جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

احکام تکلیفی قرآن کریم به صورت خطاب های کلی بیان شده است که به طور معمول، با ادوات ندا همراه است. خطاب نیز به مخاطب حاضر نیاز دارد. از سوی دیگر، احکام اسلامی برای تمام مردم و در همه زمان ها وضع شده است. بر این اساس، این بحث بین علمای اصول مطرح شده که حکم این نداها چگونه متوجه غیر حاضرین نیز می شود ـ به خصوص در مواردی که شبهه اختصاص حکم به حاضرین وجود دارد. بعضی از علمای اصول از طریق قاعده اشتراک احکام، به این شبهه، پاسخ داده اند و اکثر علمای اصول نیز معتقدند که حکم این خطاب ها، مانند قضایای حقیقیه، متوجه افراد موجود و افراد مفروض الوجود است. در این میان، امام خمینی (ره) ضمن رد نظریات مذکور، معتقدند که خطاب های قرآن از جنس قوانین عقلانی است که اساسا مخاطب آن افراد نیستند، بلکه کل جامعه با عناوینی مانند «الناس» مورد خطاب واقع شده اند. بنابراین، ویژگی های فردی مانند علم و قدرت، شرط جعل تکلیف نیست، بلکه شرط مرحله امتثال و تنجز تکلیف است. نتیجه این دیدگاه در بسیاری از مسائل اصولی، ظاهر می شود. در باب علم اجمالی، تکلیف در هر حال، در حق مکلف منجز است؛ حتی در موردی که یکی از اطراف علم اجمالی از محل ابتلای مکلف، خارج و او فاقد قدرت ارتکاب باشد یا در مورد صحت عبادت مهمی که با وجود فعلیت عبادت اهم و ترک آن عبادت، انجام شده است.

هدف نوشتار ذیل بررسی این مساله است که واژگان بسیط قرآن در چه نوع معنایی استعمال شده است و با چه روشی می توان معنای مقصود آنها را باز یافت؟ در این مقاله با اشاره به سه نوع حقیقت لغوی، عرفی و شرعی و تحلیل مفاد وضع به ویژه از منظر اصولیان شیعه و بیان نقش بافت سخن و فرهنگ قرآن در ترسیم معنای واژه های آن، مفردات قرآن در سه گروه مفهوم لغوی، معنای عرفی و معنای خاص قرآنی دسته بندی می شود و آنگاه پی جویی گام به گام سه سنخ معنای وضعی، معنای عرفی متداول در عصر نزول و معنای برخاسته از بافت و فرهنگ خاص قرآن، به عنوان مولفه های موثر در شناخت مفاهیم قرآن معرفی می گردد که با روش تدریجی و گام به گام قابل دستیابی است.

غزالی از عالمان استثنایی در تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی است. طی مراحل زندگی احوال گونه گون را از سر گذرانده، ولی سرانجام در تصوف توقف کرده است. آثاری که غزالی در قالب موضوعات عرفانی از خود به یادگار گذاشته هر یک جلوه هایی از سیر و سلوک باطنی انسان است که در تحلیل آن از آیات و احادیث فراوان استفاده کرده است. تبلور این بهره گیری در دو تفسیر مستقل او به نام های مشکوه الانوار درباره آیه «اله نور السماوات والارض» (نور/ 35) و جواهر القرآن و درره به خوبی آشکار است. او در سایر آثار خویش نیز، کم و بیش همین راه را طی کرده و در آن ها علاوه بر تفسیر ظاهری و متعارف، برای شناختن نصوص دینی از روش تفسیر تاویلی بهره گرفته است. غزالی در منشا صدور قرآن، به وحیانی بودن این کتاب آسمانی معتقد است و در مبانی دلالی نیز بر آن است که معرفت قرآنی مراتب و سطوح گونه گونی دارد. براین اساس، اسرار قرآن برای کسانی که اهلیت آن را داشته و مقدمات فهم این معرفت را در خود به هم رسانده باشند، دست یافتنی است. این افراد همان کسانی اند که توانسته اند بین عالم معقول و عالم محسوس توازنی برقرار کنند، ساز و کار این موازنه نیز تاویل کشفی است. به بیان دیگر، برآیند تاویل گرایی در نظر این متفکر، التزام به تاویل عرفانی مبتنی بر کشف و شهود است.

بحث از جاودانگی انسان یکی از مباحث مهم و بنیادی در فلسفه دین به شمار می آید. این مسئله با رویکردهای فلسفی، کلامی، عرفانی و قرآنی مورد توجه اندیشمندان بخصوص عالمان مسلمان واقع شده است. در این مقاله ابتدا یافته های اندیشمندان مسلمان در ارتباط با مسئله، در قالب پنج دیدگاه گزارش می شود و بدین منظور تلاش شده است به اصل نظریه همراه با پیشینه و قائلین به آن اشاره شود. به دنبال آن این بحث از منظر قرآن با تتبع در موارد کاربرد واژه نفس و روح در آیات قرآن مورد بررسی گرفته است. در این پژوهش معلوم شده است، آن چه از قرآن در باره جاودانگی انسان استفاده می شود، یک شاکله سه مدعایی را تشکیل می دهد. این مهم ترین یافته پژوهش است.

یکی از مباحث بسیار مهم و با ارزش فلسفه زبان، تبیین ارتباط کلامی است. بر این اساس، پیرامون ارتباط وحیانی خدا و پیامبر دو سوال طرح می شود: اولا، واحد ارتباط وحیانی خدا و پیامبر چیست؟ ثانیا، چگونه ارتباط وحیانی بر پایه واحد مذکور، تبیین می شود؟ دیدگاههای پاسخگو دو گروه اند: یک گروه را می توان نظریه های زبانی نامگذاری کرد و گروه دیگر را نظریه های غیرزبانی. نظریه های غیرزبانی، واحد ارتباط وحیانی را نوعی زبان خاص که جنبه واژه ای ندارد، تلقی کرده اند و آن را با نظریه های متعدد که نقطه مشترک آنها در زبانی بودن است، تبیین می کنند. این مقاله درصدد بررسی پاسخ به دو پرسش یاد شده باراساس آیات قرآن و کشف نظریه قرآنی وحی پیرامون موضوع پژوهش است و این مهم ترین یافته این پژوهش خواهد بود.

نظر عموم مسلمانان از دیرباز بر آن است که قرآن قریش نازل شده است. زبان همه اشعار و خطبه های جاهلی نیز زبان قریش بوده است. عموم خاورشناسان - با توجه به زبانشناسی تاریخی - این اصل را نپذیرفته اند. البته می دانیم که اینجا مراد از زبان قریش نسبت به زبان دیگر قبایل، زبانی مستقل و کاملا متفاوت نیست. بلکه مراد اختلاف در آواشناسی، در برخی کلمات و برخی ساختارها است نه همه آنها، اینک پژوهشها نشان داده است که بسیاری از دانشمندان و نیز برخی قراین، نظریه قریشی بودن زبان قرآن را تایید نکرده اند. فهرست نسبتا جامعی از روایات را نقل کرده، سپس به مقایسه و بررسی و نقد آنها می پردازیم.

چنان که از کاربردهای روح در آیات قرآن و پاره ای از روایات پیداست، مقصود از روح در آن ها غیر از روح انسانی است. مقاله حاضر در باره ویژگی های روح، با استفاده از آیات قرآن کریم و احادیث معصومان (ع) سخن می گوید و هدف از آن پی بردن به چگونگی و حقیقت وجودی روح و از رهگذر آن، دستیابی به شناخت هرچه بیشتر در باره روح انسانی است. بر اساس آموزه های قرآن و حدیث، روح، موجودی مستقل، دارای حیات، علم و قدرت، از جنس امر و از ملکوت است. روح از زمره فرشتگان نیست بلکه آفریده ای بزرگتر از آن ها و حقیقتی واحد است که مراتب و درجات گوناگون دارد؛ مرتبه والایی از روح، همراه رسول خدا (ص) و ائمه پس از اوست که هر زمان که خداوند اراده کند، ایشان را آموزش می دهد، موفق می نماید، باخبر می سازد و راهنمایی می کند. همچنین همه انسان ها برخوردار از روحی هستند که وجود آن امری قطعی است و ظاهرا روح همه آن ها از روحی که برتر از سایر ارواح و روح برگزیده خداست، نشات گرفته است.