آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب "معاد در فلسفه و کلام اسلامی" اثر دکتر مهدی نجفی افرا است. در این کتاب سعی شده که به نکات کلامی و فلسفی بیشتر توجه شود و مسائل جانبی دیگر که در جای خود حائز اهمیت اند، مورد غفلت واقع شده اند تا خواننده دچار تشتت فکری نشده از موضوع اصلی خارج نگردد. این کتاب شامل 5 فصل به شرح زیر است: 1- فصل اول: مبانی فلسفی و کلامی: 1- حقیقت انسان 2- امنیت و ماهیت نفس 3- تناسخ و اقسام آن 4- اعلام و اعاده معدوم 5- لذت و الم 6- ثواب و عتاب 7- عالم مثال 2- فصل دوم: معاد روحانی: 1- مراتب نفس در زندگی اخروی 2- جهان اصغر و اکبر 3- الحاق به مثل نوریه و ادراک معانی کلی 4- رابطه نفس با بدن دنیوی و عوالم اخروی 5- معرفت و بهشت 3- فصل سوم: معاد جسمانی: 1- دیدگاه ها در مورد معاد 2- کیفیت معاد جسمانی 3- دیدگاه حکمای مشاء 4- اعتراضات ملاصدرا 5- معاد جسمانی و تناسخ 6- نظر متکلمان در معاد جسمانی 7- نظر حکمای اشراق در معاد جسمانی 8- اصول فلسفی صدرا 4- فصل چهارم: عینیت بدن اخروی و دنیوی: 1- دلایل عینیت 2- نفس و وحدت شخصی 3- تمسک به دلیل نقلی 4- تفاوت های بدن دنیوی و اخروی 5- فصل پنجم: شبهات و پاسخ: 1- تشبه آکل و ماکول 2- شبه مفسده تناسخ 3- مکانی بودن بهشت و جهنم 4- اعاده و حکمت 5- امتناع اعاده معدوم 6- شبهه تطابق

در قالب پی دی اف

موضوع پژوهش حاضر، نوآوری های حکیم سبزواری در مبحث نفس و معاد می باشد که در مقایسه با آرای حکیمان پیشین به ویژه شیخ الرئیس، شیخ اشراق و صدرالمتألهین مورد واکاوی قرار می گیرد.ملا هادی سبزواری یکی از برجسته ترین شارحان حکمت صدرایی به شمار می رود، به نحوی که فلسفه ی اسلامی بدون نام وی در سده ی سیزدهم هجری ناشناخته است. دامنه ی تأثیر اندیشه و آثار او در احیا و تداوم حکمت متعالیه تا به امروز نیز امتداد یافته است. هر چند نظام فلسفی سبزواری، مکتبی مستقل از مکتب صدرایی نمی باشد، اما از متابعت محض نیز سر بر تافته و در مواضعی نظر خویشراترجیح داده است. باز شناسی اندیشه ی حکیم سبزواری سالیانی است که مورد توجه و مداقه ی برخی از پژوهشگران واقع شده است، لکن علیرغم کاوش های ارزشمندی که در این زمینه صورت پذیرفته، هنوز گوشه هایی از تلاش های وی پوشیده مانده است.در نوشتار حاضر کوشش شده است تا با غور در آثار این حکیم الهی، تبیین نوینی از آرای وی در دو بخش نفس و معاد که کمتر به آن پرداخته شده است، تقدیم ارباب فضل گردد؛ لکن از آن جا که نوآوری های حکیم سبزواری از چنان سطح گسترده ای برخوردار است که نمی توان در ضمن یک پایان نامه با گنجایش مشخص بیان نمود، از این رو، به روش مسأله محور و به صورت توصیفی – تحلیلی، چهار مسأله ی تعریف نفس، تناسخ، معاد و معراج که از نظر نگارنده از اهمیت بیشتری برخوردار بودهاست، مورد مطالعه واقع شده است. امید آنکه از آن بهره ای حاصل آید.

حکمت متعالیه ثمره تلاش طاقت فرسای ملاصدرا (۱۰۵۰‌‌‌‌‌‌ـ۹۷۹ق) یی است که توانست گوهری درخشان از باطن دو جریان فلسفی سابق، آیات و کلمات اولیاء الهی و عرفان ابن عربی انتزاع و از دل آنان حکمتی نایاب، طرح‌‌‌‌‌‌اندازی کند. پویایی این سیر حکمی در یک فرآیند تکاملی، سرانجام به سبزواری (۱۲۱۲-۱۲۸۹ق) مؤسس جریانی فلسفی و حکمی مبتنی بر بن‌‌مایه‌‌های اصیل حکمت صدرایی و آغازکنندۀ روشی نو مشتمل بر قواعد فلسفی ابداعی که ازطریق غواصی در آثار مقتدایش به ‌‌ویژه اسفار اربعۀ، قبسات میرداماد، حکمةالاشراق سهروردی به‌‌خصوص شرح قطب‌‌الدین شیرازی، اشارات شیخ‌‌الرئیس به‌‌ویژه شرح خواجه، شوارق‌‌الالهام ملاعبدالرزاق و فصوص‌‌الحکم ابن‌‌عربی، رسید تا به برکت اندیشه‌‌های بلند حکیمانه و عارفانۀ اش، بتواند این بار آنان ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌را درقالب مکتب فلسفی سبزوار، ارائه نماید. این خامه با روش توصیفی و تحلیلی درصدد انتساب عنوان مکتب فلسفی بر جریان حاصله در مدرسه فصیحیه سبزوار و تبیین برخی خلاقیت‌های منحصر بفردش در قرن سیزدهم و تداوم آن می‌باشد.

میرداماد با کامل‌ندانستن نظام‌های فلسفی پیش از خود (سینوی و اشراقی)، نظامی نوین به نام حکمت یمانیه را تأسیس کرده است و به تصریح خود میرداماد، از ارکان مهم این نظام، وعاء دهر است. وی از این نظریه در مباحث جهان‌شناسی و خداشناسی، مانند چگونگی پیدایش جهان، موجودات زمانمند، مکانمند و نیز تبیین چگونگی علم تفصیلی پیشین واجب‌الوجود به موجودات استفاده می‌کند. با وجود اهمیتی که میرداماد برای وعاء دهر قائل است، پس از وی، حتی ملاصدرا، شاگرد بی‌واسطه‌ی میرداماد، نیز به این نظریه بی‌اعتنایی کرده است. در نوشتار حاضر با روش بررسی و تحلیل آثار میرداماد و مقایسه‌ی آن با آرای ملاصدرا، به تبیین چرایی مطرح‌شدن وعاء دهر در آرای میرداماد پرداخته‌ایم و سپس ایرادهای ملاصدرا به آن‌را تشریح کرده‌ایم تا در خلال مقایسه‌ی میان آرای این دو اندیشمند، ایرادهای این نظریه و نیز علت روی‌گردانی ملاصدرا از وعاء دهر آشکارتر شود. در پایان نیز به بیان تلاش‌های حاج ملاهادی سبزواری برای آشتی‌دادن وعاء دهر میرداماد با مبانی حکمت متعالیه پرداخته‌ایم.

کتاب حاضر، تصحیحی است از «هادی المضلین» منسوب به حاج ملاهادی سبزواری از متکلمان قرن سیزدهم هجری قمری، که مشتمل است بر پنج باب با این عناوین: توحید، عدل، نبوت و امامت، معاد، و آن‌ چه به تجربه ثابت شده است. (این بخش به مباحثی طبیعی اختصاص دارد که به تجربه به اثبات رسیده‌ اند، مباحثی چون چگونگی به وجود آمدن فصول چهارگانه، باران، برف، تغییرات جوی، رعد و برق، و آب و هوا). مصحح در کتاب خاطر نشان می‌ کند: «درباره‌ ی مولف هادی المضلین حکم قطعی نمی‌ توان داد. دو احتمال وجود دارد: 1- در برخی از منابع کتاب‌ شناسی مانند الذریعه و فهرست نسخه‌ های خطی، این اثر به عنوان یکی از نوشته‌ های حاج ملاهادی سبزواری معرفی شده است. از سوی دیگر نثر، شیوه‌ ی نگارش و استدلال حاجی در آثاری چون اسرارالحکم و هدایة الطالبین با هادی المضلین شباهت‌ هایی دارد. 2- اما در مقابل، در هیچ‌ یک از فهرست‌ هایی که از آثار وی ارایه شده، نامی از هادی المضلین نیست. مضافا بر این که در مباحث پایانی کتاب، نظریه‌ ی حرکت جوهری را رد می‌ کند، در حالی که او به عنوان یکی از پیروان و شارحان حکمت متعالیه به شمار می‌ آید و نظریه‌ ی حرکت جوهری از مهم‌ ترین آموزه‌ های فلسفی ملاصدرا و از مبانی حکمت متعالیه می‌ باشد. بنابراین احتمال، باید گفت هادی‌ المضلین اثر حاج ملاهادی سبزواری نیست، بلکه محصول اندیشه‌ ی یکی از شاگردان و یا متکلمان متاثر معاصر وی می‌ باشد.

مولف پس از اشاره اجمالی به نسبت عقل و شرع، تاریخ فلسفه را از عصر ترجمه تا دوره ملا هادی سبزواری بررسی می‌کند .برای این منظور، ادوار فلسفه را به نه دوره تقسیم کرده، در پی آن، چهره‌های شاخص و جریان ساز هر دوره را معرفی می‌نماید .فیلسوفان و عرفای دوره متاخر که در کتاب معرفی شده‌اند عبارت‌اند از" :حاج ملا هادی سبزواری"، "آخوند ملا حسینقلی همدانی"، "آخوند ملا فتحعلی سلطان آبادی"، "محمدرضا قمشه‌ای"، "جهانگیر خان قشقایی"، "میرزا هاشم اشکوری"، "میراز مهدی آشتیانی"، "ملا محمد کاشانی"، "میرزا حسن کرمانشاهی"، "آقا علی مدرس"، "میرزا ابوالحسن جلوه "و "ملا محمد لاهیجی ."معرفی هر فیلسوف با خلاصه‌ای از آرا و آثار او نیز همراه است .

حکیم سبزواری که از مدافعینِ مسئله اتّحاد عاقل و معقول است علاوه بر شرح و تقریرِ براهینِ صدرالمتألّهین خود، براهینی را در اثباتِ این مسئله اقامه کرده است. در این پژوهش سه برهانِ مادّه و صورت؛ تجرّد معقول؛ و تبدیلِ مشتقّ به مبدأ که از براهینِ ابتکاری وی می باشند، موردِ نقد و ارزیابی صوری و مادّی قرار گرفته اند. برهان مادّه و صورت دچار مصادره به مطلوب است که در آن اصلِ مدّعا در برهان اخذ شده است. بُرهان تجرّد معقول، مخدوش و اساساً باطل است؛ زیرا در مقدّمه سوّم این برهان خلط فاحشی میانِ حملِ اوّلی و حملِ شایع رُخ داده است. در بُرهانِ سوّم نیز تبدیل عاقل و معقول به عقل به معنای اتّحادِ آن دو نخواهد بود. بنابراین، هیچ یک از سه برهان، در جهتِ اثباتِ مدّعای اتّحاد عاقل و معقول تامّ نیست و توانائیِ اثباتِ مدّعا را ندارد. صورت بندی براهین و نقدها همگی نو و حاصلِ تامّلاتِ نگارندگان می باشد.