جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انسان کامل انسانی است که صفات بالقوه قرار داده شده در خود را به فعلیت برساند. جریان این صفات در وجود اوست که او را به مقام خلیفه اللهی می­رساند. روش در این پژوهش، تحلیلی، اسنادی است. بررسی آیات قرآن کریم و روایات وارده از ائمه معصومین و روش زندگی آنان (سیره) چگونگی تخلق به این صفات و دستیابی به این جایگاه را روشن می­نماید. ظهور این صفات در فردی آنرا به کمال رسانده و از اینرو شایستگی خلافت الهی در روی زمین را خواهد داشت. در این صورت است که وی قدرت تصرف در نظام هستی را نیز بدست آورده و قدرت انجام کارهای خارق العاده را می­یابد. بنابرین انسان کامل، انسانی است که استعدادهای فطری خود را بارور ساخته و از حالت قوه به فعلیت برساند. در این صورت است که آراسته به صفات الهی گشته و قدرت تصرف در نظام هستی را می­یابد.

قرآن به عنوان وحی آسمانی مشتمل بر موضوعات متعدد است که در مواردی متصدی تبیین امور و گاه در مقام تفصیل امور متشابه از یکدیگر است. نوشتار پیشِ رو رویکرد ملاصدرا در باب قلمرو و جامعیت قرآن را با روشی نقلی - برهانی بررسی کرده و به این نتایج رسیده است: از دیدگاه ملاصدرا، همه امور به نحوی در قرآن مذکور است؛ حال یا صریحاً و یا اینکه مقوّمات، اسباب، مبادی و غایتش در قرآن آمده است. البته فهم همه علوم قرآن مختص به افرادی است که توفیق مفارقت از تعلقات مادی نصیب آنان شده است. همین ویژگی است که تبیین معارف و علوم قرآنی را متوقف بر وساطت رسول الله و ائمه (ع) می کند. ملاصدرا معتقد است همانطوری که انسان‌ها دارای مراتب وجودی مختلفند، قرآن نیز مشتمل بر مراتب و بواطن متعددی است و مراتب وجودی انسان‏ها در میزان فهم و درکشان از علوم قرآن تأثیر گذار خواهد بود. ملاصدرا در باب جامعیت و قلمرو قرآن، قائل به تفصیل است و قرآن را مشتمل بر دو بخش؛ ظاهر و باطن دانسته است. او در بخش ظاهر قائل به جامعیت اعتدالی و در بخش باطن قائل به نظریه حداکثری است.

این پژوهش، در ارتباط با علوم بشری از منظر قرآن کریم می باشد. از آن جا که قرآن کریم کتابی جامع و کامل بوده، جهت هدایت بشر و یکی از نیازهای بشر فراگیری علوم مختلف می باشد، از این رهگذر قرآن کریم به این موضوع پرداخته است وانسان ها رابه فراگیری علم ودانش فراخوانده است دراین مقاله درابتداء به اهمیت قرآن توجه شده، سپس دیدگاه قرآن، در ارتباط با علوم تجربی، بیان شده، بحث عدم تعارض بین قرآن و علوم بشری مطرح، و به علومی که از قرآن کریم الهام گرفته شده که دانشمندان، آنها را کشف کرده اند. از جمله زوجیت اشیاء، حرکت زمین و کهکشان ها، عمل لقاح بادها، آب که علت پیدایش هر موجود زنده ای می باشد. در نهایت به این نتیجه منتهی می شود که خیلی از علوم بشری الهام گرفته از قرآن کریم می باشد.

قرآن کریم از رخداد قیامت با نام‏ها و اوصاف گوناگون یاد می‏کند. این تنوّع حکیمانه، همسو با هدف قرآن و در راستای هدایت و تربیت آدمی است. یکی از ابعاد وجودی انسان، عقل یا نیروی ادراکی نظری و عملی او است. این مقاله درپی پاسخ به این پرسش است که نام‏ها و اوصاف قیامت در تربیت عقل انسان چه نقشی ایفا می‏کند. در پایان چنین به دست آمد که این نام‏ها و اوصاف در تربیت عقل نظری موجب می‏شود تا انسان به صورت کاملا عقلانی راه ایمان را برگزیند و خدا را مالک حقیقی همه‏ی هستی بداند و قیامت را به عنوان یک واقعیت حتمی درک کند و ناپایداری دنیا را درک نماید. همچنین در تربیت عقل عملی موجب می‏شود تا عقل عملی انسان -که کلیت خوبی و بدی اعمال را درک می‏کند- عدالت و تفضل الهی را درک نماید. در مجموع نام‏ها و اوصاف قیامت در تثبیت، تصحیح، تعلیم و تذکار بُعد عقلی ایفای نقش می‏کنند.

این مقاله به بررسی آیات 19 تا 24 سوره­ی الرحمن و نیز آیات 53 سوره­ی فرقان، آیه­ی 12 سوره­ی فاطر، آیات 30 تا 35 سوره­ی شوری و بخشی از آیه­ی 61 سوره­ی نمل که با این آیات موضوعی و مفهومی انطباق دارند، پرداخته و آنها را به صورت تخصصی از منظر جغرافیا تبیین کرده­است. بر اساس این تحقیقات، دو دریای ذکر شده در سوره­ی الرحمن و آیات مرتبط با آنها «اقیانوس منجمد شمالی و اقیانوس اطلس شمالی» می­باشند. برزخی که این دو دریا را از هم جدا کرده است «سرما» است و "نشات گرفته­هایی در دریا که همانند کوه هستند" همان «آیسبرگ یا کوه یخ» می­باشند. در آیات 30 تا 35 سوره­ی شوری داستان گروهی نقل شده است که به واسطه­ی کفری که مرتکب شده بودند، دچار مصیبت بزرگی شدند و خداوند به واسطه­ی یک شناور عظیم و کوه مانند، قدرت خود را به آنها نشان داده و آنها را مجازات کرد. با توجه به شواهد و قرائن ارائه شده، به نظر می­رسد این حادثه، همان حادثه­ی غرق شدن کشتی معروف تایتانیک باشد.

اعجاز قرآن از جمله مسایل محوری در مباحث اندیشمندان است. ابوسلیمان خطابی و عبدالقاهر جرجانی از صاحب‌نظران در این عرصه هستند که وجه اعجاز قرآن را در نظم آن مطمح نظر قرار داده‌اند. جستار حاضر، با روش توصیفی‌ـ تحلیلی و با رویکرد مقایسه و نقد، به بررسی آرای خطابی و جرجانی در زمینة اعجاز قرآن کریم پرداخته‌است. خطابی معتقد است که اساس بلاغت در قرآن به گونه‌ای است که اگر لفظی از جای خود برداشته شود و لفظ دیگری به جای آن قرار گیرد، سخن تباه می‌گردد یا شکوه و جلوه‌ای که داشته، از میان می‌رود و در نتیجه، بلاغت رخت برمی‌بندد. لیکن نظریة نظم از منظر جرجانی با نحو مرتبط است. از دیدگاه وی، نظم از طریق ادراک معانی نحوی محقّق می‌گردد و این ادراک از طریق گزینش نیکو میسّر است. وی معتقد است که لفظ در نظم، تابع معناست. همچنین، ارتباط میان الفاظ، مانند ارتباط‌های نحوی، به خودی خود، به نظم منجر نمی‌شود، بلکه ترتیب معانی و ساختار آن در ذهن متکلّم است که موجب نظم می‌شود. خطابی و جرجانی هر دو اعجاز تأثیری قرآن را می‌پذیرند، ولی تحدّی قرآن را در نظم آن دانسته‌اند. تأمل در نظرات این دو اندیشمند نشان می‌دهد که رویکرد خطابی در البیان بلاغی است، اما جرجانی در دلائل الإعجاز رویکردی نحوی‌ـ بلاغی و در عین حال، هنری دارد. در حقیقت، جرجانی اندیشة نظم را به کمال رساند، به گونه‌ای که اکنون از نظر بسیاری، مهم‌ترین وجه اعجاز محسوب می‌شود.

وحی، واسطه ارتباط خداوند متعال با پیامبراکرم (ص) و حدیث نبوی، مبیّن این وحی منزَل و رابط بین پیامبراکرم (ص) با مردم ‌است. نوشتار پیش رو که با روش توصیفی-تحلیلی و در گستره بررسی آیات و روایات مرتبط با انواع وحی فراهم شده، می‌کوشد تا نشان دهد طبق آیه «وَ ما یَنْطِقُ عَنِ الْهَوى‏، إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْیٌ یُوحى» و سایر آیات مشابه، نزول وحی بر پیامبر (ص)، به چهار شکل وحی قرآنی، وحی بیانی، حدیث قدسی و حدیث نبوی بوده است. نتایج پژوهش، بیانگر این است که مراد از وحی قرآنی، قرآن کریم است که از طریق وحی بر پیامبر (ص) نازل شده است. وحی بیانی، اختصاص به قرآن کریم دارد و به منظور تبیین آیات قرآن به معنای تفصیل جزئیات احکام، تخصیص عمومات و تقیید مطلقات قرآن است. از این رو، تببین قرآن، از تفسیر قرآن متفاوت است؛ تببین قرآن، بر اساس وحی بیانی و ویژۀ پیامبر است که همراه با قرآن، بر پیامبر، وحی می شده است؛ ولی تفسیر قرآن از عهدۀ هرکسی کـه شـرایط ویـژۀ تفسـیر را داشته باشد بر می آید. لفظ و معنی حدیث نبوی، از پیامبر است - البته مبتنی بـر وحی و آموزه های وحیانی. مفهوم حدیث قدسی از خداوند، وحی مـیشـود؛ ولـی لفظ آن از پیامبر است.

مدلول این قاعده فلسفی چنین است که هر موجود بالعرض ضرورتا به یک موجود بالذات منتهی می گردد. حکمای اسلامی با استفاده از این قاعده فلسفی مسائل مختلفی را اثبات کرده اند. چنانکه فارابی در باب اثبات «وجوب» برای صفات ذاتی خداوند، و ملاصدرای شیرازی هم در اکثر مباحث فلسفی بویژه اثبات حرکت جوهری و اثبات صانع، از این قاعده استفاده کرده است. عرفای اسلامی نیز طبق این قاعده، اولیت هر شیء را بالعرض و آن را منتهی به اولیت بالذات خداوند می دانند. از طرفی آیاتی در قرآن کریم وجود دارد که مفاد آن با قاعده «کل ما بالعرض ینتهی الی مابالذات» منطبق است. به گونه ای که فهم دقیق تر این آیات از رهگذر این قاعده میسور است. این مقاله درصدد است تا به روش توصیفی - تحلیلی ضمن بررسی پیشینه این قاعده و اقوال حکماء، جایگاه این قاعده فلسفی در آیات قرآن را مورد بررسی و تبیین قرار دهد.

قرآن، به‌عنوان کامل‌ترین و آخرین کتاب آسمانی، از کتاب­های آسمانی گذشته با عناوین عام و خاصی همچون کتاب، صحف، زُبُر، الواح، تورات، انجیل و زَبور یاد می‌کند. در این مقاله، نسبت محتوایی کتاب‌های آسمانی پیشین با یکدیگر و نیز نسبت محتوایی قرآن با آن‌ها بررسی و تحلیل قرار شده است. از نظر محتوایی، تورات اصیل، بیش‌تر از سنخ احکام و اعتقادات (توحید، معاد، نبوت)، و انجیل اصلی، بیش‌تر از سنخ موعظه و اخلاق بوده و همین امر، سبب شده است که این دو کتاب در کنار هم، وسیلۀ هدایت مردم معرفی شوند. اما قرآن، به‌عنوان کامل‌ترین و آخرین کتاب آسمانی، «مُهَیمِن» بر کتابها آسمانی گذشته معرفی شده است. لذا، نسبت قرآن کریم با تمام کتاب‌های آسمانی پیشین، عموم و خصوص مطلق و نسبت دو کتاب تورات و انجیل با یکدیگر، عموم و خصوص من وجه است. دربارۀ محتوای صحف ابراهیم(ع) و زبور داود(ع) علی‌الظاهر مطلبی در قرآن نیست.

عقل در وجود انسان به عنوان ودیعه‌ای الهی برای هدایت بشر است. انسان به واسطه‌ی خردورزی و تعقل در مسیر درست زندگی قرار می‌گیرد و به سعادت دست می‌یابد. گاه عقل به سبب وجود آفاتی دچار انحراف می‌شود. این آفات و موانع موجب ضعف عقل، ضعف در قدرت شناخت، تشخیص و بینش و تغییر نگرش فرد می شوند. انسان به منظور دستیابی به اندیشه ای پاک و نورانی باید درصدد شناخت و سپس رفع این موانع باشد. یکی از موانع تعقل، موانع اخلاقی می باشد. در نصوص دینی به مانعیّت صفات رذیله اخلاقی در تعقل آدمی اشاره شده است؛ لذا این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی به بررسی موانع اخلاقی تعقّل از منظر آیات و روایات پرداخته است که حاصل آن چنین شد: هوای نفس، حب دنیا، عجب و خودپسندی، کبر و غرور، حرص و طمع و گناه از مهمترین موانع اخلاقی تعقّل از منظر قرآن و روایات شمرده شده‌اند.