جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پیوست در منابع دیجیتالی

مستندات قرآنی زیارت جامعهٔ کبیره، کتابی است که با زبان فارسی به بررسی آیات مرتبط با این زیارت می‌پردازد. این کتاب اثر عباس نوری است و انتشارات مؤسسهٔ فرهنگی نبأ نشر آن را به عهده داشته است نویسنده در این کتاب، بیست آیه از آیاتی که در زیارت جامعه مورد استناد یا استشهاد بوده یا تفسیر شده است را مورد بررسی قرار می‌دهد. این بررسی در چند محور است: مفردات، اقوال مفسران شیعه و سنی، روایات، ارتباط محتوایی با جملهٔ مورد نظر در زیارت جامعه و نتیجه‌گیری. تفاسیر مورد رجوع (۲۲ تفسیر از عالمان شیعه و ۱۵ تفسیر از علمای اهل تسنن) در زمینه‌های مختلف ادبی، اجتهادی، کلامی و... است و دامنهٔ زمانی آن‌ از سدهٔ چهارم تا تفاسیر امروزین را در بر می‌گیرد.

موضوع این تحقیق تبیین فلسفی حکم ارتداد از دیدگاه قرآن و احادیث و تناسب و سازگاری آن با آزادی انسان است. در بخش اول ضمن تعریف ارتداد و بررسی پیشینۀ تاریخی و دیدگاه قرآن کریم و احادیث، نظر دانشمندان فریقین بیان می‌شود. در بخش دوم که دارای اهمیت بسیار می‌باشد ضمن تحقیق و بررسی در حالات نفس، به اثبات می‌رسد که با ارتداد، نفس انسان در مسیر حرکت جوهری از سیر صعودی و رسیدن به کمال بازمانده و سیر نزولی پیدا می‌کند و همین موضوع نیز وی را به ورطۀ هلاکت و جدا شدن از رحمت الهی می‌کشاند.دراین بخش از اصول گوناگون حکمت متعالیه برای تبیین این تحولات استفاده شده است و هماهنگی نتایج در همۀ اصول نشانگر سازگاری اصول حکمت متعالیه است. در بخش سوم که به بررسی تناسب یا تغایر حکم ارتداد با آزادی (‌در فرهنگ غرب و فرهنگ اسلامی) می‌پردازد، مشخص خواهد شد حکم ارتداد تنها در صورتی با آزادی بیان منافات خواهد داشت که برای آزادی بیان هیچ محدودیتی قائل نشویم و آن را مطلق درنظر بگیریم، ادعایی که حتی افراطی‌‌ترین لیبرالیست‌های کلاسیک نیز به آن قائل نیستند.

یکی از مباحث مفید در پژوهش ها و مطالعات قرآنی، که کمتر در کتاب های علوم قرآنی به آن توجه گردیده، مسأله آیات متشابه لفظی در قرآن است. این موضوع، تعداد قابل توجهی از آیات قرآن را در بر می گیرد که خود به دو دسته تقسیم می شوند: الف) آیاتی که از لحاظ لفظ، عینا شبیه یکدیگر هستند و به عبارتی تکرار شده اند. ب) آیاتی که علیرغم مشابهت لفظی با یکدیگر، در بعضی الفاظشان، اندکی تفاوت وجود دارد. تا کنون پژوهش هایی درباره این موضوع صورت گرفته است که به بیان علت تکرار و حکمت اختلاف در برخی از آیات متشابه لفظی پرداخته اند. اختلاف تعابیر در آیات متشابه لفظی، ناشی از تفاوت در واژه ها، زیاده و نقصان، تقدیم و تأخیر، تعریف و تنکیر و ... می باشند. بی گمان این تفاوت ها به موجب اسباب بلاغی، ادبی، سیاقی و ظرافت های تفسیری دقیقی به وجود آمده اند و تاثیر فراوانی در فهم و تفسیر قرآن دارند. هدف این تحقیق، گام برداشتن در راستای تکامل پژوهش های صورت گرفته و نیز طرح نظرات علامه طباطبایی و ابن عاشور، است. مطالب مطرح شده از سوی این دو مفسر بزرگ، ذیل آیات متشابه لفظی، که بعضا منحصر به فرد بوده، گامی مهم در جهت قوت بخشی به مقوله اعجاز قرآن و در بردارنده اسرار و رموز ادبی، بلاغی و تفسیری فراوانی است. این پژوهش با روش مطالعه کتابخانه ای و رویکردی تطبیقی انجام شده است. مهم ترین نقاط برجسته این پایان نامه، موارد ذیل است: اول اینکه مفاهیم و مبانی نظری بحث، در قالب یک فصل مجزا شرح داده شده است. دوم اینکه نمونه های بسیاری از آیاتی که عیناً در قرآن تکرار شده اند ذکر و حکمت تکرار آن ها، بررسی شده است. سوم اینکه نمونه های بسیاری از آیات متشابه لفظی، ذکر و حکمت تفاوت موجود در این آیات مورد بررسی قرار گرفته است. چهارم اینکه در این تحقیق، بیشتر بر دیدگاه دو مفسر برجسته (علامه طباطبایی و ابن عاشور) تکیه شده است. پنجم اینکه در پایان این پژوهش، مطالب جمع بندی گردیده اند.

این کوشش ناشی از یک ضرورت دورانی است که مسلمانان با آن موجه شده‌اند. بدین معنی که در دوران اخیر و در مواجهه با دوران مدرن مسلمانان از سر نیاز، تتبع بیشتری در اندیشه سیاسی نموده‌اند. پایان نظام خلافتی در دنیای اهل سنت و بروز انقلاب مشروطه در ایران توجه به این موضوع را برجسته‌تر از پیش نموده است. بازخوانی اندیشه سیاسی مفسرین به ما کمک می‌کند تا نظام معنایی که محل توجه متفکرین معاصر مسلمان در سپهر سیاست واکاووی شود و رویکردهای مختلف آن فهم شود و ره‌آوردها و کاستی‌های مفسرین مورد تحلیل قرار گیرد. در این بازخوانی و تأمل هم نیازهای مسمانان به قرآن عرضه می‌شود و هم ربط و نسبت دقیق‌تری از تمهیدات سیاسی قرآن روشن‌تر می‌گردد. این کنکاش نظری در پی آن است که به برخی از آیاتی که مورد توجه دو تفسیر درباره حوزه‌های اندیشه سیاسی بوده است، بپردازد و به کشف منظرگاه آنان دست یازد و سپس در محدوده‌ی این تحقیق به تدقیق بیشتر مفاهیم اندیشه سیاسی در اسلام بپردازد. این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی و با ابزار مطالعه‌ای کتابخانه‌ای به بررسی تطبیقی اندیشه‌ سیاسی مندرج در تفاسیر المیزان و فی ظلال القرآن پرداخته است. تا ضمن گزارش آراء تفسیری به مقایسه اشتراکات و افتراقات این دو تفسیر در مورد مقولاتِ مطرح شده‌ی دامنه پژوهش بپردازد. این تحقیق مبتنی بر توجه به رویکردهایی در اندیشه‌ی سیاسی اسلام معاصر است. برای این پژوهش دو تفسیر معاصر، تفسیر المیزان سید محمد حسین طباطبایی و تفسیر فی ظلال القرآن سید قطب مورد پژوهش قرار گرفته است. موضوعات و مسائل مورد پژوهش بررسی تطبیقی اندیشه سیاسی دو مفسر مذکور در چهار حوزه‌ منشاء انعقاد قدرت، مشروعیت قدرت، حق تشریع و محتوای نظام تدبیر و همچنین نظام تصمیم‌سازی و قلمرو اعمال آن بوده است تا در خلال آن بتوان به تدقیق و ایضاح مفهومی اندیشه سیاسی و این عناصر بنیادین حوزه سیاست پرداخت. در این پژوهش دریافتیم که دو مفسر مذکور ذیل نظریه حق الهی قدرت و اقتدار آسمانی به مسأله حکومت، مشروعیت آن و قانون‌گذاری نظر می‌کنند و نظام تدبیر و نظام تبعیت را در بستر دولتی دینی تجویز می‌کنند. به طوری‌ که می توان گفت که وظیفه‌ی اصلی حکومت از نظر این دو مفسر اجرای شریعت اسلامی است، هر چند بر سر کیستی مجری شریعت و حدود اختیارات او با هم تفاوت‌هایی دارند.

نوشتار حاضر بر آن است تا با بررسی روش مواجهه پیامبران با گروه‌های مخالف و شیوه برخورد مخالفان با ایشان به تبیین جایگاه آزادی بیان در سیره انبیاء بپردازد و نشان دهد جوامع دارای آزادی بیان به انبیاء نزدیک‌ترند تا جوامعی که در قبضه استبداد گرفتار آمدند و هیچ چیز برای بشر از انتخاب آزادانه راه انبیاء و عبودیّت مسبوق به حریّت بهتر نیست. ارائه الگویی قرآنی در تعامل با جریان‌های مخالف و کشف رهنمودهای قرآنی در زمینه آزادی بیان، مبانی، دلایل، موانع و حدود آزادی بیان هدف این پژوهش است. نویسنده برای رسیدن به این هدف، ابتدا شیوه تعامل انبیاء- چه آن‌ها که صاحب حکومت بودند و چه آن‌ها که در رعیّت قرار داشتند- با طیف‌های گوناگون مخالف و بالعکس را بیان نموده و سپس به تبیین آزادی بیان و مباحث مرتبط بدان پرداخته است و در این مسیر بدان‌جا می‌رسد که آزادی بیان و گفت‌وشنود کلام و نظریات مخالفان و دگراندیشان حتی در سطح نقد موضوعات مرتبط با خداوند و پیامبران هیچ حدّ و مرزی جز ناسزاگویی ندارد.