جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهعلامه طباطبایی پیش از نگارش «المیزان»، تفسیر دیگری به نام «تفسیر البیان فی الموافقه بین الحدیث و القرآن» نگاشته بود. سبک این تفسیر بدین گونه است که ابتدا توضیحی نسبتا کوتاه از آیات با محوریت روش تفسیر قرآن به قرآن ارائه و آن گاه روایات مرتبط ذکر و سپس تلاش شده است میان آیات و روایات سازگاری ایجاد گردد. این پژوهش که با هدف معرفی روش علامه در این تفسیر صورت پذیرفته است، مباحث را در سه محور سامان داده است؛ در محور نخست، روش علامه در تفسیر آیات که شش روش است مورد بررسی قرار گرفت. در محور دوم از روش ایشان در بهره برداری از روایات در تفسیر آیات بحث شد و مباحث آن در سه محور سامان داده شد: 1- مصادر روایات، 2- گونه های روایات تفسیری، 3- کیفیت گزینش روایات و در محور سوم از روش ایشان در تبیین و نقد روایات تفسیری سخن به میان آمد و گفته شد که علامه از پنج روش در تبیین روایات و از دو روش: 1- نقد محتوایی و 2- نقد سندی در نقد روایات استفاده کرده است.کلید واژه ها: 1- علامه طباطبایی، 2- تفسیر البیان فی الموافقه بین الحدیث و القرآن، 3- روش شناسی، 4- تفسیر، 5- روایات.

قرآن کریم تمام آموزه‌های خود را در قالب معیار‌هایالفاظ بشری و کاملاً قاعده‌مند و معنا دار، در اختیار بشریت قرار داده است. خداوند در قرآن تمام مفاهیم والای‌هدایتی را در قالب الفاظ عربی بر پیامبر نازل نمود. این کتاب بوسیله‌ی اعجاز و اشاره‌هایی که به صفات خود: دارا بودن محکم و متشابه و تاویل داشتن آیات، کرده، ما را به لایه‌های‌معنایی‌الفاظش آگاه کرده است. از آنجاییکه مخاطبین این کتاب مختلفند و هدفی را که دنبال می کند، دارای‌مراتب گوناگونی ست، زبان‌قرآن، زبانی‌ترکیبی‌است که شامل زبان عرف عام، عرف خاص، زبان تمثیل، زبان نمادها، می‌شود. از بیانات مرحوم علامه طباطبایی و مرحوم آیت الله معرفت در این موضوع نیز، پی‌می‌بریم که از نظر این بزرگواران زبان‌قرآن، زبان ترکیبی‌است. اما با نگرشی نو به این بحث، می‌توان زبان‌قرآن‌را زبانی لایه ای با مخاطبینی خاص دانست که در سه لایه با زبان مخصوصش مطرح گردیده است: ظاهر با زبان عرف عام، باطن با زبان عرف خاص، تاویل بمعنی‌الاخص با زبان مَن خُوطِبَ بِه.

موضوع بحث ما در این رساله، بررسی نقش قرآن در تکامل معنوی انسان است. تکامل معنوی انسان بحثی مهم و حساس در زندگی بشر است. چگونگی تکامل و راه رسیدن به آن، پرسش درونی هر انسانی است. به همین دلیل، مسئله پژوهشی ما در این رساله پیرامون دو محور ذیل است:1-کمال معنوی انسان چیست؟ و در چه حالتی حاصل می‌شود؟2-قرآن کریم چگونه انسان را به این کمال معنوی می رساند؟در بیان نتیجه حاصل از تحقیق پیرامون این موضوع باید گفت: از دیدگاه قرآن کریم، کمال انسان، حاصل شدن حالت اعتدال در ارضای امیال و خواهش‌های نفسانی است. قرآن کریم ابتدا انسان را با خودش، جایگاهش، قوای درونی و نقاط قوت و ضعفش آشنا ساخته و سپس مسیر هدایت مناسب با این نیازها و استعدادها را برای او بیان می‌دارد. ضمن آن‌که تعالیم خویش را بر پایه فطرت و عقل که در نهاد هر انسانی موجود است قرار می‌دهد و بدین علت انسان با خواندن قرآن و گوش فرادادن به معانی و دستوراتش آن را نوری روشنگر و رفع کننده شبهات و مشکلاتش می‌یابد. به طوری‌که با مداومت بر خواندن و عمل به تعالیم آن در مسیر تکامل معنوی خویش گام بر می دارد. لذا در وصف قرآن باید گفت: قرآن همان هدایت است و هدایت همان قرآن است.

در ارتباط با قرآن کریم دانشی شکل گرفته است به نام علوم قرآنی که برخی از دانشوران علوم قرآنی در کتاب ‌هایی مستقل مانند «التمهید فی علوم القرآن» نوشته آیت الله معرفت و برخی دیگر از آنان از جمله مرحوم علامه طباطبایی در ضمن کتب تفسیر از این علوم بحث کرده‌اند، از این رو در پایاننامه حاضر به تحقیق در زمینه مقایسه و بررسی دیدگاههای این دو قرآن پژوه پرداخته ایم. در این تحقیق ضمن تعریف علوم قرآن، ابتدا به پیشینه و نحوه پیدایش آن پرداخته شده است تا با سیر صعودی این علوم تا قرن حاضر و مرز و گستره آن آشنا شده و در راستای آن بتوانیم به مقایسه و بررسی در حوزه ی موضوعی علوم قرآن در آراء این دو اندیشمند یعنی آیت الله معرفت(ره) و علامه طباطبایی(ره) به پژوهشی مفید دست یابیم. لذا پس از آشنا شدن با علوم قرآنی به بررسی دو دیدگاه در موضوعات مختلف این علوم از قبیل: وحی، نزول قرآن، وحیانی بودن الفاظ، تأویل، جمع آوری قرآن، نسخ، محکم و متشابهات، اعجاز و تحدّی، حروف مقطّعه، حجّیت خبر واحد، قرائات، عدم تحریف پذیری قرآن و... پرداخته شده است. نحوه کار در این پژوهش بدین گونه بوده است که ابتدا به بررسی لغوی و اصطلاحی موضوع مورد نظرپرداخته شده است سپس سعی بر آن بوده است نظراتی که این دو اندیشمند در علوم قرآنی مرقوم فرموده اند را به صورت مبسوط آورده و بصورت بررسی و تبیین، مقایسه و گهگاهی نقد گونه به آنها بپردازیم.

در این پایان نامه با توجه به موضوع ان که بررسی نظریه تاویل با تکیه بر دیدگاه ابن تیمیه, علامه طباطبایی و ایت الله معرفت بود مراحل زیر انجام گردیده است.در بخش 1 ,فصل 1 با مراجعه به کتابهای لغت معنای لغوی تاویل و تفسیر را بررسی نموده و بعد از مقایسه این دو با یکدیگر در بخش دوم با مراجعه به کتب تفسیری معنای اصطلاحی تفسیر را از دیدگاه مفسران اورده ایم. سپس امکان یا عدم امکان را از دیدکاه دانشمندان اسلامی و همچنین نقش تاویل در تفسیر را از نظر اندیشمندان قران پژوه معاصر بررسی نموده ایم و به این نتیجه رسیده ایم که لغت تاویل به معنای برگرداتدن یک کلمه به اصل ان و تفسیر به معنای اشکار ساختن لفظ مشکل است. در فصل دوم ارا هریک از سه داشمند نامبرده در موضوع را به تفکیک و بر اساس تقدم زمانی بررسی کرده ایم وبه این منظور در بخش اول دیدگاههای ابن تیمیه و در بخش دوم نظرات علامه طباطبایی و ودر بخش سوم ارا ایات الله معرفت درباره موضوعات مختلفی که در بحث تاویل مطرح است از جمله محکم و متشابه , تعریف تاویل و شایستگان تاویل بررس نموده ایم و نتیجه گیری در این موارد را به فصل بعد موکول می کنیم.درفصل سوم نظرات این سه دانشمند علوم قرانی که در فصل قبل امده بود با هم مقایسه نموده و پس از نقد نظرات هریک از ان ها را که صحیح تر به نظر می رسید پذیرفته ایم. البته این دیدگاه ها در بعضی موارد مشترک بود. سپس نظر هر یک از انها درباره چند نمونه از مصادیق تاویل ایات قران مورد بررسی و نقد قرار داده ایم و سپس در قسمت نتیجه پایان نامه با ارائه نظرات سه دانشمند مورد بحث , پیش فر ض های پایان نامه که عدم تاثیر تاویل در تفسیر و علت اختلاف نظر این دانشمندان در این باره به اثبات رسید.در اخر به این نتیجه رسیده ایم که این سه دانشمند قران پژوه در بخشی از موضوعات نضر مشترک دارند ولی در برخی از موارد مانند تعریف تاویل , در مصادیق تاویل بعضی از ایات اختلاف نظر دارند.

چکیدهموضوع تحقیق حاضر تفسیر فراتاریخی قرآن کریم است که با تأکید بر دیدگاه های علامه طباطبایی و آیت الله معرفت به انجام رسیده است. مسئله تحقیق این است که آیا می توان از قرآن تفسیری فراتاریخی به دست داد؟ فرضیه تحقیق آن است که در قرآن پاره ای از گزاره های حقیقی وجود دارد که به طور ذاتی عمومیت دارند و در عصر نزول ناظر به مصادیق آن عصر بودند و در اعصار دیگر قابل انطباق بر مصادیق دیگر می توانند باشند. نیز پاره ای از گزاره های قرآن خارجی اند و فقط ناظر به مصادیقی اند که در عصر نزول وجود داشتند؛ اما از چنین گزاره ها نیز می توان با الغای خصوصیت به گزاره های عام دست یافت که شامل مصادیق اعصار دیگر هم باشد. برخی از مهم ترین مبانی این تحقیق، جهان شمولی هدایت قرآن و برخورداری قرآن از بطون و همراهی قرآن با مقتضیات تمام اعصار بر اساس نظریه های نسخ های مشروط و تمهیدی آیت الله معرفت، و نیز عقلانیت حاکم بر آموزه های قرآنی است. در این تحقیق بیست نمونه از آیات قرآن که یا حاوی گزاره های حقیقی و بالذات عام اند و یا شامل گزاره های تاریخی اند ولی با الغای خصوصیت قابلیت تعمیم دارند، بررسی شده اند. آیه نفی حرج از جمله آیات بالذات عام و آیه سئوال از اهل ذکر از زمره آیاتی به شمار می آید که با الغای خصوصیت قابلیت تعمیم دارند.کلیدواژه ها: تفسیر فراتاریخی، گزاره های حقیقی، گزاره های تاریخی، جهان شمولی قرآن، تعمیم پذیری قرآن، بطون قرآن

طی این تحقیق به اثبات رسانده‌ایم که تأویل در آیه 7 آل عمران به معنی تفسیر متشابهات نبوده بلکه به معنی حقایقی است که آیات متشابه در صدد تعبیر و بیان آنهاست و از اینجا به این نتیجه رسیده‌ایم که متشابهات آیات دربردارنده و بیان کننده حقایق غیبی و ذات و صفات خداوند هستند که از طریق تعقل و تعمق به فهم آنها نمی‌توان نایل شد و تنها خداوند به این معنا، که همان تأویل است آگاه بوده و به افرادی که صلاح بداند مانند انبیا و امامان معصوم (ع)تعلیم می‌دهد.با این بیان رسوخ در علم به معنی فرو رفتن در علم و دانش زیاد نبوده بلکه به معنای ثبات در ایمان و توقف در هنگام شبهه می‌باشد و راسخان در علم که در آیه، مطرح شده به سبب ترک تعمق در این آیات و ایمان و تسلیم در برابر آنها مورد مدح و ستایش خداوند قرار گرفته‌اند.همچنین مفهوم راسخان در علم منحصر به پیامبر و امامان نیست بلکه هر کسی را که دارای ایمانی ثابت بوده و در شبهات ورود پیدا نکند در بر می‌گیرد و روایاتی که از سوی معصومین (ع) وارد شده مانند "نحن ا لراسخون فی ا لعلم و نحن نعلم تأویله" تفسیرگر آیه نبوده و بیان‌گر مصداق انحصاری راسخان در علم، در آیه نیستند، بلکه به بیان علامه طباطبایی (ره) از باب جری و تطبیق معنی می‌شوند.

چکیده پایان نامه: این پایان نامه با عنوان "ظهر و بطن قرآن و بررسی قواعد فهم بطن آیات با تکیه بر آراء علامه طباطبایی و آیت الله معرفت" در راستای تبیین و توصیف ظهر و بطن قرآن و استخراج قواعد و معیارهایی به منظور برداشت صحیح از آیات نگاشته شده است. ضررورت و اهمیت پرداختن به مباحث علوم قرآنی به این خاطراست که این مباحث مقدمهای برای رسیدن به محتوای قرآن گردد زیرا بدون آشنایی باعلوم قرآنی نمیتوان پرده از مقاصد اصلی آیات برداشت. یکی از مباحث مهم و موثر علوم قرآنی در فهم و تفسیر قرآن چیستی و چگونگی بطون آن است. علامه طباطبایی ظاهر قرآن را معناى آشکارى میداند که در آغاز از آیه فهمیده مى شود و باطن را، معنایى که تحت معنای ظاهری است، میداند چه یکى باشد و چه بیش از آن، و چه نزدیک به آن باشد و چه دور و بین آن واسطه باشد. آیت الله معرفت ظهر را معنای به دست آمده از ظاهر الفاظ آیه که دارای مورد نزول خاصی می- باشد میداند و بطن را مفاهیم عمومی و کلی که پس از جدا ساختن آیه از ویژگیها و جزئیات مورد نزول حاصل میشود میداند. با مقایسه دیدگاه این دو مفسر در ظهر و بطن قرآن درمییابیم که هر دو عالم قائل به وجود ظهر و بطن قرآن هستند با این تفاوت که علامه طباطبایی بطن را از سنخ مدلولات مطابقی الفاظ و آیت الله معرفت بطن را مدلول التزامی کلام میداند. علامه طباطبایی دریافت بطون را با تدبر در قرآن ممکن میداند و آیت الله معرفت، تنقیح مناط را راه رسیدن به بطن معرفیمیکند. از یافتههای این پژوهش میتوان نتیجه گرفت ظاهر و باطن قرآن از جمله مباحث پیچیده علوم قرآنی است که به صراحت در قرآن نیامده است اصطلاح ظاهر و باطن ریشه در روایات داشته و در میان متون روایی مورد توجه و تاکید معصومان بوده است. گوناگونی تعاریف ظاهر و باطن در احادیث موجب گوناگونی فهم از این دو واژه شده است و از سویی این مبحث در حوزههای مختلفی از سوی فقها و اصولیان و نیز در گرایشهای گوناگونی مطرح شده و مورد استفاده ناروای برخی ازفرقهها قرار گرفته است بنابراین فهم و درک صحیح مفهوم چنین اصطلاحاتی از اهمیت ویژهای برخوردار

پیوست در منابع دیجیتالی

تدبر در قرآن به عنوان بهترین شیوه استفاده از کتاب آسمانی اسلام و برداشت از آیات الهی، روشی اصیل و ریشه دار در سنت معصومین(علیهم السلام) می باشد.امری همگانی و عمومی که انسان را در فهم و دستیابی حقایق قرآنی و ظهور آنها در زندگانی او مساعدت می نماید. متاسفانه علی رغم اهمیت و جایگاه تدبر در قرآن سالها بود که این امر کمتر مورد توجه و عنایت علمای اسلامی واقع شده بود تا اینکه فردی از سلاله پاک پیامبر (ص) اقدام به احیای این عمل نمود . علامه طباطبائی (ره) با الگو گرفتن از سبک تدبر معصومین (ع) در تفسیر گرانقدر المیزان احیاگر سبکی شد که در سالهای متمادی مورد توجه واقع شده بود. این تحقیق که در سه فصل تنظیم شده؛در پی آن است که با معرفی روشهای تدبری علامه طباطبایی(ره) به بررسی و تحلیل موضوع تدبر در قرآن از منظر او بپردازند. فصل اول با عنوان کلیات بررسی معانی لغوی و اصطلاحی واژه تدبر و دیگر واژگان نزدیک به آن و نیز به بررسی آراء و نظرات علمای امامیه و اهل سنت در مورد تدبر در قرآن و بیان تفاوت های دیدگاه علامه طباطبایی(ره) اختصاص دارد. فصل دوم پایان نامه پیرامون جایگاه و اهمیت تدبر در قرآن در منظر علامه طباطبایی(ره) است که در بر گیرنده مطالبی همچون شرایط و لوازم تدبر؛ موانع تدبر در قرآن و نتایج تدبر در قرآن می باشد. در فصل سوم که در واقع اصلی ترین بخش این تحقیق می باشد، نگارنده با اشاره به سه محور اساسی ، استفاده از آیات متناظر؛ اسفاده از سیاق آیات و کشف موضوعات خاص هر سوره به معرفی روشها و شیوه های تدبر در قرآن از دیدگاه علامه طباطبایی (ره) پرداخته است.