جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظریة فلسفی- عرفانی، «تعین اول» نظریه ای کلان دربارۀ لحظۀ «پدیداری و ظهور وجود» و چگونگی شکل گیری صدور کثرات از واحد بسیط است. این مسئله از مباحث بنیادی و البته از دشوارترین مسائل در «عرفان اسلامی» است. ابن عربی پدر عرفان نظری در جهان اسلام شناخته شده و در این میان اندیشة وحدت وجود او که پایة اصلی فکر و دستگاه عرفانی اوست، در پرتو نظریۀ تعین اول سامان یافته است. بررسی این مسئله که ابن عربی چگونه و در کجا آن را بررسی کرده و آیا دغدغة فکری او بوده یا تعبیر و تبیین او چگونه بوده است، اهمیت زیادی دارد. از آنجا که در بررسی عمدة آثار وی، از جمله کتاب عظیم فتوحات مکیّه به صراحت این عنوان یافت نمی شود، در تحقیق پیش رو تلاش شده با بررسی آثار ابن عربی به ویژه کتاب یادشده معادل و اصطلاح یا اصطلاحاتی که ابن عربی در آثار خود برای «تعین اول» به کار برده، مشخص و مقصود او تبیین، تحلیل و در پاره ای از موارد با نگاه نقادانه به آن ها نگریسته شود. همة این مسائل به روش توصیفی – تحلیلی و با توجه به نگاه ابن عربی و شاگردان مکتب وی، به این موضوع رسیدگی شده است.

کتاب «عرفان حافظ» تالیف مرتضی مطهری، مجموعه ای است مشتمل بر پنج جلسه کنفرانس استاد شهید آیت الله مطهری که در حدود سال 1350 هجری شمسی در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران ایراد شده است. این کتاب زیبا و جذاب که در واقع یک معرفی اجمالی از عرفان اسلامی است در سالهای قبل «تماشاگه راز» چاپ و منتشر شده است. استاد مطهری برای شناخت حافظ به دو راه مراجعه به تاریخ و دیوان او اشاره می نماید و ضمناً پنج فرضیه را در باب شخصیت فکری و اشعار او را بررسی می کند. استاد مطهری ضمن عارفانه خواندن اشعار حافظ اصول جهان بینی عرفانی را بیان می نماید.

با استعانت ذات اقدس الهی نوشتاری با نام « اخلاق و عرفان اسلامی» گردآوری شد. این نوشتار به بررسی ارتباط بین دو مقوله ی اخلاق و عرفان در محدوده ی دین مبین اسلام پرداخته و برای برآورده شدن این حاجت از جمع آراء و نظرات ائمه ی اطهار ( عَلَیهم السّلام)، علما و عرفای اسلامی استفاده شده است. نبودن اطلاعاتی منسجم در پیوند اخلاق وعرفان، کشف ارتباط بین اخلاق و عرفان و چگونگی ورود اخلاق به حوزه ی عرفان، روشن شدن نقاط ابهام در پیوستگی دو علم اخلاق و عرفان و مشخص نمودن نقطه ی شروع در تهذیب و تطهیر نفس برای جلوگیری از سردرگمی طالبان کسب کمالات عالیه در کتب اخلاقی و عرفانی، از جمله علل اهمیت و ضرورت این پژوهش بوده اند. مجموعه ی حاضر در سه بخش گردآوری شده که در بخش اول؛ اخلاق شامل: فلسفه ی اخلاق، مبانی و آموزه های بنیادین اخلاقی و طریق تهذیبی که علم اخلاق پیش گرفته، راه اعتدال قوا و تنظیم اخلاق با اصول انسان شناسی می باشد. در بخش دوم؛ عرفان، که در آن فلسفه و مبانی و آموزه های بنیادین عرفانی گردآوری شده است. آنچه در قسمت های ذکر شده بیان شد، علاوه بر پاسخ دهی به پرسش های اساسی که در ذهن افراد در رابطه ی با هر یک از این علوم ایجاد می شوند، به عنوان مقدمه برای برقراری صحیح ارتباط بین این دو مقوله لازم می نمود. در مورد هر یک از این علوم سعی شده است مهمترین مسایل مربوط به آن بررسی شود تا بتواند اطلاعاتی منسجم از هر دو علم برای خواننده حاصل آورد. سپس در بخش آخر با معرفی عرفان با نام اخلاق خاص به بررسی تفاوت های اساسی بین اخلاق و عرفان پرداخته شده که در این بخش خواننده می تواند با این مسایل آشنا شود: عناصر و اصول خاص عرفان ( اخلاق خاص)، طریقه ی عرفان در تهذیب نفس، نقش تجربه ها و اصول عرفانی در اخلاق و در قسمت عرفان در سیمای اخلاق با اهم عناصری از عرفان که می توانند مبنای اخلاق پسندیده واقع شوند، و اخلاق عارفانه شامل: جلوه هایی از اخلاق عارفان، اخلاقی که عرفا و متصوفه مروج آن بوده اند و اخلاق عارفان از دیدگاه مولای متقین حضرت علی ( عَلَیهِ السَّلام) آشنا شود و در قسمت عرفان و سیره ی معصومین ( عَلَیهم السَّلام) ؛ پیامبر اکرم ( صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلهِ وَسَلَّم) به عنوان مؤسس عرفان اسلامی و حضرت علی ( عَلَیهِ السَّلام) به عنوان بزرگ مؤسس عرفان شیعی معرفی شده اند و اقدامات عرفان گسترانه ی هر کدام از این بزرگان، رابطه ی عرفان اسلامی و شیعی، پیامبر اکرم ( صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلهِ وَسَلَّم) و رسیدگی به حالات و دغدغه های اصحاب، معرفی تربیت یافتگان هر یک از این بزرگواران وساری بودن عرفان شیعی نزد باقی ائمه ( عَلَیهِ السَّلام) از مطالبی است که در این بخش به آن پرداخته شده است. در پایان معرفی عارفانی چون: امام خمینی ( رضوان الله تعالی علیه) و استاد علامه طباطبایی ( رحمه الله علیه) به عنوان مظاهر انسان واصل، در عصر حاضر لازم می نمود، تا روشن شود عرفان و رسیدن به شناخت و شهود قلبی باری تعال، در عصر حاضر نیز امری دست نیافتنی و دور از انتظار نبوده و نخواهد بود. تدوین این رساله با روش کتابخانه ای و تحقیق و مطالعه در کتب فلسفی و اخلاقی وعرفانی بوده که سعی شده در نهایت صداقت و امانت و بدون مخدوش ساختن اندیشه ی اصلی افراد به تلخیص و تلفیق یافته ها با ساده ترین ساختار ممکن پرداخته شود. از نتایج حاصله از این تحقیق می توان این موارد را برشمرد: 1.اخلاق عام، پایه و مبنای عرفان ( اخلاق خاص) است. 2.نمی توان بدون ملزم شدن به رعایت اخلاقیات عام، وارد حیطه ی عرفان شد. 3.عرفان، نوعی اخلاق است ولی به صورت متعالی تر، که ازآن می توان به اخلاق خاص یاد کرد. و نتایج دیگری که بسیار گسترده اند و از مطالعه ی هر قسمت در باب مقایسه ی اخلاق یا عرفان با دیگر مقوله ها، یا مطالعه ی تفاوت ها، برای خواننده، با اندک تأمل به راحتی حاصل می شوند. کلید واژه ها: اخلاق، عرفان، نفس، تهذیب، شهود، علم حصولی، علم حضوری، حب

هدف پژوهش : آشنایی با عرفان و به ویژه مایه های ناب عرفانی در دعاهای امام علی ( ع ) است. دعاهایی که مفاهیم ناب عرفانی در آن مبتلور است و سیمای عرفانی آن عارف بزرگ الهی را به مامی نمایاند و شناخت عمیقی از عرفان شیعی را موجب می شود که زیر بنای فکری رهروان راه عرفان است. روش پژوهش روش فیش برداری و کتابخانه ای است. موضوع پژوهش امری نظری است و تحقیق توصیف تحلیلی است. نتیجه کلی : مولی علی ( ع ) عارفی سترگ و چهره شاخص و سرشناس وادی عرفان و معنویت و تجسم واقعی عرفان عملی است. عرفان عبادی مولی معرفت و شناخت حضرت حق در نهایت ایمان و اعتقاد و سیر به سوی صراط مستقیم است. عشق به خدا پایه و اساس ایمان مولی به خداست. زیرا عشق به خدا عشق به لایتناهی بوده و به خد باز می گردد ملاک عرفان مولی خوف و خشیت او از مقام ربوبی حضرت حق است. مولی علی ( ع ) کشتی نجات و رحمت واسعه ای است که با خدا آشناست و همواره ذکر نام و یاد خدا روشنی بخش محفل حیات اوست. به طوریکه لحظه لحظه های زندگی آن امام همام را هاله ای نورانی از یاد خدا پوشانده است.

برخی صاحب نظران، با تمسک به دلایلی، عرفان اسلامی را در بخشی از آموزه های معرفتی، شیوه های سلوکی، روش فهم متن دینی و حتی در خاستگاه همسو با دین اسلام نمی دانند. اما عارفان در مباحث معرفتی هم اصل شهود – به عنوان روش عرفان - را مورد تأیید دین می دانند و هم آموزه های معرفتی خود - همچون توحید، انسان کامل و معاد - را موافق با شریعت اسلام می یابند. و در بُعد عملی از یک سو جایگاه اصل سلوک در دین را تثبیت می کنند و از سوی دیگر، معیار شیوه سلوکی را نیز عدم مخالفت با شریعت معرفی می کنند. و در روش فهم متن دینی، مبتنی بر ذومراتب بودن متن وحیانی قرآن، فهم معانی باطنی قرآن را بدون توجه به ظاهر امکان پذیر نمی دانند. و در بحث خاستگاه صرف شباهت برخی آموزه ها و شیوه های عملی عرفان اسلامی با مکاتب دیگر را دلیل عدم اصالت عرفان اسلامی نمی شمارند.

معنویت توسعه یافته توسط امامان اهل بیت(ع) در کالبد جامعه و حضور جمعی از تربیت یافتگان معنوی این مکتب در میان مردم، از عوامل مهم توجه به امور معنوی و باطنی در جامعه اسلامی محسوب می شود. تتبع دقیق در آثار اهل تصوف، یک رشته معارف خاص تشیع را که در غیر کلام ائمه اهل بیت(ع) نشانی از آنها نیست، نشان خواهد داد و محقق به وضوح روح تشیع را در مطالب عرفانی این کتاب ها می یابد؛ هرچند در مواردی روحی است که طی زمان و به حسب برخی آفات بیرونی در یک پیکر آفت دیده جای گرفته است. تحقیق پیش رو به نشان دادن چگونگی ورود شمه ای از احادیث و تعالیم معنوی اهل بیت(ع) به تصوف پرداخته است. براساس این پژوهش، شواهد مناسبی برای اثبات خاستگاه شیعی عرفان اسلامی می توان به دست داد. این شواهد، از نوع نگاه صوفیه به اهل بیت(ع) و روزنه های نفوذ معارف آن حضرات به تصوف، یعنی بزرگان صوفیه و میراث مکتوب آنان مانند اللمع، الرسالة القشیریه و قوت القلوب قابل اصطیاد است.

«بحر المعارف»، از آثار عارف بزرگ و فقیه پارسا مولى عبدالصمد همدانى است. موضوع این اثر، عرفان عملى و برخى از مباحث عرفان نظرى است. با مطالعه مجموع کتاب، به‌ ویژه بخش ولایت آن روشن مى‌ شود که نویسنده افزون بر عرفان عملى، بحث‌ هاى مهم و قابل اعتنایى از عرفان نظرى را هم مطرح کرده که حقاً نام بحر المعارف را زیبنده خود ساخته است. این کتاب را جناب آقاى حسین استاد ولى، تصحیح کرده است. هر چند اثر مذکور دو زبانه و تلفیقى از فارسى و عربى است که البته درصد عربى آن بیشتر مى‌ باشد؛ ولى قسمت‌ هاى عربى آن در موارد لازم توسط جناب حسین استاد ولى ترجمه شده و با حروف نازک، از متن کتاب ممتاز و مشخص گردیده است.

«بحر المعارف»، از آثار عارف بزرگ و فقیه پارسا مولى عبدالصمد همدانى است. موضوع این اثر، عرفان عملى و برخى از مباحث عرفان نظرى است. با مطالعه مجموع کتاب، به‌ ویژه بخش ولایت آن روشن مى‌ شود که نویسنده افزون بر عرفان عملى، بحث‌ هاى مهم و قابل اعتنایى از عرفان نظرى را هم مطرح کرده که حقاً نام بحر المعارف را زیبنده خود ساخته است. این کتاب را جناب آقاى حسین استاد ولى، تصحیح کرده است. هر چند اثر مذکور دو زبانه و تلفیقى از فارسى و عربى است که البته درصد عربى آن بیشتر مى‌ باشد؛ ولى قسمت‌ هاى عربى آن در موارد لازم توسط جناب حسین استاد ولى ترجمه شده و با حروف نازک، از متن کتاب ممتاز و مشخص گردیده است.

«بحر المعارف»، از آثار عارف بزرگ و فقیه پارسا مولى عبدالصمد همدانى است. موضوع این اثر، عرفان عملى و برخى از مباحث عرفان نظرى است. با مطالعه مجموع کتاب، به‌ ویژه بخش ولایت آن روشن مى‌ شود که نویسنده افزون بر عرفان عملى، بحث‌ هاى مهم و قابل اعتنایى از عرفان نظرى را هم مطرح کرده که حقاً نام بحر المعارف را زیبنده خود ساخته است. این کتاب را جناب آقاى حسین استاد ولى، تصحیح کرده است. هر چند اثر مذکور دو زبانه و تلفیقى از فارسى و عربى است که البته درصد عربى آن بیشتر مى‌ باشد؛ ولى قسمت‌ هاى عربى آن در موارد لازم توسط جناب حسین استاد ولى ترجمه شده و با حروف نازک، از متن کتاب ممتاز و مشخص گردیده است.