جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در بررسی علّت خوب یا بد شدن کارهای «ارادی ـ اختیاری» انسان، دو نظریه معروف «حسن و قبح الاهی» و «حسن و قبح ذاتی» مطرح شده است که هر کدام در فرهنگ اسلامی مسیحیت طرفدارانی دارد.یکی از اشکالات مهم «حسن و قبح ذاتی» این است که اگر کارها ذاتاً خوب یا بد هستند و امر و نهی الاهی تأثیری در خوبی یا بدی کارها ندارد، چگونه می توان امر خدا به ابراهیم برای ذبح فرزندش و نیز پذیرش این امر را توجیه کرد؟کر کگور در کتاب ترس و لرز به این مسأله پرداخته و کوشیده است تا با تحلیل روان شناختی شخصیت ابراهیم و اسحاق، پذیرش بی چون و چرای آنان نسبت به امر الاهی را تبیین نماید. او با تفکیک سه مرحله «استحسانی، اخلاقی و دینی» در زندگی انسان ها و با قرار دادن ابراهیم و اسحاق در مرحله دینی، تسلیم و پذیرش محض ایشان را تحلیل کند.

ما خداباوران، به خدای واحدی معتقدیم که همه چیز به او وابسته است؛ اما پرسشی که با آن روبرو هستیم، این است که چگونه اخلاق می تواند وابسته به خداوند باشد. در اینجا آن نظریه های اخلاقی را که در آنها خداوند نقش بنیادی دارد، نظریه های اخلاقی فوق طبیعی می نامیم. من در این مقاله به ارائه و ارزیابی چند پاسخ عمده درباره چگونگی ابتنای اخلاق بر خدا خواهم پرداخت.

چکیدهدستیابی به سعادت تضمین شده از سوی خداوند، در حیات دنیوی و اخروی، مستلزم پایبندی به دین و دینداری نمودن صحیح و شایسته می‏باشد. به سلامت طی نمودن مسیر دینداری در گرو شناخت آسیب‏ها و آفت‏هایی است که دینداری را از مسیر اصلی اش منحرف می‏نماید. شناخت آسیب‏های دینداری موجب می‏شود تا ضمن پیشگیری از گرفتار شدن بدانها، در صورت ابتلا، در جهت رفع آنها اقدام گردد.قطعاً بهترین منبع برای شناسایی مسیر صحیح دینداری و آفات پیش روی آن، قرآن کریم و در کنار آن کلام ائمه (علیهم السلام)است که معرفی کنند? دین حق می‏باشند. بنابراین مسأل? اصلی در این پژوهش این است که آسیب‏های دینداری از منظر قرآن چیست؟ آموزه‏های دینی در سه حوز? اعتقادی، اخلاقی و احکام قرار دارند، که به طور کلی می‏توان محتوای دین را در دو ساحتِ مباحث نظری و عملی جای ‏داد. با توجه به این تقسیم‏بندی، در این پژوهش آسیب‏های وارد شده به دینداری، در دو ساحت ذکر شده مورد بررسی قرار می‏‏گیرند. بنابراین آسیب‏های دینداری، شامل آسیب‏های دینداری در حوز? نظری و آسیب‏های دینداری در حوز? عملی می‏باشند. در اینجا منظور از آسیب‏های دینداری در حوز? نظری، عقاید، باورها و تصورات ناصحیحی هستند که به دینداری صدمه می‏زنند و عبارتند از: اعتقاد به کافی بودن محبت خدا و پیامبر و عدم عمل به فرامین آنها، اعتقاد به کفایتگری ایمان به تنهایی، انتظار بهشت بدون تحمل سختی‏ها، بصیرت نداشتن نسبت به دین، تأثیرپذیری از وعد? به دوش گرفتن گناه توسط دیگری، برداشت ناصحیح از نظام ثواب و عقاب با تمنّای مغفرت الهی داشتن بدون عمل مناسب، عدم تعادل در خوف و رجاء، کمّیت گرایی در دین. به نظر می‏رسد اصلی‏ترین آسیب در این حوزه، بصیرت نداشتن نسبت به دین است که سایر آسیب‏ها نیز بدان باز گشته و از آن سرچشمه می‏گیرند. در این پژوهش برای عملکردهای فردی که قدم در مسیر دینداری می‏گذارد، سه عرصه تعریف شده است. یک عرص? شناخت دین، دو عرص? عمل به دین و سوم عرص? ثبات و ماندگاری در دین. بنابراین مراد از آسیب‏های دینداری در حوز? عملکرد، اعمال و رفتارهایی هستند که به هر یک از این عرصه‏ها صدمه می‏زنند.عملکردهای آسیب‏رسان به دینداری در عرص? شناخت و دریافت دین عبارتند از: ایجاد بدعت و تبعیت از آن، تأسی نکردن به الگوهای شایسته، تبعیت بی قید و شرط و کورکورانه، دریافت مسائل مربوط به دین از مسیر ناصحیح، فرقه فرقه شدن در دین، کنکاش در جزئیات دین که توسط شارع مسکوت واقع شده است. در میان آسیب‏رسان خواهد بود که منشأ سایر عملکردها در این بخش نیز خواهد بود.عملکردهای آسیب‏رسان به دینداری در عرص? عمل به دین شامل: ارتکاب گناه، به تأخیر انداختن توبه، تسلیم نبودن در برابر اوامر الهی و تبعیض قائل شدن در عمل بدانها، دلسوزی نسبت به گناهکار به جای اجرای حدود و احکام دین خداوند، دنیا گرایی و ترجیح دنیا بر دین و آخرت، دینداری موسمی و مقطعی، عدم اعتدال، عمل نکردن به کتاب الهی با وجود نگهداری و قرائت آن، فراموش نمودن یاد مرگ، کندی و عدم سرعت عمل در انجام امور خیر، هواپرستی، یاری نکردن دین خدا می‏باشند. از مجموع عملکردهای بیان شده، ظاهراً آنچه به عنوان اصلی‏ترین عملکرد آسیب‏رسان به دینداری در عرص? عمل به دین، می‏باشد، هواپرستی است که وجود سایر عملکردهای آسیب‏رسان در این بخش، نشأت گرفته از آن خواهد بود.عملکردهای آسیب‏رسان به دینداری در عرص? ثبات و ماندگاری در دین عبارتست از: جدیّت نداشتن و مصمم نبودن در عمل به دین، صبور نبودن در مسیر دینداری، عدم تداوم و استمرار در عمل به بایسته‏های دینی، مهاجرت نکردن برای نجات و حفظ دین خود. به نظر می‏رسد سرچشم? عملکردهای آسیب‏رسان در این عرصه، صبور نبودن در مسیر دینداری می‏باشد.در نتیجه صرفنظر از تقسیم‏بندی‏های بیان شده، آسیب‏های دینداری عبارتند از: بصیرت نداشتن نسبت به دین، دریافت مسائل مربوط به دین از مسیر ناصحیح، هواپرستی و صبور نبودن در مسیر دینداری. ‏ کلیدواژه‏ها: دین، دینداری، آسیب‏شناسی دینداری، شناخت دین، عمل به دین.

در میان شروط مطرح شده برای پذیرش روایت راویان از سوی حدیث پژوهان متاخر، عنصر مذهب نقش محوری در تقسیم حدیث به انواع اربعه ایفا می‌کند و این خود سوالی را برای نگارنده پدید آورد که آیا واقعا مذهب راوی چنین نقش محوری را داراست که بر اساس آن بتوان درجات روایات را پی ریزی کرد. لذا برای پاسخ به این پرسش بر آن شدیم که دیدگاهصاحب نظران متقدم این فن، محمد بن حسن طوسی مشهور به شیخ طوسی(م464) و احمد بن علی نجاشی( م454) و احمد بن حسین بن عبیدالله غضائری معروف به ابن غضائری (درگذشته در نیمه نخست قرن پنجم)، را در این خصوص بررسی نمائیم.درفصل اول کلیات موضوع بررسی شده است. درفصل دوم وجود توثیق‌های ذومراتب در مورد راویان منتسب به فرقه‌های شیعه و اهل سنت و جرح شمار قلیلی از آنان و عدم تفکیک میان حال استقامت و انحرافشان ازسوی سه رجالی بزرگ متقدم شیعه بررسی شده است. در فصل سوم ملازمت جریان مذهب غلو با کذب، مراتب مختلف تضعیف درباره غُلات و تفکیک میان حال استقامت و انحراف غالیان، مورد مطالعه قرار گرفته است. در فصل چهارم راویان ضعیف امامی مذهب در جهت روشن‌تر شدن عدم مدخلیت مذهب راویان، حتی امامی بودن آنان، در جرح و تعدیل بررسی و برخی دلایل تضعیف آنان از جمله کذب و ضعف دستاورد حدیثی اشاره شده است.نتیجه نهایی این تحقیق آن است که وابستگی راوی به فرقه‌های شیعه یا عامی بودنش دلیلی بر ضعف او نزد رجال‌شناسان متقدم شیعه نبوده بلکه میزان تطابق راوی با دو قله بلند صدق و ضبط، ملاک داوری رجالی آنان پیرامون راویان بوده است. و به همین جهت است که به دلیل فقدان صداقت در میان غلات، تضعیف صددرصدی آنان را شاهد هستیم. بر پایه یافته‌های این پژوهش به نظر می‌رسد اختلاف مذهبی معیاری برای تقسیم و رتبه بندی حدیث نمی‌تواند باشد.

ملاصدرا با بحث حرکت جوهری، بحث حرکت در فلسفه را به ساحت مابعداطبیعه می کشاند. از نظر وی تمام موجودات به سمت کمال در حرکتند و از این طریق است که تجرد نفس را اثبات می کند. هگل نیز کل تاریخ فلسفه را فرآیند روح مطلق می بیند که از طریق ذهن های کرانمند به خود می اندیشد تا به کمال، یعنی آزادی برسد. هدف از این مقاله بررسی مسئله حرکت در این دو فیلسوف و مقایسه آن دو با یکدیگر است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

سکولاریسم تفکری است که هر گونه اعتقاد به نقش ماوراء طبیعت و عالم قدس در زندگی دنیوی بشر را رد می‌کند و از اصول غیر دینی برای تأمین نیازهای زندگی انسانی بهره می‌برد این گرایش بعد از قرون وسطی در دامن مسیحیت زاده شد و در جامعه غرب به رشد و نمو خویش ادامه داد. عوامل معرفتی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی زیادی در تولید و تداوم این رویکرد نقش داشت.که بطور مفصل در فصل اول و دوم توضیح داده شده است. سکولاریسم اگرچه یک جنبش فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است که از جهان غرب با زمینه دین مسیحیت سرچشمه گرفته است، اما دارای مبانی فلسفی می باشد که همه ادیان و فرهنگ های بشری به وسعت جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. سکولاریسم طرفدار ایده امانیسم یا اصالت انسان است به عقل بشری باور و اعتماد دارد و آن‌ را برای تأمین نیازهای انسان بی‌بدیل و کافی می‌داند. مبنای دیگر سکولاریسم علم‌باوری است.طبق این اعتقاد انسان در این جهان زندگی می‌کند، این دنیا جهان مادی است از آنجا که ابزار معرفت ماده حس و روش تجربی می‌باشد ما می‌توانیم به کمک علم تجربی همه نیازهای خویش را بدون کمک گرفتن از دین برطرف سازیم. در فصل سوم این رساله مبانی سکولاریسم مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به جهان شمول بودن مبانی فلسفی سکولاریسم، دین اسلام نیز به چالش کشیده می‌شود. دین اسلام بر پایه وحی الهی استوار است که در کتاب آسمانی آن یعنی قرآن تجلی یافته است.با عرضه اندیشه‌های سکولاریسم به ویژه مبانی آن به قرآن به این نتیجه می‌رسیم که بین قرآن و سکولاریسم تفاوت بنیادی وجود دارداز نظر قرآن اگرچه دنیا اهمیت دارد، اما اصالت و ارزش ذاتی ندارد و بلکه مقدمه‌ای برای زندگی آخرت است. انسان در قرآن از کرامت ذاتی برخوردار و با عمل شایسه در این دنیا می‌تواند کمال بشری را کسب کند. عقل در دیدگاه قرآن نورجان و پیامبر درون است. این پیامبر درون احتیاج به مکمل دارد و آن پیامبر برون یعنی وحی و شریعت است. علم در فرهنگ قرآن گوهی شب چراغ ایت. اما آن چراغ در حدی نیست که انسان را از خورشید وحی بی‌نیاز کند. مبانی سکولاریسم از منظر قرآن بحثی است که در فصل چهارم این رساله مورد بررسی قرار گرفته است.

مسئله نقش عقل و محدودیت­ های آن در شناخت معارف دین، همواره مورد بحث بوده است. برخی معتقدند که عقل هیچ نقشی در شناخت معارف دین ایفا نمی­کند و گروهی دیگر نیز برای عقل نقش­های مختلفی به­ صورت حداکثری و حداقلی در شناخت قائل ­اند. در این مقاله بر اساس نگاه شیعی به مسئله عقل و دین تلاش شده است تا ضمن اثبات حجیت و اعتبار عقل در شناخت معارف، نحوه نقش ­آفرینی آن که به سه شکل عمده یعنی میزان، ابزار (مصباح) و منبع شناخت (مفتاح) است، ابتدا اثبات و سپس مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. ضمن اینکه محدودیت­های عقل در شناخت برخی عرصه­ های معرفتی تحلیل و به برخی مصادیق آن نظیر عدم ادراک ذات خداوند، عدم ادراک جزئیات دین، ناتوانی در نفس­ شناسی، ناتوانی از انشای حکم و اعمال مولویت، عدم امکان شناخت همه حقایق عالم و ناتوانی از درک برخی امور اخروی نظیر معاد جسمانی اشاره شده است.

در این رساله، برای اثبات ولایت امام علی به سه مجموعه از دلیل‌های متقن و محکمی اشاره می‌شود که از منابع و کتب معتبر عالمان و بزرگان شیعه و سنی استفاده شده: 1-نمونه چند از رویدادهای که در زندگی حضرت علی در این زمینه نقل شده است، پیامبر به اذن خدا در هر موقعیت و مناسبت و فرصتی او را به مردم شناساند تا مقدمات خلافت و جانشینی پس از خود را برای او آماده سازد به طوری که خود مردم ارزش علی را به نحوی درک کنند، که او را استمرار راه پیامبر بدانند. 2-چند نمونه از محکم‌ترین آیات مربوط به ولایت علی که مفسران و عالمان بزرگ شیعه و سنی در منابع معتبر خود آورده‌اند.3-احادیث متواتری که در صحیح‌ترین کتاب‌ها و متن‌های حدیثی و تاریخی شیعه و سنی درباره ولایت علی نقل شده است. هر انسان منصف اگر با سعه صدر و بدون تعصب‌های مذهبی، این مجموعه کوچک را مطالعه کند، قطعا از آفتاب زیبایی ولایت علی در زندگی خود بهره‌مند می‌شود.

این پژوهش، براساس ادلّه قرآنی، روایی، عقلی، دیدگاه‌های فقها و متکلّمین اسلامی، به اثبات آزادی اعتقاد در ابتدا در دین اسلام و پذیرش آن همراه با استدلال و برهان و اختیار کامل می‌پردازد و ادلّه مخالفان این اندیشه را نقد می‌کند. نوشتار حاضر در چهار فصل سامان یافته است. فصل اوّل با طرح آیات مبنی بر آزادی عقیده در اسلام، عدم اجبار در پذیرش ابتدایی دین اسلام را واکاوی کرده و تفسیر اجمالی آیات را بیان می‌کند. در این فصل نگارنده پس از ذکر آیه مورد نظر، استدلال خویش را از آن استخراج کرده و دیدگاه‌های مناقشه کنندگان در آیات مربوط و نحوه استدلال آنان در غیر معنای مورد نظر خود را ارزیابی می‌کند. وی معتقد است طبق این آیات، خداوند متعال بشر را آزاد آفریده خود اوست که با تحقیق و اختیار دست به گزینش دین دلخواه خویش می‌زند. نگارنده، مبنای تبلیغ همه انبیای الهی را همین اختیار در اعتقاد عنوان کرده و آیات مربوط به جنگ و جهاد را تحمیل اعتقاد به طرف مقابل نمی‌داند. وی در فصل دوم به انعکاس سیره پیامبر اسلام( و اهل بیت آن حضرت درباره پذیرش آزادی اعتقاد ابتدایی در دین اسلام پرداخته و نامه نگاری‌های رسول اکرم به سران کشورهای دیگر و دعوت آنان به پذیرش اسلام و امضای پیمان‌نامه‌های متعدّد آن حضرت با سایر قبایل و ادیان را در همین راستا عنوان می‌کند. در فصل سوم نویسنده به نقد ادلّه برخی فقهای امامیه در زمینه آزادی ابتدایی اعتقاد در اسلام می‌پردازد و دیدگاه فقهایی را که معتقدند باید کفّار را مجبور به پذیرش دین کرد و در غیر این صورت با آن ها جنگید و آنان را کُشت، واکاوی کرده، سس نظریّات برخی فقیهان امامیه را که بر عدم اجبار بر پذیرش دین اسلام تأکید ورزیده اند، تقویت می‌کند. وی نظریّات سی تَن از فقهای امامیه از قُدَما و دَه تن از معاصرین را همراه با ادلّه فقهی آنان در این باره منعکس ساخته و به نقد آن ها می‌پردازد. در فصل چهارم و پایانی نیز ادلّه معتقدین به آزادی عقیده در اسلام مطرح شده و در این زمینه قواعدی کلامی، مانندِ جبرو اختیار، امر بین الامرین، نظریه جبر اشاعره و نقد آن، نظرّیه اختیار مطلق و نقد آن و دلیل و قاعده وجوب تفکر و استدلال در پذیرش اصول دین و دلیل های شیعه امامیه به صورت مبسوط بیان می‌شود.