جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در بيش از ده درصد از آيات قرآن كريم به انواع مختلفي از پديده هاي طبيعي و برخي از ويژگي هاي آن ها اشاره شده است. اين امر، لزوم اهتمام ويژه به شناخت آيه هاي علمي قرآن، انواع و گونه هاي آن ها و نيز مباني استنباط و برداشت علمي از اين آيات را نشان مي دهد. با بررسي آيات قرآن كريم ملاحظه مي شود كه اشاره به پديده هاي طبيعي، به گونه هاي مختلف و در سبك هاي متفاوتي آمده است. در برخي آيات علمي، خداوند متعال به صراحت به بيان پديده هاي طبيعي پرداخته و انسان ها را به مشاهده و انديشه ورزي در آن ها دعوت مي نمايد. در مقابل در آياتي متعدد نيز به سبك ها و شيوه هاي گوناگون، اشاراتي غير صريح به انواعي از پديده هاي طبيعي شده است. يافته هاي اين پژوهش كه با روش توصيفي ـ تحليلي و بر اساس منابع كتابخانه اي انجام شده است، حاكي از آن است كه علاوه بر اينكه در آيات علمي صريح قرآن به طيف وسيعي از پديده هاي طبيعي به طور مستقيم اشاره شده، موارد متعددي از ويژگي هاي پديده هاي طبيعي نيز در آيات علمي غير صريح بيان شده است. از جمله اين آيات مي توان به آيات قصص، آيات قسم، آيات مثل و تشبيه، آيات مربوط به وقايع آستانه قيامت، آيات توصيفگر پديده هاي فرامادي و آيات الاحكام اشاره كرد. اما براي هر گونه برداشت و استنباط علمي صحيح و مستدل از آيات علمي صريح و غير صريح قرآن، علاوه بر مباني عام تفسيري، توجه به مباني ويژه اي برگرفته از قرآن و اصول عقلايي محاوره ضروري است. اين پژوهش نشان مي دهد كه مهم ترين مباني اثرگذار در استنباط از آيات علمي عبارت اند از: عدم راهيابي باطل به قرآن و به عبارتي به حق بودن و واقع نمايي آيات قرآن، قرينه متصل غير لفظي بودن علم قطعي براي كلام الهي، حكمت آميز بودن قول و فعل الهي و در نهايت ضرورت وجود اسباب در اداره و انجام امور توسط خداوند.

با توجه به اينکه قرآن منبع اصلي آموزه هاي ديني است، از مسائل مهمي که پس از فرود آمدن وحي و اکمال دين در بحث خداشناسي در قرآن مطرح است اين است که آيا در قرآن استدلال مستقل و صريح عقلي براي اثبات وجود خداوند به کار رفته يا اينکه قرآن کريم وجود خداوند را امري مسلم و بي نياز از استدلال انگاشته و بدان نپرداخته است؟ در اين نوشتار به روش توصيفي ـ تحليلي پس از بررسي ديدگاه ها اين مطلب به دست آمده است که برخي مخاطبان قرآن را ملحدان و منکران خداوند تشکيل داده اند و قرآن به آن ها توجه نموده و براي ابطال نظريه آن ها دست کم سه گونه برهان عليت، امکان و حدوث را براي اثبات مبدأ متعال بيان کرده است.

تفسير قرآن به قرآن از جمله روش هاي تفسيري مورد توجه در دوره معاصر به شمار مي رود و علامه طباطبايي از پيشگامان اين روش در اين دوره است. اينک اين سوال مطرح است که آيا ذات پاره اي از آيات قرآن در زمان نزولشان چنان است که جز با ارجاع به پاره اي ديگر از آيات قرآن قابل فهم نبوده است و مخاطبان قرآن بدون ارجاع آن آيات به آيات ديگر قادر به فهم مراد الهي نبوده اند؟ بررسي ها در اين مقاله نشان مي دهد که هيچ آيه اي از آيات قرآن وجود ندارد که هنگام نزول مرادش براي مخاطبان قرآن روشن نبوده باشد. آنان هرگز براي فهم مقاصد قرآن نياز نداشتند که به آيات ديگر قرآن مراجعه کنند. منتها بر اثر گذشت زمان و فراموش شدن قرائن فهم مراد، در آياتي از قرآن ابهام پديد آمد. يکي از قرائني که به فهم مراد از اين آيات مدد مي رساند، آيات متحدالموضوعي است که در قرآن پراکنده است. لذا نياز به تفسير قرآن به قرآن نيازي عرضي است، نه ذاتي.

فايرستون اعا مي كند كه آيات جهاد تناقض دارند؛ زيرا روش هاي مختلفي را پيشنهاد كرده اند. او با تكيه بر «نظريه تكاملي تدريجي جنگ» كه خود از منظر عالمان مسلمان ترسيم كرده، بر اين باور است كه به رغم استفاده آنان از روايات اسباب نزول و نسخ، اين روايات به علت ناسازگاري، امكان بازسازي ترتيب زماني آيات را ندارند و در اثر تناقض بين آيات، دو گروه صلح طلب و جنگ طلب با تمسك به يك دسته آيات در جامعه نبوي به وجود آمدند. اين مقاله با روش توصيفي ـ تحليلي و تكيه بر سياق و تاريخ سامان يافته و اين نتايج به دست آمده است: با اعتقاد به نظريه سير تكاملي آيات جهاد و نيز بدون اعتقاد بدان، آيات جهاد با يكديگر تنها تعارض ظاهري دارند كه از طريق جمع عرفي قابل حل است و نيز مستند گروه ها آيات نبوده و عدم اتفاق نظر مفسران در تفسير آيات، دليلي بر اثبات تناقض در آن ها نخواهد بود.

در قرآن کريم، افزون بر روح عمومي همه انسان ها و روح خاص اهل «روح الايمان»، روح ديگري به پيامبران الهي به طور عام و به پيامبر اکرم به طور خاص، در قالب تعبير «روح من أمرنا» يا «روح امري» نسبت داده شده است. مفسران در ذيل آيات ناظر به اين حقيقت قرآني، هر کدام بر اساس استدلال هاي مختلف، ديدگاه هاي متعددي پيرامون آن بيان داشته اند. مقاله حاضر با بهره گيري از روش توصيفي ـ تحليلي، چيستي روح امري و آثار آن را مورد تتبع و پژوهش قرار داده و به اين نتيجه دست يافته است که روح امري، عالي ترين مراتب روح محسوب مي گردد که بر پيامبران الهي به طور عام، و مرتبه والاتر آن بر اهل بيت افاضه مي گردد که مبدأ علم آن حضرات و اعظم از ملائکه مقرب الهي و داراي تاثيرات ويژه اي در عرصه هستي مي باشد.

مهمترین اصل در حوزۀ معرفت وشناخت، تبیین کمال انسان است. حکمت وجودی در انسان، ژرف تر از حکمت خلقت در سایر موجودات است، چرا که انسان وجود جامع وفرا گیری است نسبت به آن چه در عالم ملک وملکوت میگذرد. انسان عصاره لوح محفوظ وصراط مستقیم بین بهشت ودوزخ است.، بعد ملکوتی انسان سرّی است از اسرار الهی. و ظهوری است از خلافت الهی، که به حکم مظهریت«الظاهروالباطن»، می تواند درعالم ملک وملکوت، تصرف نماید. در این نوشتار، درصدد برآمدیم تاکمال انسان رااز منظرصدرالمتالهین بررسی نموده ومیزان هماهنگی دیدگاه ایشان را، با قرآن کریم مورد ارزیابی قرار دهیم. طبیعی است که با بررسی اجمالی دامنۀ کمال انسان ،خواننده انگیزش بیشتری یافته ودر کمال وسعادت خویشتن، گام های استوارتری بر خواهد داشت.

ایمان مبنای اساسی همه آموزه‌های دینی و محور اصلی همه توصیه های اعتقادی و اخلاقی و رفتاری انسان است. آشنایی عمیق‌ با این مساله، نقش مهمّی در هدایت انسان ایفا می کند. این نوشتار در پی آن است که از منظر قرآن و صحیفه سجادیه به تحلیل مفهوم ایمان و تبیین ویژگی های آن می پردازد. در آغاز معنای لغوی و اصطلاحی و عناصری که در محتوای آن مندرج است، بررسی می شود. سپس در مبحث ویژگی ها درباره قلبی بودن و افزایش پذیری و درجات و مراتب آن و یقینی که موجب کمال ایمان می شود، بحث می کنیم.

در فرهنگ اسلامی، دعا و راز و نیاز با خداوند از اهم واجبات و مورد تاکید فراوان می‌باشد. پژوهشگران در این پژوهش که از نوع «بنیادی» و «نظری» است ابتدا به مفهوم دعا می‌پردازد و آ‌ن را «خواندنِ همراه با خواست و طلب» می‌دانند. سپس ضرورت دعا را مورد مداقّه قرار داده و در گام سوم، مراتب دعا را بیان می‌دارد. در مرحله بعد نقش دعا در تربیت انسان از چهار جنبه مورد بررسی قرار گرفته و نتایج زیر حاصل شده است: از جنبه اخلاقی؛ دعا کننده باید توجه خود را از غیر خدا قطع نموده، خلوص نیت را لحاظ کند و همچنین از رذائل اخلاقی مبرّی و به صفات پسندیده الهی آراسته گردد. از بعد اجتماعی؛ دعا کننده برای تسریع در اجابت دعا باید اولاً، دعای بر دیگران را بر حاجت خود مقدم دارد. ثانیاً، به دعای جمعی و گروهی همت گمارد. از جنبه عاطفی؛ دعا کننده باید احساسات خود را به خداوند‌، پیامبر و اهل بیت او (صلوات الله علیهم اجمعین) ابراز نموده و نیز از استغفار نسبت به معاصی خود غفلت نورزد. واز جنبه جسمانی؛ انسان دین‌دار باید بهترین کلید حل امراض جسمانی و روانی و رفع اضطراب‌های زندگی را در راز و نیاز با پروردگار و «دعا درمانی» بداند.

دین مقدس اسلام بر خلاف همه مذهب‌ها و مسلک‌های اجتماعی موجود و گذشته مصرّاً پیروان خود را به تعقّل و خردورزی دعوت می‌کند و در بسیاری از آیات قرآن کریم به این حقیقت توجه شده است. از نظر قرآن کریم، نیروی عقل و خرد آدمی یکی از سرچشمه‌های علم و آگاهی بشر و نیز یکی از ممیزات واقعی انسان از سایر حیوانات می‌باشد. به همین علت، نقش عمده‌ای در ابعاد گوناگون شناخت حقیقی و در نتیجه رسیدن آدمی به حق و واقعیت دارد. در این مقاله در پی آنیم که پس از روشن شدن معانی عقل، با بهره مندی از آیات قرآنی و روایات به قدر میسور از ارزش این موهبت الهی و کارایی آن سخن بگوییم.

متفکران و الهی‌دانان در ادیان ابراهیمی درباره وحی نظرات یکسانی نداشته و گاهی تعارض جدی میان دیدگاه‌های آنان وجود دارد. برخی از وحی گزاره‌ای و عده‌ای از وحی غیرگزاره‌ای یاد می‌کنند. در بین متفکران اسلامی تا قبل از دوران معاصر و ظهور پاره‌ای از روشنفکران، اصل پدیده وحی و نقش قابلی پیامبر در دریافت وحی مورد وفاق بود. در چند دهه اخیر به تبع آشنایی برخی از روشنفکران با اندیشه‌های متفکران غربی مسئله وحی با رویکردی متفاوت از اندیشه متفکران اسلامی مطرح گردید. یکی از این دیدگاه‌ها که در چند سال اخیر در مجامع علمی سبب نقد و بررسی فراوان شده، دیدگاهی با عنوان رؤیاانگارانه بودن وحی است. صاحب این دیدگاه که خود دارای تطور فکری در مسئله وحی است، در دیدگاه اخیر خود قرآن را رؤیای پیامبر’ می‌داند و برای اثبات آن به شواهدی استدلال می‌کند. وی شواهد و استدلال‌هایی برای دیدگاه خود مطرح و از آنها دفاع می‌نماید. در این تحقیق با رویکرد توصیفی از نگره ایشان در مسئله یادشده اشاره، و به بیان مغالطات آشکار در استدلال‌های او خواهیم پرداخت. استفاده از مغالطه تعمیم، تمثیل، مقایسه، ابهام، حذف سیاق و ... در ادله و شواهد وی وجود دارد.