جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کلمات ائمه اطهار(ع) پس از قرآن کریم، گرانقدرترین میراث دین مبین اسلام است که قابلیت آن را دارد در حوزه‌های مختلف علوم بشری مورد استفاده قرار گرفته و بعنوان مبنایی برای مطالعات بنیادین و کاربردی در نظر گرفته شود،‌ به شرط آنکه بتوان دیدگاه‌ها و مبانی نظری ائمه اطهار(ع) را از خِلال تجزیه و تحلیل گفتار ایشان و با استفاده از روش‌های علمی و دقیق بازشناسی نمود.

«جُنُودُ السَّماوَاتِ والْأَرْضِ»، یکی از عبارات ظریف قرآنی است که از قدرت لایزال حضرت حق سخن می‌گوید، عبارتی که در عین اجمال، سرشار از معانی عمیق و مفاهیم جمیل است، اما کمتر کسی به بررسی موضوع جنود الهی و طبقه‌بندی آنها پرداخته است. یکی از زیباترین آیات قرآنی که توجه بسیاری از علاقمندان و مفسران را در همین رابطه به خود جذب نموده، آیات نورانی 4 و 7 سوره مبارکه فتح است که از وجود جنود الهی خبر می‌دهد «وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّماوَاتِ والْأَرْضِ» این آیات انسان طالب حقیقت را به سیر در آفاق و انفس دعوت می‌نماید تا مصادیق متعدد جنود السموات و الارض را یافته و با دیده عقل، عظمت جهان هستی و آفریدگار آن را با عمق وجود درک و لمس نماید. این عبارت قرآنی به رغم ایجاز و اختصار، حاوی محتوایی عمیق و گستره‌ای وسیع است، اما به قدر تاب و ظرفیت عقول بشری می‌توان این لشکریان و جنود الهی را احصاء و طبقه‌بندی و برخی از مصادیق آن را بر شمرد و برخی از خصوصیات و ویژگی‌های آنها را تبیین نمود.دامنه جنود الهی، نه تنها موجودات ماوراء طبیعی، بلکه نمونه‌ها و مصادیقی از این جنود در عالم ماده و احوالات عارض بر انسان را شامل می‌شود، همچنین قبض و بسط‌های طبیعی و روانی عارض بر طبیعت و انسان را در برمی‌گیرد.این پژوهش می‌کوشد تا با دسته بندی مخلوقات بر اساس رویت‌‌پذیری و عدم رویت‌پذیری از سویی، و جاندار و بی‌جان بودن مخلوقات از سوی دیگر، نوعی طبقه‌بندی از جنود الله در آسمان‌ها و زمین به دست دهد و علاوه بر این، مصادیقی از هریک از این دسته‌ها برشمرده و به مأموریت آنها اشاره داشته باشد. سعی بر آن رفته است تا ویژگی هریک از این طبقات نیز مورد اشاره واقع گردد و در مجموع مقایسه‌ای بین جنود الهی و جنود غیر الهی صورت پذیرد.

قرآن معجزه‌ی آخرین پیامبر الهی و حاوی معارف و برنامه‌ی سعادت بشر است که در اوج فصاحت و بلاغت برای هدایت تمامی انسان‌ها نازل گشته است؛ و چون از لوازم کلام بلیغ، بیان سخن مطابق حال مخاطب است بنابراین این پرسش مطرح است که قرآن از چه شیوه‌هایی برای هدایت مردم بهره گرفته است و هر شیوه با چه نوع مخاطبی تناسب بیشتری دارد؟ازاین‌رو در این تحقیق سعی شده است که ابتدا با پرداختن به مسئله‌ی هدایت (ازنظر معنا و مراحل و غایت)، نمای روشنی از آن تبیین گردد؛ و پس‌ازآن، ویژگی‌های قرآن به‌عنوان یک کتاب هدایت مورد بررسی قرارگیرد و در ادامه، به بعضی اصول هدایتی آن مانند منطبق بودن بر فطرت و ابتنای آن بر رحمت و عدل و تساوی و ... اشاره گردیده است تا از این رهگذر اعجاز ، برتری و جامعیت آن نسبت به دیگر کتب آسمانی مشخص گردد. سپس سعی شده تا شیوه‌هایی که تاکنون در کتب علوم قرآنی و تفسیری بدان اشاره شده است، چون قصه‌گویی و تمثیل و استدلال و جدل و موعظه و تصدیق و ... را تا حد امکان جمع‌آوری نماییم و با تطبیق آن با بعضی از اصول روانشناسی مشخص کنیم که هر شیوه با کدام مخاطب ارتباط بیشتری برقرار می‌نماید؛ مانند آنکه «قصه‌گویی» بیشتر بر افراد عامه و کودکان، «تمثیل» بر ادیبان، و «استدلال» بیشتر بر عالمان تأثیرگذار است. البته در تحلیل نهایی این نتیجه به‌دست آمد که شیوه‌های قرآن ازآن نظر که با فطرت انسان‌ها هماهنگ هستند هر انسانی در هر زمانی می‌تواند مخاطب هر یک از شیوه‌های هدایتی قرآن باشد؛ و ازآنجاکه این شیوه‌ها از علم بی‌پایان الهی نشأت گرفته‌اند، در عین سادگی از پختگی و کمال و استحکام خاصی برخورداراند، به‌طوری‌که با گذشت زمان و پیشرفت علوم هرگز دچار کهنگی نمی‌شوند و همواره کارایی دارند.

تربیت، مفهوم وسیعی است که در برگیرنده تمام شئون و ساحت‌های حیات انسانی است؛و از طرفی مهم‌ترین نوع یادگیری، یادگیری مشاهده ای است، این نوع، محتوی تربیت را به صورت عینی و عملی ارائه می‌دهد؛این نوشتار با همین دغدغه، «تأثیر یادگیری مشاهدهای برتربیت دینی در قرآن» را مورد بحـث قـرار داده و تلاش میکند به این سوال پاسخ دهد: از نظر گاه قرآن تأثیر یادگیری مشاهدهای بر ابعاد تربیت دینی(اعتقادی، اخلاقی و عبادی) چگونه است؟ همچنین رابطه تأثیر یادگیری مشاهده‌ای در شکل‌گیری و التزام به عقاید، اخلاق و احکام درقرآن کریم به چه شکلی است؟ هدف این نوشتار؛ ارائه عینی و عملی تربیت دینی، جلوگیری از انحرافات و به کمال رساندن انسان در پرتو ایات قرآنی است؛ و آن نیز تطبیق میان قرآن و علوم تربیتی، در ارائه راه‌کارهای تربیتی قرآن است.یکی از ابعاد تربیت دینی، تربیت اعتقادی است که به عنوان شالوده و زیر بنای انسان مطرح است؛ این کتاب وحیانی توحید را به عنوان اصلی ترین مبنا مطرح و در بسیاری از موارد به همین سه روش ذکر شده اشاره می کند؛ همچنین در بحث معاد و تجسم اعمال، فائده عقوبت جلوگیری از انجام وقوع جرم و فائده مثوبت تشویق به انجام اعمال صالح آمده است.در تربیت اخلاقی تلاش می شود با بهره‌گیری از دانش تعلیم و تربیت، اهداف اخلاقی را عینیت بخشیم؛ انسان رفتار و گفتار خود را مطابق الگوهای مطلوبش تنظیم می‌نماید؛ تاثیر یادگیری مشاهده‌ای چنان تنیدگی در تربیت اخلاقی دارد که فرد و به تبع آن جامعه، اخلاق و اعمال خوب را مشاهده و چون الگوی مطلوبش است سعی در درونی نمودن آن دارد . در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که صراحتا تعدادی از شخصیت‌های بشر، مانند: پیامبر اکرم، حضرت ابراهیم و ... را به‌عنوان رهبر، امام و الگوی عمل در بحث تربیت اخلاقی معرفی نموده است.دیگر از ساحت‌های تربیت دینی، تربیت عبادی است؛ تربیت اعتقادی بدون تربیت عبادی بار ارزشی ندارد، زیرا لازمه شناخت یک دین، عمل به آموزه‌های آن است؛ در این بحث به نقش الگودهی، تشویق و تنبیه در تربیت عبادی و همچنین به تاثیر یادگیری مشاهده‌ای در التزام به نماز، روزه، حج، ترک محرمات و اهتمام به مستحبات پرداخته شده است.مهم‌ترین دستاوردهای تحقیق، بعد از فحص و جستجو در آیات قرآن، بدین شرح اند:مهمترین روش‌هایی که قرآن کریم برای تربیت دینی ارائه می دهد عبارتنداز: الف- الگودهی و آموزش عملی و عینی ؛ ب- ثمره عقوبت، جلوگیری از انجام وقوع جرم و ثمره مثویت، تشویق به انجام اعمال صالح؛ ج- تنظیم رفتار و گفتار مطابق الگوی مطلوب؛ د- عینیت بخشیاهداف اخلاقی؛ ه- لازمه شناخت عمل به آموزه‌های دین.

بهترین و متقن‌ترین راه برای شناخت اهل‌بیت(علیهم السلام) شناخت قرآنی ایشان است. چرا که نور را با نور می‌توان دید. تبیین و تحلیل سخنان امام حسین(ع) پیش از نهضت و تطبیق آنها با آیات قرآن معلوم خواهد کرد که نهضت حسینی ناگهانی نیست، بلکه زمینه‌های پیشین دارد. جز این معلوم خواهد شد که پیش از قیام، امام چگونه موضع و برخوردی با مسائل جامعه و انحرافات عصر معاویه و آغاز حکومت یزید داشته است. تحقیق حاضر از سه بخش تشکیل شده است که: بخش اوّل شامل کلّیّات، بخش دوّم مربوط به تجزیه و تحلیل داده‌ها و بخش سوم شامل نتیجه‌گیری و پیشنهادها، ارائه شده است.بخش دوّم به چهار قسمت تقسیم شده است: سخنان امام حسین(ع) در زمان پیامبر(صلی الله و علیه و آله و سلم)، سخنان امام حسین(ع) در زمان حضرت علی(ع)، سخنان امام حسین(ع) در زمان امام حسن(ع) وسخنان امام حسین(ع) در زمان امامت خودشان.نتیجه این تحقیق روشن می‌سازد که امام حسین(ع) در دوران کودکی و نوجوانی و جوانی از منظر گفتار و کردار معصوم بوده و سخنان وی کاملاً مبنا و استناد قرآنی دارد. نکته‌ی دوّم آن‌که، معلوم می‌سازد قیام امام حسین(ع) از عصر معاویه آغاز شده و سخنان امام در عین وفاداری به پیمان صلح برادر روشنگرانه و بیداد ستیزانه است. کلید واژه‌ها: سخنان امام حسین(ع) قبل از نهضت عاشورا، تطبیق، قرآن، حدیث.

ملاصدرا تکوّن نفس را براساس نظریه ای که به حرکت جوهری و تشکیک در وجود معروف است، توجیه و تبیین نموده است. محقق این رساله با بررسی آثار این حکیم فرزانه و مطالعه کتب فلسفی و کلامی و تفسیری وی که بعضاً برگرفته از آیات و روایات است به نتایجی رسیده است که نشان می دهد بسیاری از دیدگاههای این فیلسوف در این مسئله مستند قرآنی دارد؛ از جمله اینکه این حکیم، معتقد به بقاء نفس بوده و بیان می دارد، با مرگ و فنای بدن و فساد آن، نفس همچنان پایدار و جاودانه به حیات خویش ادامه می دهد. او به کمک نظریه حرکت جوهری هم :جسمانیه الحدوث" بودن نفس و هم "روحانیه البقاء" بودن آن را ثابت می نماید.مطابق دیدگاه ملاصدرا، خداوند نیز مبدأ تکوّن نفس انسان و مراحل پیدایش او را در آیات مختلفی بیان فرموده است، از جمله آیات شریفه: «خلقه من ترابٍ»، «من طینٍ» و «من صلصالٍ من حماٍ مسنونٍ» و در ادامه به کمک آیاتی دیگر، تجرد نفس و بقای آن را متذکر می گردد: «لایذوقون فیها الموت الّا الموته الاولی»، « یا ایّتها النفس المطمئنّه ارجعی الی ربّک راضیه مرضیّه»، که ملاصدرا از این آیات و آیات دیگر به همراه ادله فلسفی، خلود نفس را هم نتیجه می گیرد.

پژوهش حاضر با عنوان بررسی تطبیقی دیدگاه مفسران شیعه و اهل سنت درباره امت وسط در قرآن و حدیث می‌باشد، که به روش کتابخانه ای تدوین گردیده است. خداوند در آیه 143سوره بقره نسبت به مسلمانانتعبیر «امت وسط» را به کار برده است. اما در این‌که منظور از امت وسط چیست، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. طبق نظر اهل سنتمراد از امّت وسط همه مسلمانان می‌باشد؛ امّا مفسرین شیعه امّت وسط را تنها گروهی خاص از آنان با ویژگی‌هایی برجسته می‌دانند ، این گروهممتاز هماناهل بیت  هستند. با توجه به‌ توضیحات‌ ارائه شده درمـی‌یابیم کـه منظور از «امت وسط» ، برخلاف مفسرین اهل تسنن همه‌ی امت اسلامی نمی‌باشد در مجموع شاید بتوان احتمال تازه‌ای در معنای آیه مطرح کرد و براساس آن بین دو قولی که در مسئله وجود دارد به این صورت جمع کرد که خطاب مذکور در آیه را عام و شامل همه مسلمانان گرفت، آنگاه در مورد امامان معصوم که کامل‌ترین افراد امت به شمار می‌آیند واژه شهید را در آیه که به صورت جمع به‌کار رفته هم به معنای الگو و هم به معنای گواه دانسته و درباره سایر افراد امت آن را تنها به معنای الگو دانست.کلمات کلیدی: امت، امت وسط، عدل، واسطه.

از آنجا که موضوعات متنوع و فراوانی در اغلب سور قرآنی مطرح می شوند که گه گاه در نگاه نخستین، پراکنده و بی ارتباط و گسسته می نمایند، لازم است از زوایای گوناگون، گفتمان کامل ِپریشان گویی ِدر ظاهر، و گمان باطل ِپراکنده گویی در باطنِ قرآن، نقد و بررسی شود. پیوستگی معنایی که ارتباطی تنگاتنگ با تناسب و ترتیب سور دارد از جمله مباحثی است که در متون گذشته و حاضر مورد غفلت واقع شده و عدّه ای نیز، تلا ش برای إرائه این نظریه را تکلّف مصنوع برشمرده اند. حال آنکه قرآن کریم که مجموعه ای از سوره ها است با توجه به معنادهی جمعی در روح و باطن آن هیچ وقت در اثر بهم خوردن ترتیب و چیدمان سوره ها، از هدف اصیل خود دور نمانده است. که اگر خلاف این می شد قطعاً در امر معنارسانی این طور جامع نبود ، این دلیل شاید مهمترین عامل برای کشف زیرساخت های قرآن و به گفته معصومین (ع) بطون آن به کار آید. از طرفی مخالفت دانشمندان در این زمینه فقط مربوط به گستره تناسب خواتم و فواتح سور می باشد که بحث هایی را برانگیخته است. پیوستگی معنایی را باید حاصل اتّصال نقاط مشترک تمام سوره ها، چون توحید، معاد، نبوت، اخلاق، ایمان و عمل صالح بر شمرد. این مفاهیم که در تمامی سوره ها گستردگی تام دارند، شبکه ها و میدان های معنایی را در بطن قرآن بوجود می آورند و باعث می شوند میان تمامی سور پیوندی گسست ناپذیر برقرار شود. بنابراین در صورت ترکیب هر چند سوره با هم و با هر نظم و ترتیبی، برون داد معنایی قرآن از کارکرد هدایتی آن باز نخواهد ماند. این پژوهش موضوع فوق را در پنج فصل به شرح زیر بررسی کرده است. فصل یک شامل کلیات، فصل دوم شامل جمع و ترتیب، در فصل سوم تناسب و اسلوب سوره های قرآن مبسوط بیان شده، در فصل چهارم پیوستگی معنایی بررسی شده و در فصل پنجم نتیجه گیری شده که سور قرآن در زیر ساخت خود دارای پیوندی حجمی و میدانی می باشند که به هیچ وجه تابعی از ترتیب و چیدمان سور نیست.

هدف اصلی این پژوهش تحلیل جایگاه و نقش اصل اعتدال در تربیت اسلامی از منظر آیات و روایات می‌باشد. در راستای هدف پژوهش و به علت گستردگی مقوله تربیت با انتخاب چهار ساحت از مجموع ساحت‌های تربیت، پنج سوال طراحی گردیده است. . این سوالات شامل دو محور کلی، تبیین مفهوم اعتدال با توجه به واژه‌های مشابه چیست؟ و نقش و مصادیق اصل اعتدال در تربیت اخلاقی، اجتماعی، سیاسی، و اقتصادی کدام است؟، می‌باشد. روش مورد استفاده در این پژوهش تحلیلی –اسنادی است که با تحلیل و بررسی اسناد، یافته‌هایی را از متون مرتبط با موضوع استخراج و مورد استفاده قرار گرفته است.از مهم‌ترین یافته‌های پژوهشمی‌توان به اعتدال تکوینی و تشریعی، تبیین و تاکید بر جنبه‌ی عینی و عملیاتی اعتدال، میانه‌روی مبتنی بر شرایط و خصوصیات در مکتب اسلام و نظام تربیتی آن اشاره کرد.

اخذ و فهم معارف قران شرایطی می طلبد که در این رساله به عنوان شرایط فهم قران از آنها یاد شده است.که برخی خارجی و برخی درونی است جدا از این شرایط اموری نیز هستند که رعایت انها در فهم بهتر ایات موثرند که از آنها به اداب تلاوت یاد میشود.این آداب نیز برخی ظاهری و برخی باطنی است.زدودن موانع فهم قران خود راهی دیگر برای رسیدن به فهم دقیق و صحیح از کلام خداوند است که در این رساله به اهم آنها اشاره شده است.