایی خود پرده ای از راز و رمز این معمای هستی ارائه کنند و با معنایی که از آن ارائه می دهند. پایه های مکتب خود را محکم کنند. آموزه های مولانا در مثنوی ومعنوی و آموزه های تائو را می توان نمونه هایی شاخص در فرهنگ و تمدن شرقی به حساب آورد که باز گو کننده ی حقایقی برای تمدن بشری بودند،آموزه هایی که با تعریف رابطه انسان با خود و عالم بیرون از خود و روابط حاکم بر طبیعت و مافوق آن به کلید واژه هایی مشترک اشاره کرده اند و همچنین تاکید هر دو آموزه به منشاء ازلی و مطلق که ریشه در قدرتی فوق قدرت بشری وتفکر در آن را دارد نشان دهندهوجه اشتراک این دو آموزه است . در عرفان و تصوف تمام ادیان و مکاتب، انسان موجودیذومراتب و دارای ساحتهای وجودی مختلف است و اگر چه همه مکاتب بشری تمام سعی و تلاششان به نوعی تامین سعادت انسان و الیتام دردها ورنج های او می باشد اما در مقام عمل گاهی به جنبه های دینوی و بشری او اهمیت بیشتری دادهمی شود. و باید با تفکیکُ خود حقیقی و خود مجازی انسان و شناخت آثار زیانبار غفلت انسان از ساحت های الهی خویش، موانعی را که باعث این غفلت و دوری انسان از گوهر حقیقی خود است از میان برداشت که در اکثر این مکاتب فلسفی ، صرف نظر از پاره ای اختلاف ها در یک اصل کلی ،با هم اشتراک دارند که حقیقت آنها به یک واحد صادر می شود. امروزه مطالعات تطبیقی راه گشای درک بهتری از آموزه های معنوی و باورها و اعتقادات مذهبی ادیان در ادوار مختلف می باشد. گاهی این مطالعات با گشودندنیای جدیدی از تعالی روحی و معنوی انسان شناختی، دیدگاه تازه ای نسبت به مسائل قبلی به ما می دهند. همچنین به کمک مطالعات تطبیقی می توان نشان داد که چطور این مکاتب فلسفی از یکدیگر تاثیر پذیرفته اند و این امر چه تاثیر و تغییری در روند تعالی و رشد معنوی انسان در ادیان مربوطه به خود ایجاد کرده است. ومطالعه و مقایسه ی تطبیقی این آموزه ها نتیجه جالبی از تداخل اندیشه های آسمانی و ماورائی آن ها است. رساله ی پیش رو به موارد مشابه از این افکارعارفانه پرداخته است.