جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آموزه بداء از عاليترين مفاهيم قرآني و روايات منقول از معصومين (ع) است كه بمعناي امكان دگرگوني تقدير و تغيير سرنوشت بسبب رفتار نيك و بد انسان است. بر اساس فهم نادرست از معناي بداء، شبهاتي پيش آمده است كه برطرف كردن اينگونه شبهات، با تبيين معناي دقيق و حقيقت بداء در مكتب تشيع امكانپذير است. نوشتار حاضر، بر آنست كه ضمن بررسي اقوال مختلف، مساله بداء را در مكتب تشيع با تكيه بر آموزه هاي قرآن و حديث تبيين نمايد.

آل نوبخت از خاندان‌هاي مشهور شيعي ايران است كه به مدت دو قرن از ميانه سده دوم تا نيمه سده چهارم هجري در سياست و فرهنگ نقش آفريني كردند و در برهه اي از زمان، رهبري مذهبي و علمي اماميه را در دست داشتند. موضوعي كه در اين رساله به آن پرداخته شده، نقش خاندان نوبختي در آستانه غيبت كبري و جايگاه و تأثيرات فكري و اعتقادي اين خاندان در روند حيات تشيع اثني عشري است. در اين راستا پرسش بنياديني كه مطرح مي شود، چگونگي نقش خاندان نوبختي در تحولات فكري تشيع اثني عشري است؛ با بهره وري و تبيين گزارش هاي تاريخي پيرامون مسائل سياسي و فرهنگي مي توان به اين چگونگي پي برد. سده اول غيبت مقارن بخش پاياني دوران دوم عباسيان، يكي از پرتلاطم ترين ادوار سياسي و فرهنگي جهان اسلام است. از جمله مشاهير خاندان نوبختي در مسايل سياسي، ديني و علمي مي توان از ابوسهل نوبختي بزرگ شيعيان در بغداد، حسين بن روح نوبختي نايب سوم خاص حضرت ولي عصر (عج) و ابو محمد حسن بن موسي نوبختي و ابوعبدالله حسين بن علي و ابو اسحاق ابراهيم نام برد. اين خاندان از منظر ديني و علمي در ميان شيعيان از جايگاه بالايي برخوردار بودند و با مشاركت در نظام حكومتي موجب تقويت جايگاه عمومي شيعه و ارتقاء نقش سياسي آنان گرديدند. از سويي شيعيان اماميه در اين ايام دچار ضعف و تشتت و سردرگمي شده و در معرض آماج تهاجم فرهنگي مذاهب و نحله هاي مختلف و فتنه هاي دروني قرار داشتند. شخصيت هاي ديني و علمي آل نوبخت در دفاع از مذهب اماميه به نقد و ردّ اين مذاهب و نحله ها پرداختند. آنان با بهره وري از ميراث متكلمان شيعي عصر حضور، به پي ريزي بنيادهاي كلامي شيعه با رويكردي عقل گرايانه همت گماشتند و با تدريس و تأليف به نشر آن پرداختند، به گونه اي كه ادوار مختلف كلامي اماميه را از آراي خود متأثر ساختند.

اختلاف اعتقادی مهم یعنی اختلاف بر سر امامت و خلافت پیامبر(ص) نخستین اختلاف بین مسلمین بود که امت اسلامی به لحاظ این اختلاف به دو شاخه ی اهل سنت و شیعه تقسیم شدند. لذا اگرچه افکار شیعی ظاهرا و موقتا به حاشیه رانده شد اما در مقام عمل باز شیعیان در سایه ی پیروی از علی(ع) وفاداری خود را به آرمان های مقدس ایلامی حفظ نمودند. در این راستا ریشه ها و ضرورت مهاجرت بزرگان علوی به نقاط امن سرزمین های شرقی اسلامی از همان صدر اسلام به حکومت جابرانه ی امویان بر می گردد؛ به ویژه لینکه از نقطه نظر موقیت سیاسی کوهستان های زاگرس و به ویژه البرز،مانند دیواری در برابر سد مهاجمین محسوب می شد. از سوی دیگر آیین زرتشت که براساس خوشبینی و سعی و عمل مبتنی بود در پایان روزگار ساسانیان در نزد عامه با عقاید و افکار تازه یی آمیخته شد و اختلاف بوجود آمده در عقاید حذهبی از موجبات انتشار اسلام در بین محبوس گردید. ایرانیان درابتدا در محدوده ی تأثیر پذیری به مذهب تشیع روی آوردند و بعد ها خود به صورتی تأثیر گذار در گسترش آن درایران و خارج عمل کردند. بدنبال این مسأله ایرانیان از بزرگان مهاجر شیعی، هواداری کردند، بدین طریق تشیع درایران نفوذ کرد. دلیل محبوبیت علویین عمدتا فضائل خاصی است که از پیامبر(ص) در مورد اهل بیت(ع) نقل شده بود. علی الخصوص فشار خلفای اموی سبب شد که مهاجران علوی به نواحی شرق پناهنده شوند در این راستا جو خفقان آور و وحشتناکی که بنی امیه و عمال او بوجود آورده بودند امکان هر گونه فعالیت سازنده را برای شیعیان ید کرده بودند. شیعیان نیز به صورتی جدی با قیام های خود با آنان مبارزه می کردند. بنی عباس نیز که شیوه ی ظالمانه بنی امیه را در پیش گرفته بودند بعد از مدتی با حمله قوم مغول نابود گشتند. مغولان نیز به کمک بزرگان شیعی مانند علامه حلی، خواجه نصیر الدین طوسی، محقق حلی، علاءالدین عطامک جوینی و ... با اسلام آشنا شدند. با گذشت زمان در دوره صفویان مذهب شیعه به وسیله شاه اسماعیل اول به عنوان مذهب رسمی کشور اعلام شد و بدنبال آن شاهد رواج واقعی تشیع در زمان شاه طهماسب اول بودیم که زمینه مهاجرت علمای عرب را ( که دولت عثمانی با آنان درگیر بود)، فراهم آورد. سیر تعامل علما و دربار صفوی به طور یکنواخت پیش نرفت بدین نحو که در اوایل دوره صفویه قدرت روحانیون زیاد بود کم کم سلاطین صفویه بخصوص شاه عباس یکم از قدرت آن ها کم کرد ولی در اواخر دوره صفویه مجددا قدرت روحانیون زیاد گردید. در زمان شاهان قاجار نیز تاریخ شاهد بی کفایتی آنان است. تمایل به مشروطیت که از زمان ناصرالدین شاه قاجار آغاز شده بود موجب گردید، علما به 3 دسته تقسیم شوند یک دسته علمانی که مدافع مشروطیت بودند نظیر طباطبایی و بهبهانی دسته ای دیگر مخالف مشروطیت بودند که برجسته ترین آن ها شیخ فضل الله نوری بود که با افزودن ماده ای بر متمم قانون اساسی، به تعارض با انقلاب مشروطه برخواست، و دسته سوم علمای نجف بودند که نوعی نظارت و حمایت مشروط داشتند و در این میان می توان به شخصیت هایی چون یزدی، مازندرانی، خراسانی اشاره نمود. نقطه مقابل روحانیون، روشنفکران بودند که خواستار جدایی دین از سیاست شدند در واقع روشنفکران در زمان عباس میرزا در سفری به خارج از کشور، خواهان تأسیس مجلسی همانند اروپاییان می شوند که در آن قانونی شبیه روحانیون تشکیل می دهند دراین میان شیخ فضل الله نوری به مخالفت با روشنفکران بپا می خیزد و علنا اعلام می دارد که قانون باید اسلامی باشد.

وقوع انقلاب اسلامی ایران، آثار عمیق، گسترده و متفاوتی بر نظریه‌پردازان غربی گذاشت و در عصری که حضور دین در جامعه پایان یافته تلقی می‏شد، چالش‏های فراوانی را برای دنیای غرب ایجاد کرد و در پی آن، موجی از نظریه‌پردازان غرب توجه خود را به انقلاب ایران معطوف ساختند. از آنجا که مذهبی بودن انقلاب اسلامی، یکی از ویژگی‏های آن به‌شمار می‏رود، و با توجه به پیروی اکثریت مردم ایران از مذهب تشیع، برخی از نظریه‌پردازان انقلاب اسلامی، این پدیده را با چنین دیدگاهی مطالعه کرده‏اند. مستشرقان پس از یک غفلت طولانی، به نقش و اهمیت مکتب تشیع و کارایی آن در رویدادهای سیاسی و اجتماعی در ایران پی بردند و اعتراف کردند که چه پتانسیلی در مذهب تشیع و اعتقادات شیعیان نهفته است. اندیشمندان غربی در مورد انقلاب ایران، نقش مذهب را بسیار چشمگیر می‏دانند که توانسته است گروه‏های غیرمذهبی یا شبه‌مذهبی را نیز تحت تأثیر خود قرار دهد. مکتب تشیع با معارف عمیقی چون اعتقاد به مهدویت، وجود روحانیون و مراجع و رهبری دینی، عاشورا، شهادت، وحدت و اتحاد توانسته است بزرگ‌ترین انقلاب قرن را رقم بزند که درک این انقلاب برای بسیاری از اندیشمندان دشوار است.

سمط الحقائق يا سمط الحقائق فى عقائد الإسماعيلية نام كتاب است كه در اعتقادات اسماعيليه، به زبان عربى در قرن هفتم هجرى به وسيلۀ داعى الدعاة القاضى على بن حنظلة ابن ابى سالم الوادعى نوشته شده است. اين كتاب كه به صورت شعر مى‌باشد، در هر بابى داراى سرفصلى مى‌باشد كه بيانگر موضوع ابياتى كه ذيلش آمده‌اند، خواهد بود. فصول دوازده‌گانه كتاب از سئوال و جوابى دربارۀ آغاز خلقت شروع مى‌شود. همچنين داراى ابوابى در توحيد، عالم ابداع، حدوث، آباء و امهات، ادوار كواكب هفتگانه، دور كشف و دور ستر معاد محمود و معاد مذموم، اتحاد ناسوت و لاهوت و ثواب و عقاب مى‌باشد. مؤلف قيام مهدى منتظر را از اشراط قيامت و به عنوان اولين شرط مذكور شمرده است.

حوارات فی اصل العقیده کتابی است پیرامون عقاید و کلام شیعه اثر سعد حميد که به زبان عربی نوشته شده است. این اثر در 1 جلد و موضوع اصلی "فقه تطبیقی" و در موضوعات "پاسخ به شبهات" و "احادیث قدسی" و "اعتقادات" توسط نشر مشعر به چاپ رسیده است. سر فصل های کتاب چنین است: •

التشيّع (نشوؤه - مراحله - مقوّماته)، از آثار ارزنده و روشمند آيت‌الله سيد عبدالله الغُرَيفى (متولد بحرين و مقيم سوريه) است كه در آن، پيدايش، رشد و ويژگى‌هاى اصلى تشيع را از منظر تاريخى، كلامى و فقهى به‌صورت تفصيلى مورد بررسى قرار داده و به برخى از پرسش‌ها و شبهات رايج در اين موضوع پاسخ داده است. اين كتاب از دو مقدمه (مقدمه چاپ پنجم و مقدمه كتاب)، سه بخش (بخش اول، مشتمل بر سه فصل، بخش دوم، داراى دو فصل و بخش سوم شامل سه فصل) و يك خاتمه تشكيل شده است. بخش اول، درباره ريشه و مراحل تشيع است. اين بخش سه فصل دارد به شرح زير: فصل اول، انديشه‌ها و تفسيرهايى درباره پيدايش تشيع؛ فصل دوم، نظر ما در مورد پيدايش و مراحل تشيع؛ فصل سوم، امامت از بين نصوص و احاديث. بخش دوم، درباره نقش امامان اهل بيت (علیهم السلام) در محافظت بر ساختار اصيل اسلامى است. اين بخش، دو فصل دارد به شرح زير: فصل اول، تغييرات عارض‌شده در ساختار اسلامى؛ فصل دوم، نقش امامان اهل بيت (علیهم السلام) در حفظ ساختار اصيل اسلامى. بخش سوم، درباره چارچوب كلى و سطوح تشيع است. اين بخش، سه فصل دارد به شرح زير: فصل اول، سطح اعتقادى؛ فصل دوم، سطح روحى و ولايت اهل بيت (علیهم السلام)؛ فصل سوم، سطح عملى و التزام به روش امامان اهل بيت (علیهم السلام).

کتاب " معرفة الإمام" تعریب کتاب امام‌شناسى از مهمترين آثار علاّمۀ طهرانى بشمار مى‌رود كه در 18 جلد تدوين شده است اين كتاب مجموعه‌اى است از بحثهاى تفسيرى، فلسفى، روائى، تاريخى، اجتماعى دربارۀ امامت و ولايت به طور كلّى و دربارۀ امامت و ولايت اميرالمؤمنين (علیه السلام) ائمّۀ معصومين عليهم‌السلام بالخصوص كه به صورت درسهاى استدلالى علمى متّخذ از قرآن كريم و روايات وارده از خاصّه و عامّه و ابحاث حلّى و نقدى پيرامون ولايت مى‌باشد اين مجموعه كه شامل 270 درس است در سال 1391 هجرى قمرى در ماه مبارك رمضان براى برخى از دوستان ايمانى تدريس شده است. در جلد "سوّم" با تفسير آيات مختلف مطالب زير قابل بررسى است: لزوم متابعت از اعلم، حديث جابر درباره اهل بيت (علیهم السلام)، بحث در سند و مفاد حديث جاهليّت و تبيين مفهوم مرگ جاهلى، خير البريّه در سورۀ بيّنه درباره اميرالمؤمنين علیه السلام و شيعيان آن حضرت وارد شده است، براساس آيۀ 69 سورۀ نساء ميان ارواح مؤمنين و ائمّه معصومين (علیهم السلام) معيت و اتّحاد معنوى برقرار است، حقيقت اسلام همان تشيّع است و بيان صفات شيعه، تفسير آيۀ تطهير و استشهاد و احتجاج‌هاى اهل بيت (علیهم السلام) به آيۀ تطهير، زنان پيامبر مصداق اهل بيت نيستند.

کتاب «افشای یک توطئه» تالیف علی آل محسن است. مولف در ابتدای کتاب خود چنین می گوید: مدتی است کتاب «لله ثم للتّاریخ: کشف الاسرار و تبرئة الائمة الاطهار» از نویسنده ای انتشار یافته که خود را سید حسین موسوی نامیده است و بر پشت کتاب، خود را از علمای نجف معرفی می کند. این کتاب در محافل اهل سنت پاره ای کشورها، جنجالی فراوان و رویکردی ژرف را موجب شده است. برخی از این گروه، کتاب نام آورده را در هم کوبنده مذهب شیعه امامیه و رسوا کننده شماری از مراجع بنام دانسته اند. اما من هنگامی که در این کتاب درنگ کردم آن را کتابی پریشان و آشفته یافتم که سزاوار پاسخ نیست و شایستگی هیچ گونه عنایتی را ندارد. اما چون دیدم مخالفان شیعه، این کتاب را به شمار می آورند و از افشای دلایل آن بسیار دم می زنند و سخنان نادرست و دروغ آن را به هنگام استدلال به رخ افراد ضعیف می کشند، و از سویی مومنان در پاسخ به این کتاب پای می فشرند، خود را ناگزیر یافتم پرده از پوچی و نادرستی های آن برگیرم و ترفندها و بر بافته های آن را بیان دارم تا نادانان فریب آن نخورند و از حجت برای منحرفان و گمراهان فرو افتد. پس کتابی نوشتم و آن را «لله و للحقیقة: ردّ علی کتاب لله ثم للتّاریخ» نامیدم و در آن همه پندارهای این نویسنده را کاویدم و همه کتاب او را با خطاها و نادرستی هایش آوردم و هر نکته را چندان پی گرفتم که پرده از دروغ آن برمی گیرد و دلایل آن را از اریکه صحت به زیر می کشد. این کتاب در بردارنده فواید بسیار و منافع سترگ است، لیکن حجم بسیار یافته، زیرا نویسنده کتاب نامبرده سخنان شبهه آمیز و دروغ های بسیار در خود دارد که می بایست پرده از آنها بر گرفته می شد و بطلان آن آشکار می گشت. مولف در کتاب خود به شبهاتی مانند: عبدالله بن سبا، موضوع متعه، خمس، نگاه شیعه به کتابهای آسمانی و دیگر شبهات پاسخ داده است.