جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مدینه خاستگاه وحی الهی وسنت نبوی (ص) است وحضور بیش از دو و نیم قرن ائمه اطهار (ع) به عنوان مراجع فکری وزعیمان فرهنگی امامیه در مدینه موجب گردید که مدینه به عنوان یکی از موثرترین مدارس علمی در ترویج فرهنگ اهل بیت (ع) درخشش ویژه ای داشته باشد وبه لحاظ ساختار محتوایی مرزهایی را بسیار فراتر از کتابت و قرائت قرآن درنوردد.بازشناسی مدرسه تفسیری امامیه در مدینه به علت حضور ائمه اطهار (ع) وجایگاه و منزلت آن بزرگواران در مقام مفسران الهی ونیز حضور جمع کثیری از صحابه وتابعین ، ضرورتی غیر قابل انکار است.مدرسه تفسیری مفهوم مرکبی است که در واکاوی اصطلاحی ، قابل انقسام به سه مولفه اصلی است. مولفه نخست، بنیانگذار مدرسه تفسیری است که می تواند فرد یا گروهی از افراد باشند؛ مولفه بعدی شاگردان مدرسه تفسیری اند که در راستای مبانی واصول طراحی شده از سوی موسس مدرسه، عمل کرده وبه نشر معارف آن می پردازند ومولفه آخر منطقه و محیط جغرافیایى است که مدرسه تفسیری در آن شکل گرفته است.نوشتار حاضر، در الگوی مدرسه پژوهی خود، با دو قید اساسی امامی و مدنی بودن، همراه است زیرا در صدد شناسایی ساختار مدرسه تفسیری امامیه در محدوده جغرافیایی مدینه است. تاریخچه مدرسه تفسیری امامیه در مدینه، به زمان نزول قرآن وعصرتشریع اسلامی برمی گردد. در زمان پیامبراکرم (ص)، با بهره گیری از بیانات ایشان پیرامون تفسیر آیات قرآن، دانش تفسیر، پایه گذاری شد و از آنجا که مدینه نخستین پایگاه نشر حدیث بوده ودر سده های نخست اسلامیهمه ی علوم صبغه حدیثی داشته اند جای شگفتی نیست که نخستین مدرسه تفسیری نیز در این شهر شکل گرفته باشد. از این رو، سایر مدارس تفسیری به گونه ای متاثر از آن بوده اند.نخستین محدثان ومفسران اسلامی در میان صحابه وتابعان در این شهر سکونت داشته اند. حضور حد اکثری ائمه اطهار(ع) به عنوان زعمای شیعه در مدینه کارکردهای بزرگی در جهت دهی و کیفیت بخشی به جریان تفسیر امامیه داشته است به گونه ای که آن را متمایز از سایر جریان های تفسیری می سازد.این نوشتار در چهار فصل تدوین شده است . فصل اول آن به بیان کلیات ومفاهیم پرداخته وضمن ترسیم چارچوب نظری تحقیق مفاهیم کلیدیتحقیق را تبیین می کند وبا توجه به اینکه بررسی فضای جغرافیایی وتحلیل اوضاع سیاسی ، اجتماعی وفرهنگی مدینه از لوازم وضروریات بحث است به این موضوع نیز اشاره ای صورت گرفته است. فصل دوم ، روند شکل گیری مدرسه تفسیری امامیه در مدینه را بررسی ودر سه بخش شامل دوره های پدیداری وتثبیت ، دوره توسعه وشکوفایی و دوره رکود وافول مروری بر زندگی ومیراث تفسیری مفسران هر دوره دارد.فصل سوم نیز مهم ترین کارکردهای حضور ائمه در کیفیت بخشی به جریان تفسیر را بیان کرده است. بیان ویژگی ها وامتیازات مدرسه تفسیری امامیه در مدینه در فصل چهارم این تحقیق بیان شده است.

مدينه نخستين پايتخت جهان اسلام يكی از شناخته شده ترين شهرهای جهان اسلام است. جغرافيای زيستی مدينه تابع عوامل گوناگون تاريخی اعم از اقتصادی و سياسی است. تصور رايج از مدينه اين است كه شهری به نام يثرب وجود داشته كه پيامبر نام آن را به مدينه تغيير داد و اين شهر طی سده ها به حيات خود ادامه داد و در دوره معاصر نيز همچون ديگر شهرها گسترش يافت. اين در حالی است كه امروزه از يك سو برخی سكونتگاه های پيشين اين منطقه همچنان خالی از سكنه است و از سوی ديگر ساخت و سازهايی در مناطقی كه پيش از اين مسكونی نبودند صورت گرفته است. اين مقاله در صدد پاسخ به اين پرسش است كه جغرافيای زيستی اين منطقه در دوره های يثرب كهن، پيش از اسلام، صدر اسلام، سده های ميانی، دوره جديد و دوره معاصر چه تحولات بنيادينی به خود ديده است.

در ذيحجه سال 63 هجری، به دنبال شورشی در مدينه، كارزاری ميان سپاه يزيد و مدنيان در شرق مدينه رخ داد كه به اعتبار محل وقوع آن، واقعه حَرِه ناميده شد. اين واقعه هزينه های سنگينی، به ويژه برای مردم مدينه در برداشت. گذشته از تخريب، غارت و كشتار وحشتناكی كه صورت گرفت، هتك حرمت و رفتار غير اخلاقی بی سابقه اي سر زد كه به آسانی توجيهی برای آن نمی توان يافت. خشونت های اعمال شده از سوی شاميان، تنها در زمان درگيری نبود، بلكه حتی پس از شكست مدنی ها، هم چنان ادامه داشت. اين كه به راستی چه علل و عواملی موجب بروز اين واقعه گرديد و چرا شاميان به رفتاری روی كردند كه نه تنها با هيچ يك از موازين دينی، اخلاقی و انسانی هم سازی نداشت، بلكه با سنت های عربی نيز توجيه پذير نبود؟ در اين مقال كوشش مي شود تا علت يا علل واقعی رخداد حَرِه واكاوی شود و طبعاً منطق رفتار شاميان نيز تا حدی ذيل آن مفهوم می گردد، هر چند اين سخن به معنای تاييد عمل آنان نيست. فرضيه اصلی نوشتار آن است كه عميق شدن فاصله ميان انتظار مردم مدينه و آن چه در اختيار داشتند، موجب شورش آنان و به دنبال آن شكل گيری واقعه حَرِه گرديد و در نگاه شاميان اين اعتراض، سر بر آوردن رقابت كهن عربی بود كه سرسختانه می بايست سركوب شود.

«الرد علی الفتاوی المتطرفة (فی خطبة الجمعة للشیخ صلاح البدیر فی المسجد النبوی الشریف لموسم الحج - ١۴٢٢)» به قلم على كورانى به زبان عربى مى‌ باشد. بسيارى از مبانى، اصول و فروع عمده دين در ميان مسلمانان تا قرن‌ ها پس از ظهور اسلام مورد اتفاق بوده كه يكى از آنها مساله زيارت است كه همه علماى اسلام به استحباب آن نظر داده‌ اند. با اين كه داراى مذاهب مختلف هستند تا اين كه در قرن هشتم ابن تيميّه ظهور كرد و در اين امر با عامّه مسلمين مخالفت نمود در كتاب «الرد على الاخنائى» او مى‌ آيد كه او احاديث مربوط به زيارت پيامبر (ص) را مجعول دانسته و گفته اگر كسى معتقد باشد كه وجود آن حضرت بعد از وفات مانند وجود او در زمان حيات است، غلط بزرگى مرتكب شده است. اين فكر تا مدت‌ ها هيچ گونه جايگاه مورد توجهى در ميان مسلمانان به خاطر برخورد و عكس‌ العمل جدى و قاطع مسلمانان به خود اختصاص نداد تا اين كه در دهه‌ هاى گذشته از دوباره اين انديشه و ديدگاه انحرافى توسط محمد بن عبدالوهاب مورد حمايت و گسترش قرار گرفت و با ايجاد مراكز و مدارس بزرگى در سراسر دنياى اسلام در ترويج اين عقايد مى‌ كوشيد. آل سعود هم براى تحكيم پايه‌ هاى امارت خود از او به حمايت برخاستند. و با طرح برداشت‌ هاى محمد بن عبدالوهاب به عنوان اسلام حقيقى و توحيد ناب، پيروان سنّى و شيعه را كه تن به آراى آنان نمى‌ دهند، متهم به شرك و كفر نمودند. ابراز و گسترش اين عقايد منحصر در كتاب‌ ها نشد و در موسم حج كه اجتماع بيش از يك ميليون مسلمان از كشورهاى مختلف اسلامى در گرداگرد كعبه و زيارت آن است كه بايد تامين‌ گر وحدت، همدلى و مهربانى آن ها باشد و خطيبان حرمين مسائل سازنده اسلامى را در اين گونه اجتماع ذكر نمايند. در حج سال 1422 ق خطيب مسجد نبوى شيخ صلاح بدير در نماز جمعه به سخنرانى مى‌ پردازد و مى‌ گويد زيارت قبر پيامبر (ص) مستحب نيست؛ ولى سفر براى زيارت قبور اولياء حرام و ممنوع، تكرار زيارت قبر پيامبر (ص) بعد از هر فريضه يا در هر روز حرام، توسل به نبى اكرم (ص) شرك به خدا است، دعا در كنار قبر پيامبر (ص) موجب شرك است، احترام و ادب و توجه به قبر نبى مكرم (ص) بدعت است، و تبرك جستن به منبر و ديگر اجزاء مسجد نبوى و بوسيدن درب و ديوار مسجد نبوى و تبرك به ضريح پيامبر (ص) حرام است و زيارت مساجد مدينه به غير از مسجد نبى و قبا حرام و مشروع نيست.

پیامبر اکرم (ص) در طول دوران نورانی رسالت خویش با درایت سیاسی و دوراندیشی، پیمان هایی به انعقاد رسانیدند که فصل مهمی از تاریخ صدر اسلام را به خود اختصاص داده است. هجرت آن حضرت از مکه به مدینه، که به دلیل اهمیت آن سرآغاز تاریخ مسلمانان گردید در پی دو پیمان مهم و مخفیانه حضرت با یثربیان به نام «عقبه» صورت گرفته است. همچنین برقراری آرامش و امنیت میان طوایف مختلف ساکن مدینه، در پی درایت پیامبر (ص) مبنی بر به امضا رسانیدن پیمان هم زیستی میان آنان محقق گردیده است و حتی توفیق خنثی نمودن توطئه یهودیان و اخراج از مدینه و سرکوب آنان نیز در پی اتمام حجت آن حضرت با آنان و عمل نکردن به شرایطی است که در پیمان با پیامبر (ص) به امضا رسیده بود. همانگونه که فتح افتخارآمیز مکه به دست لشکر اسلام، از نتایج و ثمرات «بیعت رضوان» و «صلح حدیبیه» است. حقیر در این مقاله در حد امکان به بررسی عنصر عقلانیت در پیمان های حضرت پرداخته ام. همچنین به دلیل اهمیت شرکت پیامبر (ص) در پیمانی به نام «حلف الفضول» یا «پیمان جوانمردان» که مربوط به بیست سال پیش از بعثت است و برای دفاع از حقوق مظلومان منعقد گردیده بود و پیامبر اکرم (ص) در زمان رسالت نیز وفاداری خود به آن پیمان را اعلام نموده اند و به دلیل اهمیت و پیامی که این پیمان برای جهان اسلام می تواند داشته باشد، مقاله را با شرح این پیمان شروع نموده ام. امید که مقبول حضرت و مورد رضایت الهی باشد.

در علوم جامعه شناسی و جغرافیای انسانی، سخن از ملاک های شهری و روستایی، بسیار رفته است؛ هر دانشمند و کارشناسی از زاویه ای بر آن نگریسته و متناسب با داده های خود تعریفی ارائه کرده است. در آن تعاریف، توسعه فیزیکی، میزان جمعیت، وجود نهادهای مدنی و اقتصادی و صنعتی از مهمترین شاخص های تمیز دهنده شهر از روستایند؛ اما قرآن، جدای از این ملاک ها، ملاک فرهنگ دینی و اجتماعی را مطرح می نماید که بسیار آموزنده و حائز اهمیت است. این مقاله در راستای کاوشی در مهندسی فرهنگی کلام الهی، نگاهی دارد به شهر و روستا و شهری و روستایی از منظر قرآن

سکونتگاه یثرب پیش از هجرت پیامبر محل استقرار طوایف و قبایل متعددی بود که روابط بینا طایفه‌ای آنها می‌توانست بر روند تحولات تاثیر قابل توجهی بگذارد. امروزه مطالعه تاریخ پیامبر بیانگر عملکرد طوایف یثرب نیست.باشد، در نتیجه شناخت عملکرد قبایل در دوره پیامبر نه تنها بخش قابل توجهی از این تاریخ را روشن می‌کند بلکه بُعد طایفه‌ای رفتار یاران پیامبر را نیز مشخص می-سازد.بررسی طوایف یثرب در صدر اسلام نشان داد که چندین طایفه اوسی و خزرجی در یثرب وجود داشتند که مستقل عمل می‌کردند. تضاد و دشمنی میان طوایف اوسی و خزرجی در نبرد بعاث اندکی پیش از هجرت پیامبر، به منتهی الیه خود یعنی تصمیم هر دو طرف در حذف نهایی طرف مقابل از سرزمین یثرب رسیده بود. در این نبرد شکاف دیگری میان خزرج پدید آمد که بخشی از طوایف خزرج را در گروه‌بندی جدیدی وارد کرد. زمانی که پیامبر وارد یثرب گردید، با چنین ساختاری به لحاظ اجتماعی مواجه بود. در نتیجه بخش اعظم مسلمانان بومی یثرب در سالهای نخست از خزرجیان بودند و از سال پنجم هجری به بعد اوسیان اسلام را پذیرفتند که آنهم نه از روی میل و رغبت بلکه برای حفظ موقعیت و از روی ترس بود. در نتیجه مناسبات میان طوایف گوناگون اوسی، خزرجی و طوایف مهم یهود در یثرب، بر روابط آنها با پیامبر تاثیر مستقیم داشت که آن را می‌توان در دو مقطع پنج ساله نخست و پنج ساله پایانی حکومت پیامبر در یثرب به صورت جداگانه بررسی کرد. در نیمه اول این حکومت سه گروه شکل گرفتند که عبارت بودند از مومنان شامل طوایف خزرج، کافران شامل طوایف یهود و بخش اعظم اوس و منافقان که عمدتا بخش اعظمشان خزرجی بودند. در نیمه دوم حکومت پیامبر گروه کافران دیگر وجود نداشتند. منافقان خزرجی هم مدیرت شده بودند ولی کافران دوره قبل به منافقان این دروه تبدیل شده بودند. از این رو در این دروه ما با دو گروه مومنان و منافقان مواجه هستیم و بخش اعظم منافقان در این دوره اوسی هستند. این گروه‌بندی هرچند مذهبی به نظر می‌رسد، ولی باید گفت سیاسی است و به عضویت طوایف در سازمان سیاسی پیامبر و میزان اطاعت پذیری آنها بازمی‌گردد.

اقتصاد به عنوان یکی از مهمترین متغیر های اجتماعی همیشه محور تحولات بوده است. این عامل در هر جامعه ای نقش تعیین کننده در رفتارهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و... را ایفا می کند. رسول خدا(ص) در آغازین روزهای تشکیل حکومت به این مقوله مهم توجه ویژه داشته است. اندیشه ها و رفتارهای حضرت با عنوان سیره پس از رحلت مورد توجه مسلمین قرار گرفت. اما آثار بجای مانده سده های نخستین در تدوین سیره حضرت بیشتر بعد نظامی آن را به تصویر کشیده و از سایر ابعاد زندگی حضرت باز مانده است. بنابراین در این تحقیق با هدف شناخت و الگو پذیری و معرفی ابعاد اقتصادی زندگی آن حضرت و زمینه سازی برای توسعه مطالعات بیشتر در حوزه های مختلف سیره رسول خدا(ص)، به بررسی فعالیت های اقتصادی آن حضرت پرداخته شده است. در قسمتهای اصلی این تحقیق به چگونگی انعکاس محورهای اقتصاد یعنی تولید، درآمد، توزیع و مصرف در اندیشه و رفتار حضرت پرداخته شده است. بررسی‌ها انجام شده نشان می دهد که حضرت در هر کدام از محور های اقتصادی با شناخت صحیح از اوضاع جغرافیایی و شرایط اجتماعی، راهکارهای متناسب با آن را مطرح و اجرا می کردند. علاوه بر ابعاد معیشتی، اندیشه ها و رفتارهای اقتصادی حضرت ابعاد دیگری هم داشت؛ تثبیت حاکمیت سیاسی و تحکیم آموزه‌ها و ارزش‌های اخلاقی به همراه برپایی عدالت اجتماعی و ایجاد رفاه عمومی از دیگر اهداف اصلی فعالیت ها اقتصادی حضرت بوده است.

پس از آنکه قریش احساس کرد که روز به روز از قدرت نفوذ او کاسته می‌شود و دیگر جایی برای سلطه بر مسلملنان نمی‌یابد بر فشار‌های خود نسبت به مسلمانان در مکه افزودند به طوری که گفته شد است دیگر سخت‌گیری‌ها به اوج خود رسید و مسلمانان چاره‌ای جز مهاجرت و رها کردن خانه و کاشانه خود ندیدند. هجرتی که به مدینه در سال سیزدهم بعثت و پس از پیمان عقبه دوم رخ داد و نقطه عطف تاریخ اسلامی و مبدا تاریخ مسلمانان گردید و آنان که این راه پر مشقت را به دیده جان پذیرفتند مهاجرین نام گرفتند و در جهت موفقیت پیامبر اسلام فداکاری زیادی نمودند هجرت اینان از موضوعات مهمی است که در آیات الهی بر آن تاکید شده و در موارد بسیار از آن به عنوان ضرورتی اجتناب‌ناپذیر یاد شده است.

امروزه تاریخ تفسیر قرآن کریم هم‌چون بسیاری از علوم شکل گرفته در خصوص قرآن، دربرگیرنده‌ی گزارش‌های منابع اهل سنت می‌باشد. از جمله دلایل این اتفاق، فضای باز موجود برای رشد آثار مربوط به اهل حدیث (سلفی‌ها) و اشاعره و به نوعی مکتب خلفا می‌تواند ‌باشد که علل آن در جای خود قابل بررسی است.پایان نامه حاضر که تحت عنوان " مکتب تفسیری مدینه در قرن اول و دوم هجری "، به رشته‌ی تحریر درآمده است، تحلیلی- بنیادی بوده و با بازنگری در جنبه‌های مکنون تاریخ، سعی دارد عناصر مهم موجود در تاریخ مذهب شیعه که در شکل دادن به مدلی جدید از تاریخ تفسیر تأثیر گذار است را بررسی کند.در این پایان نامه اطلاعات مربوط به فعالیت‌های تفسیری رجال مطرح در کتب تاریخ تفسیر و نیز فعالیت های تفسیری امامان معصوم تا امام رضا - علیه السلام – و راویان آنانوتأثیر برخی تفکرات یهودیان بر اندیشه مسلمانان که پیامد آن توجه بیشتر به ساختار و ظاهر متن می‌باشد تا محتوا و باطن آن، مورد بررسی قرار گرفته است.