جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مباني هر مكتبي در نوع پاسخ هاي آن به مسائل زندگي ازجمله حيات سياسي تاثيرگذارند و اتخاذ هر مبنا استلزامات خاص خود را مي طلبد. در اين ميان مباني هستي شناختي داراي جايگاه خاصي است و پذيرش هر نوع مبناي هستي شناختي، اثري متناسب در چگونگي پاسخ به مسائل سياسي دارد. بر اين اساس مسئله اين است كه «مباني هستي شناختي» از منظر قرآن كريم كدام اند و پذيرش آنها چه برون‏دادهايي در تدبير حيات سياسي الزام مي كند؟ به نظر مي رسد اهم مباني هستي‏ شناختي از منظر قرآن كريم را در عناويني چون «مخلوق بودن هستي، فقر نظام هستي، قانون مندي تكويني، ابزارانگاري هستي، تداوم هستي پس از مرگ، مادي و فرامادي‏ بودن هستي» بتوان يافت و نوع پاسخ ها به مسائل سياست در اسلام متاثر از پذيرش اين مبناهاي قرآني، متفاوت از پاسخ ها در مكاتب ديگر با مبناهاي خاصشان خواهد بود. از مهم ترين نتايج پذيرش اين مباني مي توان به برون‏داهايي چون «معناداري عبادت و اطاعت در حيات سياسي، تناسب حق و تكليف سياسي با مخلوق بودن هستي، اثرپذيري حيات سياسي از قوانين تكويني و ثابت هستي، اثرپذيري قدرت از وابستگي و نياز هستي به خالق در تقنين سياسي، پذيرش دخالت علل غيرمادي در حيات سياسي، آخرت محوري در سياست و...» اشاره كرد. اين تحقيق با روش تحليل و تفسير آيات قرآن كريم سامان مي‏يابد و علاوه بر استناد به منابع تفسيري مختلف، به ‏طورويژه از تفسيرالميزان علامه طباطبايي به عنوان يكي از معتبرترين منابع دستيابي به تفسير صحيح آيات قرآن كريم در مسير دستيابي به مباني هستي شناختي مذكور و نيز برون‏دادهاي سياسي آنها بهره مي برد.

فرقه‌ باطنی‌گرای «ذکریّه»، که از رهگذر جایگزینی «ذکر» به‌جای «نماز» به «ذکریّه»، نام‌بردار شده‌اند، از حدود پنج قرن پیش، بنا بر این که «سیدمحمد جونپوری»، بنیان‌گذار آن‌فرقه باشد و یا چهارقرن قبل با این فرض که «سید محمدمهدی اتکی»، موسّس آن به‌حساب آید، در شبه ‌قاره هند پدید آمده است. از جهت قرابت جغرافیایی آن منطقه به ایران به‌گونه طبیعی در بلوچستان ایران نیز حضور دارند. باورها و اندیشه‌های چهارگانه بدیع: 1. آفرینش مهدی از نور 2. خلقت کائنات از نور مهدی 3. ظهور و فعالیت وی در شبه‌ قاره هند 4.افضلیت مهدی بر تمام انبیاء، از ویژگی‌های اختصاصی ایشان است. بررسی و تحلیل کارنامه آشفته ایشان که گاه، مهدی را با لقب «سردار انبیا»، گاه به‌عنوان «موعود پیامبر»، یاد و ظهور و فعالیتش را پایان‌یافته تلقّی می‌کنند، نشان می‌دهد، مهدی‌باوری «ذکریه» با آیاتی مانند: توبه: 33، نور: 55 و انبیاء: 105، که به تشکیل حکومت جهانی مهدی و فراگیری عدالت اشاره دارند و با روایات اتفاقی ناظر به تبار، خصوصیّات شخصی و شخصیتی و حوادث قبل و بعد از ظهور حضرت، هماهنگ نیست. پژوهش میدانی و تحلیل اسناد، حاوی این امرند که باورهای «ذکریه»، انحرافاتی است که توسط بنیانگذار، یا پیروانش در برابر شریعت اسلام اتفاق افتاده و اسباب گمراهی برخی افراد را به‌دنبال داشته است.

وحی، واسطه ارتباط خداوند متعال با پیامبراکرم (ص) و حدیث نبوی، مبیّن این وحی منزَل و رابط بین پیامبراکرم (ص) با مردم ‌است. نوشتار پیش رو که با روش توصیفی-تحلیلی و در گستره بررسی آیات و روایات مرتبط با انواع وحی فراهم شده، می‌کوشد تا نشان دهد طبق آیه «وَ ما یَنْطِقُ عَنِ الْهَوى‏، إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْیٌ یُوحى» و سایر آیات مشابه، نزول وحی بر پیامبر (ص)، به چهار شکل وحی قرآنی، وحی بیانی، حدیث قدسی و حدیث نبوی بوده است. نتایج پژوهش، بیانگر این است که مراد از وحی قرآنی، قرآن کریم است که از طریق وحی بر پیامبر (ص) نازل شده است. وحی بیانی، اختصاص به قرآن کریم دارد و به منظور تبیین آیات قرآن به معنای تفصیل جزئیات احکام، تخصیص عمومات و تقیید مطلقات قرآن است. از این رو، تببین قرآن، از تفسیر قرآن متفاوت است؛ تببین قرآن، بر اساس وحی بیانی و ویژۀ پیامبر است که همراه با قرآن، بر پیامبر، وحی می شده است؛ ولی تفسیر قرآن از عهدۀ هرکسی کـه شـرایط ویـژۀ تفسـیر را داشته باشد بر می آید. لفظ و معنی حدیث نبوی، از پیامبر است - البته مبتنی بـر وحی و آموزه های وحیانی. مفهوم حدیث قدسی از خداوند، وحی مـیشـود؛ ولـی لفظ آن از پیامبر است.

روش عارفان در بیانِ اندیشه­های عرفانی و مفاهیم سیروسلوک بیشتر مبتنی‌بر نقل حکایت­هایی از گذشتگان است که گهگاه متناسب با موضوع، تغییراتی در اصل آنها ایجاد می­کنند تا معنی مورد نظر خود را با آن بیان کنند. بنابراین در روش‌شناسی تأویلِ عارفان از داستان­ها، توجّه به نوعِ تغییری که آنها در روایتِ اصلیِ حادثه­ها ایجاد می­کنند، اهمیّت بسزایی دارد. مهم‌ترین‌ تغییری که آنها در داستان­ها ایجاد می­کنند، «جابه‌جایی و تغییر علّت اولیّه»­­ای است که باعث ایجاد حادثه و شکل­گیری داستان شده‌است. این تغییر علّت، خود باعث تغییرات اساسی در دیگر ­اجزا و عناصر داستان و دگرگونی ساختار کلّی آن می­شود و بافت و زمینه­­ای که در داستان به وجود می­آورد کاملاً با بافت و زمینۀ قبلی آن متفاوت می‌گردد. در این نوشتار، نخست به اهمیّتِ «علّت» و نقش آن در نوع و چگونگی عناصر داستان اشاره می­کنیم، سپس به ذکر چند نمونه از برداشت­های عرفانی عارفان از داستان‌ها که با تغییر علّت اصلی آنها، تغییرات دیگری نیز در درون روایت به وجود آمده‌است، می‌پردازیم.

قرآن کریم از رخداد قیامت با نام‏ها و اوصاف گوناگون یاد می‏کند. این تنوّع حکیمانه، همسو با هدف قرآن و در راستای هدایت و تربیت آدمی است. یکی از ابعاد وجودی انسان، عقل یا نیروی ادراکی نظری و عملی او است. این مقاله درپی پاسخ به این پرسش است که نام‏ها و اوصاف قیامت در تربیت عقل انسان چه نقشی ایفا می‏کند. در پایان چنین به دست آمد که این نام‏ها و اوصاف در تربیت عقل نظری موجب می‏شود تا انسان به صورت کاملا عقلانی راه ایمان را برگزیند و خدا را مالک حقیقی همه‏ی هستی بداند و قیامت را به عنوان یک واقعیت حتمی درک کند و ناپایداری دنیا را درک نماید. همچنین در تربیت عقل عملی موجب می‏شود تا عقل عملی انسان -که کلیت خوبی و بدی اعمال را درک می‏کند- عدالت و تفضل الهی را درک نماید. در مجموع نام‏ها و اوصاف قیامت در تثبیت، تصحیح، تعلیم و تذکار بُعد عقلی ایفای نقش می‏کنند.

این مقاله به بررسی آیات 19 تا 24 سوره­ی الرحمن و نیز آیات 53 سوره­ی فرقان، آیه­ی 12 سوره­ی فاطر، آیات 30 تا 35 سوره­ی شوری و بخشی از آیه­ی 61 سوره­ی نمل که با این آیات موضوعی و مفهومی انطباق دارند، پرداخته و آنها را به صورت تخصصی از منظر جغرافیا تبیین کرده­است. بر اساس این تحقیقات، دو دریای ذکر شده در سوره­ی الرحمن و آیات مرتبط با آنها «اقیانوس منجمد شمالی و اقیانوس اطلس شمالی» می­باشند. برزخی که این دو دریا را از هم جدا کرده است «سرما» است و "نشات گرفته­هایی در دریا که همانند کوه هستند" همان «آیسبرگ یا کوه یخ» می­باشند. در آیات 30 تا 35 سوره­ی شوری داستان گروهی نقل شده است که به واسطه­ی کفری که مرتکب شده بودند، دچار مصیبت بزرگی شدند و خداوند به واسطه­ی یک شناور عظیم و کوه مانند، قدرت خود را به آنها نشان داده و آنها را مجازات کرد. با توجه به شواهد و قرائن ارائه شده، به نظر می­رسد این حادثه، همان حادثه­ی غرق شدن کشتی معروف تایتانیک باشد.

یکی از مسائل مربوط به اعجاز قرآن کریم، تقسیم معجزات به عقلی و حسی است. اما این تقسیم چگونه به وجود آمد و مقصود دانشمندان مسلمان از عقل در این تقسیم، عقل چه کسانی است؟ در پژوهش حاضر با بررسی تاریخی روشن می‌شود که این تقسیم برای نخستین بار توسط جاحظ (م 255 ق) و در پاسخ به این پرسش به وجود آمد که چرا تنها معجزۀ کتابی، یعنی قرآن کریم از میان تمامی پیامبران(ع) به حضرت محمد(ص) اختصاص دارد. دانشمندان مسلمان در طول تاریخ در پاسخ به این پرسش، سه رویکرد متفاوت دارند؛ گروهی نگاهشان به مخاطبانِ معجزات، نگاهی نژادی است و مدعی هستند که برتری عقل و هوش عرب­ جاهلی که پیامبر(ص) در میانشان ظهور کرد دلیل این مسئله است. گروهی دیگر، دینِ مخاطبانِ معجزات را مد نظر قرار داده و برتری عقلی امت اسلامی بر امت یهودی و مسیحی را عامل این امر ­می­شمرند. گروهی نیز عموم بشر را معیار قرار داده و علت این امر را، رشد و پختگی عقل بشر ـ صرف‌نظر از نژاد و دین ـ در دورۀ حضرت محمد (ص) می‌‌دانند.

قرآن به عنوان وحی آسمانی مشتمل بر موضوعات متعدد است که در مواردی متصدی تبیین امور و گاه در مقام تفصیل امور متشابه از یکدیگر است. نوشتار پیشِ رو رویکرد ملاصدرا در باب قلمرو و جامعیت قرآن را با روشی نقلی - برهانی بررسی کرده و به این نتایج رسیده است: از دیدگاه ملاصدرا، همه امور به نحوی در قرآن مذکور است؛ حال یا صریحاً و یا اینکه مقوّمات، اسباب، مبادی و غایتش در قرآن آمده است. البته فهم همه علوم قرآن مختص به افرادی است که توفیق مفارقت از تعلقات مادی نصیب آنان شده است. همین ویژگی است که تبیین معارف و علوم قرآنی را متوقف بر وساطت رسول الله و ائمه (ع) می کند. ملاصدرا معتقد است همانطوری که انسان‌ها دارای مراتب وجودی مختلفند، قرآن نیز مشتمل بر مراتب و بواطن متعددی است و مراتب وجودی انسان‏ها در میزان فهم و درکشان از علوم قرآن تأثیر گذار خواهد بود. ملاصدرا در باب جامعیت و قلمرو قرآن، قائل به تفصیل است و قرآن را مشتمل بر دو بخش؛ ظاهر و باطن دانسته است. او در بخش ظاهر قائل به جامعیت اعتدالی و در بخش باطن قائل به نظریه حداکثری است.

این پژوهش، در ارتباط با علوم بشری از منظر قرآن کریم می باشد. از آن جا که قرآن کریم کتابی جامع و کامل بوده، جهت هدایت بشر و یکی از نیازهای بشر فراگیری علوم مختلف می باشد، از این رهگذر قرآن کریم به این موضوع پرداخته است وانسان ها رابه فراگیری علم ودانش فراخوانده است دراین مقاله درابتداء به اهمیت قرآن توجه شده، سپس دیدگاه قرآن، در ارتباط با علوم تجربی، بیان شده، بحث عدم تعارض بین قرآن و علوم بشری مطرح، و به علومی که از قرآن کریم الهام گرفته شده که دانشمندان، آنها را کشف کرده اند. از جمله زوجیت اشیاء، حرکت زمین و کهکشان ها، عمل لقاح بادها، آب که علت پیدایش هر موجود زنده ای می باشد. در نهایت به این نتیجه منتهی می شود که خیلی از علوم بشری الهام گرفته از قرآن کریم می باشد.