جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عالمی که در آن زندگی می‌کنیم در تمامی ساحت‌ها دارای قوانین واصولی است، همانطور که در عرصه علوم تجربی قوانینی بر بعد مادی اشیاءحاکم است در عرصه مادی و معنوی زندگی بشر قوانینی وجود دارند. این قوانین که در عرف دینی به آن سنت گفته می‌شود بر تمامی زندگی بشر سایه انداخته است. بدیهی است شناخت این قوانین که سرنوشت دنیوی واخروی بشر در گرو آن قرار دارد بسیار ضروری است. دراین مقاله کوشش شده است ابتدا با تحلیل دقیق مفهوم سنت وهدف کلان سنت‌های الهی منطق استخراج سنت‌ها را به دست آوریم، سپس حوزه‌های تاثیرگذاری سنت‌ها از قرآن وسطوح مختلف جریان سنن الهی را بررسی کنیم؛ در پایان به ویژگی‌های مختلف سنت‌ها پرداخته‌ایم. این مقاله با تاکید بر تفسیر شریف المیزان به روش کتابخانه‌ای تهیه شده است.

آیات متعددی از قرآن کریم به تشریح زوایای خردورزی پرداخته اند. در این میان، تعیین اوصاف و ویژگی‌های خردمندان از منظر این آیات برای تمییز آنها از بی نصیبان از این حقیقت، مساله‌ای است که در این تحقیق دنبال شده است. در نوشتار پیش رو با روش تحلیلی – توصیفی و در عین حال با الهام از «علت صوری» در اصطلاح فلاسفه به کاوش در خصوص اوصافی که مراتب خردورزی را به فعلیت می‎رسانند پرداخته شده است و در قالب نظرگاهی نوین، کثرت این اوصاف ایجابی متعدد به وحدت «تقوی» ارجاع داده شده با ارائه ادله قرآنی هر مرتبه‌ای از حقیقت تقوی به عنوان مرتبه‌ای از «نظام خردورزی» معرفی شده است. چنانچه کثرت اوصاف سلبی خردورزان نیز به وحدت «پلیدی» بازگشت داده شده بر این اساس هر مرتبه‌ای از رجس و پلیدی منافی با مراتبی از خردورزی دانسته شده است.

موضوع این مقاله تطبیق آرای جناب صدرالمتألهین شیرازی بر آیات و روایات و بررسی و تبیین نظریات تفسیری وی در خصوص اخبار مربوط به خلقت نفوس است. اخبار مربوط به این حوزه دو دسته است؛ ظاهر برخی با نظریۀ حدوث جسمانی نفس جناب صدرالمتألهین سازگار و ظاهر برخی ناسازگار است. نحوۀ رویارویی با اخبار ناسازگار سه‌گونه بوده است؛ برخی با اکتفا به دلیل عقلی مبنی بر امتناع خلقت نفوس قبل از ابدان به این اخبار توجه نکردند؛ عده‌ای به ظواهر اخبار اکتفا نمودند و معتقد شدند که نفوس بما هو نفوس قبل از ابدان وجود داشته‌اند، کسانی نیز سعی کردند میان عقل و نقل جمع کنند. جناب صدرالمتألهین ملاصدرا با کسانی که به ظاهر اخبار اکتفا کردند و قائل شدند نفوس بما هو نفوس قبل از ابدان وجود داشته‌اند، مخالف است. هم‌چنین وی اگرچه معتقد است مبادی اعتقادی با ظنون حاصل از اخبار تحصیل نمی‌شود، لکن با گروه اول نیز موافق نیست و به دلیل احترامی که برای اخبار قائل است، ادلۀ عقلی خود را هم‌چون مخصص و قرینۀ لبی می‌داند که توجیه‌کننده و تبیین‌کنندۀ معنا و مراد دقیق این اخبار هستند.

علاّمه طباطبائی هدایت را به دو قِسم هدایت اوّلی و هدایت ثانی تقسیم می‌کند. وی هدایت اوّل را به انسان و هدایت دوم را به خدا منتسب نموده است و با تبیینی که درباره هر یک انجام می‌دهد، هیچ یک از آنها را خارج از اراده الهی قلمداد نمی‌کند و در عین حال، نقش اختیار انسان را در هر یک به‌وضوح نمایان می‌نماید. در باب اضلال الهی نیز باید گفت که وی اضلال منتسب به خداوند را اضلال مجازاتی دانسته است و به شیوه‌ای آن را به خدا نسبت می‌دهد که در عین حال که اراده خداوند در آن وجود دارد، نقش اختیار بشر نیز در آن غیرقابل انکار است. فخر رازی نیز با استفاده از دلائل عقلی و نقلی، هدایت و اضلال الهی را تنها مستند به خداوند کرده است و فعل او معرّفی می‌کند، بدون اینکه در این میان، نقشی برای اختیار انسان قائل شود.

اندیشمندان اسلامی در باب تعارض یا عدم تعارض آیات آفرینش با فرگشت نظرات یکسانی ندارند. در این مقاله سعی‌ بر تبیین این است که نظریه دینی درباره خلقت انسان با نظریه علمی، تعارض و تضادی ندارد. حضرت آدم به گونه‌ای ویژه و معجزه‌گون از خاک آفریده شد و انسانهای بعدی از نسل او هستند. فرگشت در صورت صحت، از اثبات روند تکامل روی شخص خاصی به نام حضرت آدم ناتوان است. علم هرگز نمی‌تواند وجود معجزه در خلق حضرت آدم را رد کند. نه نظریه دینی در صدد تبیین علمی خلقت انسان است نه نظریات علمی در مقام انکار نظر دین هستند زیرا که علم تجربی بیگانه از مقوله معجزه است. در این مقاله، ابتدا آیاتی که می‌تواند به عنوان دلیل بر مدعا محسوب شود مطرح می‌شود سپس آیاتی به عنوان تأیید، مورد استشهاد قرار می‌گیرد. در ادامه آیاتی که به مواردی مشابه از معجزات سخن گفته اشاره می‌شود سپس آیاتی که مورد استناد موافقان فرگشت قرار گرفته همراه با پاسخ، طرح می‌شود. در آخر به برخی از دانشمندان علوم تجربی به عنوان مخالفان فرگشت اشاره می‌شود. مهمترین آیات مورد استدلال، آیاتی است که خلقت حضرت آدم را از خاک می‌داند و خلقت نسل او را از آب. همینطور آیاتی که عیسی(ع) را به حضرت آدم تشبیه کرده و آدم را پدر همه انسان‌ها معرفی می‌نماید.