جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش به مطالعه‌ی آراء شیخ محمود شبستری (عارف و شاعر بزرگ قرن هشتم) و تطبیق آن‌ها با نگاره‌های معراج می‌پردازد. اهدافی که در این پژوهش مدنظر بوده‌اند: - تبیین دیدگاه شیخ محمود شبستری در گ‍ل‍ش‍ن‌‌راز، یافتن تأثیر آرای شبستری در نگاره‌های معراج و در نهایت تحلیل تجسمی نگاره‌های معراج با تکیه بر آرای شبستری است. به همین جهت در فصل پایانی به بررسی نگاره‌ها با توجه به آرای شبستری پرداخته شده و تطبیق آراء و نگاره‌ها نشان داده شده است. روش تحقیق: این پایان‌نامه با روش توصیفی- تحلیلی- تطبیقی انجام شده و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای بوده است و تعداد نگاره‌های جامعه‌ی آماری، سی نگاره بوده که به طور تصادفی انتخاب شده‌اند و با کتاب گلشن‌رازِ شیخ محمود شبستری مورد مطالعه‌ی تطبیقی قرار گرفته‌اند. نتایج تحقیق نشان می‌دهند که آراء شبستری در نگاره‌های معراج تأثیر داشته و در آن‌ها تجلی یافته است. با توجه به تأثیر مهم عرفان در دربار خصوصاً دوره‌ی تیموری می‌توان به نحوه‌ی این ارتباط و تأثیر پی برد. با توجه به تطابق‌های انجام شده بین آراء شبستری و نگاره‌های جامعه‌ی آماری تقریباً در همه‌ی آن‌ها تطبیق با آراء شبستری دیده می‌شود.

قضاوت و دادرسی از روزگار قدیم که به صورت ساده و ابتدایی و در قالب داوری و قضاوت خصوصی جریان داشته تا امروز که به صورت نظامی پیچیده درآمده است، متناسب با درجه تمدن ، نوع حکومت و مقتضیات و ملاحظات سیاسی ، اجتماعی و مذهبی جوامع تغییر و تحول یافته و در هر دوره ای ویژگی های خاصی را داشته است.یکی از این دوره ها، عصر حاکمیت تیموریان بر مناطق مختلف از جمله ایران و ماوراءالنهر است. در دوران حکومت این سلسله نظیر سایر حکومت های قبل از آن ، نهادهای ویژه‌ای برای دادرسی و قضاوت وجود داشت و این امر ویژگیها و شرایط خاص خود را دارا بود. قضاوت در این دوره مبتنی بر قوانین منسجم و یکنواختی نبود و قضات بر اساس قوانین شرعی، عرف و احکام و فرامین سلاطین به قضاوت می پرداختند. یاسای چنگیزی (مجموعه قوانین و مقررات مغولی) نیز تا سال 815 ق. از مبانی مهم قضاوت عرفی در این دولت به شمار می آمد.برخورد عرف و شرع در این دوره نظیر ادوار قبل از آن در ایران، منجر به دو نوع قضاوت عرفی و شرعی شده بود و این امر موجب تشکیل دو نوع محکمه عرفی و شرعی گردیده بود.در این دوره نهادهای نیمه قضایی همچون نهاد حسبه و دیوان مظالمنیز در کنار نهاد دادرسی فعال بودند و مقامات ویژه‌ای در این محاکم و نهادها به امور قضایی مردم رسیدگی می نمودند. مسأله اصلی در پژوهش حاضر، بررسی سیر تحول نظام قضایی دوره تیموریان از سال 807 تا 911 ق.است. مهمترین تحولی که در نظام قضایی این دوره طی سالهای مذکور رخ داد،لغو یاسا توسط شاهرخ بود. بدین لحاظ در پژوهش حاضر، نگارنده به روش توصیفی و تحلیلی و با استناد بر منابع کتابخانه‌ای و اسناد موجود سعی دارد ضمن بررسی مسأله فوق، تشکیلات قضایی، جرائم و مجازاتها، نحوه رسیدگی به شکایات و جرائم و جایگاه و کارکرد قضات در نظام سیاسی و اجتماعی این دوره را نیز مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.

مساجد با هر نوع کاربریبه عنوان مقدس‌ترین مکان در دین اسلام پیوندی مستحکم با زندگی مردم داشته است ، گرچه کارکرد مساجد عبادت است اما مسلمانان فقط در مساجد عبادت نمی‌کنند ، قاعده‌ی کلی‌تر بر این امر استوار بوده است‌که یک بنا بتواند چند منظور را بطور همزمان برآورده سازد. چند منظوره بودن در معماری ترکیبی دوره‌ی تیموری به اوج خود می‌رسد. از ویژگی‌های معماری ترکیبی مساجد به عنوان قلب شهر، پیوند با بافت اطرافش می باشد وآنچه که دراین نوشتار در انواع مسجد با نام‌های متفاوت و کاربری‌های متنوع اهمیت پیدا می‌کند ، برقراری ارتباط میان مساجد با فضای باز شهری است . این پیوند ، گاه به گونه ایست که نمای مساجد بخشی از نمای فضای شهری محسوب شده و پیوندی عمیق با شهر برقرار می‌کند و بخشی از نمای شهر محسوب می-شود . در مساجد شرق امپراتوری تیموری و در شهر سمرقند به عنوان نماینده‌ی سبک امپراتوری تیموری ، پیوندی میان مساجد و فضای باز شهری وجود دارد و این فضای باز به صورت یک خیابان یا میدان تجلی پیدا کرده است . این فضای باز شهری از طریق بزرگترین ایوان مسجد ، فضای داخلی مسجد را به فضای شهری پیوند ‌داده است . اما در سبک مرکزی تیموری در خراسان رضویبا دارا بودن مساجد زیادی از این‌سبک و نماینده ای از سبک مرکزی که مورد این تحقیق است ، مساجدی با شش گونه ساختار فضایی شناسایی شده است که بر اساس ارتباط با فضای شهری ، این مساجد در سه گونه جای می‌گیرند . مساجدی که فضای باز آنها بصورت حیاطی درون مسجد است و از طریق ورودی های مسجد با فضای شهری مرتبط هستند و فضای باز مسجد به جای میدان شهری عمل می‌کند ، دوم مساجدی که فضای باز آنها با فضای باز بیرونی مرتبط و متصل است و مشابه نمونه‌های سبک امپراتوری هستند وسوم مساجدی که فضای باز ندارند و از بیرون نیز با فضای باز میدانی و خیابان شهری درارتباط نیستند .

دوکشورایران و چین از آغاز تا پایان حکومت مغولها روابط تقریبا دوستانه و گسترده‌ای با یکدیگر در زمینه سیاسی، تجاری و فرهنگی داشتتند، دوره تیموریان از این جنبه نیز، یکی از مهمترین مراحل تاریخی روابط دوکشور محسوب می‌شود، در این دوره، حتی تیمور هم درابتدا، ظاهرا خواهان روابط دوستانه با کشور چین و حاکمان مینگ بود، اما چینی ها که اعتمادی به دوستی تیمورنداشتند، با کنترل شدید بازرگانان تیمور و حتی دستگیری آنها و اخراج مسلمانان از کشور چین و همچنین مخاطب قراردادن تیمور به عنوان شخصی تابع و خراجگزار خویش در پی قدرت نمائی در مقابل تیمور برآمدند و بدینوسیله سعی در مهار حمله احتمالی وی به کشورشان داشتند، هرچند که این اقدامات چینی ها محرک حمله تیمور به چین شد، اما در نهایت تیمور از حمله به چین عاجز ماند. بعد از مرگ تیمور و در زمان جانشین وی شاهرخ، روابط دو کشور به اوج خویش رسید، اگرچه در نامه‌های حاکمان مینگ به شاهرخ تفوق و سروری آناننهفته بود، اما طبع ملایم شاهرخمانع از برانگیختن جنگ بین دو کشور شد، به همین خاطر در بعد سیاسی روابط دوستانه و وسیعی بین دو کشور برقرار بود،در بعد تجاری، رونق تجارت و مبادله کالاها از جاده ابریشم و راه ادویه صورت پذیرفت و همچنین در بعد فرهنگی روابط، موضوعاتی چون دین اسلام ،زبان فارسی و هنرها قابل بررسی بودند. وضعیت مسلمانان بهبود پیدا کرد، جایگاه آنان در چین ارتقاء پیدا کرد، زبان فارسی کارکرد خویش را به عنوان زبان دیپلماتیکی و تجاری حفظ کرد و نیز تاثیرات هنرچین بر هنرهای ایرانی همچون نقاشی سفالگری و غیره مشهود گردید، بعد از مرگ شاهرخ و در زمان جانشیان وی اگر چه روابط دوکشور ادامه پیدا کرد، اما آمد و شد سفرا و هیاتهای اعزامی در مقیاس کمتری نسبت به دوره پیش صورت پذیرفت، تضعیف قدرت سیاسی حکومت تیموریان وکاسته شدن از اهمیت آن برای چینی ها ، سیاست منفعلانه حاکمان مینگ و نیز تغییر الگوهای تجاری از جاده ابریشم به مسیردریایی، روابط دوکشور را به حداقل رساند.

سقوط الموت، کانون اصلی اسماعیلیان نزاری ایران، در حیات سیاسی، مذهبی و اجتماعی آنان آغاز دوره ای جدید به شمار می آید. در ایران، این دوره که از نیمه قرن هفتم آغاز و با فرار آقاخان اول به هند در نیمه قرن سیزدهم به پایان رسید، بر اساس مکان استقرار امامان نزاری، خود به سه دوره متمایز تقسیم می گردد که در آغاز دوره سوم، به علت شرایط جدید سیاسی قرن دوازدهم و به ویژه دوره زندیه آغاز، امام نزاری به حکومت کرمان دست می یابد. در این مقاله سعی شده است با نگاهی اجمالی به شرایط کلی نزاریان ایران در دو دوره آغازین، وضعیت آنان و به ویژه مسائل مربوط به حکومت امام نزاری بر ایالت کرمان در دوره زندیه مورد بررسی قرار گیرد.

تیمور زندگی سیاسی - نظامی خود را از ماوراء النهر، که سرزمین جغتائیان نامیده می شد، شروع کرد. او قبایل و ایلات و امرای این منطقه را متحد و یکپارچه کرد و سپاهی منظم فراهم آورد و با اتکا به این سپاه به اردوکشی و گشودن سرزمین های مختلف پرداخت. الگوی او در این لشکرکشی ها چنگیزخان بود. تیمور در این لشکرکشی ها همواره در پی آن بود که بر شکوه و شوکت سرزمین مادری خود، ماورا النهر، بیفزاید و، برای این منظور، با غارت ها و چپاول های سنجیده و دقیق، بنیه مالی آن جا را تقویت کرد و، از طرف دیگر، با غارت نیروی انسانی کارآمد و مولد شهرها و ایالات دیگر و گسیل آن ها به ماوراءالنهر، فضای فکری، فرهنگی و هنری این منطقه را تقویت و غنی کرد. در این مقاله، طرز عمل و سیاق کار او برای رسیدن به نتیجه مطلوب و دستاوردهای هنری این طرز عمل و سیاست گذاری محل بحث و فحص قرار گرفته است.

سپاه نادرشاه افشاری ترکیبی مختلط از تیره ها و عشایر گوناگون بود که حول محور شخص فرمانده انسجام یافته بودند و بالطبع با قتل نادرشاه این شیرازه نیز از هم گسست و تفرقه و وحشت و غارت سراسر اردوی او را فرا گرفت. از جمله طوایف موجود در اردوی نادر، افاغنه بودند. شاخص ترین فردی که پس از نورمحمدخان افغانی ریاست شاخه سدوزایی افاغنه را بر عهده داشت، احمدخان سدوزایی بود. وی اصالتا از مردم مولتان هند بود که نیاکان وی به قندهار و هرات مهاجرت کرده بودند. احمدخان در قندهار امیر بود که در سال 1150 نادر آنجا را گشود و وی را آزاد کرد و پس از احمدخان به فرماندهی تیر سدوزایی سپاه نادر رسید و تا مرگ پادشاه افشاری ملتزم رکاب او بود اما، پس از گسترش غارت گری در اردوی نادر، حقوق ولی نعمت را پاس نداشت و به غارت سراپرده وی اقدام نمود. پس از نادر، افاغنه نیز همچون دیگر طوایف به موطن خود، قندهار، مراجعت کردند و از آنجا که بر سر تعیین فرماندهی که مطاع تمام تیره ها و طوایف باشد، اتفاق نظر حاصل نشد، شورا یا شبه قوریلتای «مزار شیر سرخ» در نادرآباد قندهار، شکل گرفت. تمهیدات احمدخان- که فردی باهوش و جاه طلب بود - در شکل گیری این شورا بی تاثیر نبود و همین شورا طرح حکومت وی را در انداخت و شاهین قدرت بر شانه او نشست و احمدخان با بسط قدرت خود توانست نام اولین سلطان افغانستان را برای خود رقم بزند و به نام خود سکه زد و در جنگ هایی که با مخالفان و به کابل و پیشاور و هند و خراسان داشت، قلمرو خود را بسط و گسترش داد. این مقاله به بررسی چگونگی شکل گیری و بسط حکومت احمدخان سدوزایی (خان درانی) و سرانجام کار او می پردازد.

بازسازی بناهای دوره های پیشین وجهی بارز از معماری دوره تیموریان است. آغازگر این جریان شخص تیمور بود. او مال بسیاری صرف ساخت و ساز کرد و برخی بناهای بازمانده از پیش را هم از نو ساخت. شاهرخ، پسر و جانشین تیمور، بیش از پدر به بازسازی آثار توجه کرد. در زمان او، شاهزادگان و درباریان هم برای احداث و بازسازی بناها تا حدی اختیار یافتند. پس از شاهرخ، جریان تعمیر آثار همچنان تداوم یافت و میرزا ابوالقاسم بابر و سلطان ابوسعید در این زمینه کوشش هایی کردند. سپس سلطان حسین بایقرا و وزیرش، علی شیر نوایی، برخی از آثار پیشین را بازسازی کردند. همچنین بسیاری از صاحب منصبان و حتی توانگران ناوابسته به دربار، با ساخت و سازهای گونه گون بر شمار بناها افزودند. اگر چه از آثار بازسازی شده عهد تیموریان جز اندک نمونه هایی باقی نمانده است، روایت مورخان این دوره کمبود آگاهی را تا حدی جبران می کند. به نظر می رسد این بخش از معماری آن عصر از دید پژوهشگران معاصر پنهان مانده است.

مکتب علمی سمرقند حاصلِ تکامل مکاتب علمی بغداد، مراغه و تبریز بود که در روزگار الغ بیگ گورکانی(854- 812 ه.ق) شکوفا گشت. یکی از دانشمندان فعال در این محفل غیاث الدین جمشید بن مسعود کاشانی بود که برای تاسیس رصدخانه سمرقند و فعالیت در آن، به سمرقند دعوت شد. برخی تحقیقات، نقش و تأثیر وی را در مکتب علمی س مرقند تا این حد ارزیابی کرده اند؛ اما چنان که از آثار غیاث الدین بر می آید، وی بیش از این نیز در مکتب علمی سمرقند فعال بوده (832- 816 ه.ق) و دست آوردهایی داشته است. نوشته حاضر بر آن است تا با روش توصیفی- تحلیلی به این پرسش پاسخ دهد که غیاث الدین جمشید کاشانی چه جایگاه و تأثیری در مکتب علمی سمرقند، به ویژه در علم نجوم و حساب، داشته است؟ فرضیه ی تحقیق آن است که وی هم به کمک ابداعات وسیع خود در علومی چون حساب(اعشارکسری)، علم الحیل(مکانیک) و هندسه، طراح اصلیِ رصدخانه ی سمرقند و استخراج کننده ی زیج الغ بیگی بود؛ و حتی بیش از آن، نوعی سیاست گذاری و مدیریت علمی را در رصدخانه و مکتب علمی سمرقند اعمال کرد.