آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

وقتی انسان از امور محسوس فاصله می‌گیرد و به خود توجه بیشتری پیدا می‌کند، احساس غربت و سرگردانی درونش را پُر می‌کند. انسان از عالم بالا هبوط یافته و پای روی زمینی گذاشته که با آن بیگانه بوده است. لازمه حضور در این عالم با رنج و تنهایی پیوند خورده است. اما آیا نتیجه این حس درونی و دیدگاه دینی، پوچ‌گرایی و هیچ‌انگاری و بدبینی و افسردگی نخواهد شد؟ قاضی سعید قمی با سبک فلسفی و عرفانی و با نگاه دینی و روایی شیعه‌محورانه­اش می‌کوشد با تمرکز بر راهکارهای عمل‌گرایانه عبادی و رویکردهای اخلاق‌محورانه، مسیر رهایی و تعالی را به ما نشان دهد. وی بر نقش اخلاق و عبادت‌های شرعی برای تربیت انسانی و رهاشدن از غربت و تعالی نفس تأکید دارد. همه اعمال ظاهری انسان، حقیقتی فراطبیعی دارند که ما را به عوالم بالای ماده متوجه و مرتبط می‌کنند و به نور و معنویت می‌رسانند.

اندیشه‌های قاضی سعید قمی بر مبنای نگاه فلسفی ـ عرفانی خاص وی به مسائل بنا شده است و همین موضوع باعث شده نظریات متفاوتی نسبت به فلاسفه پیش از خود ارائه دهد. تبیین متفاوت قاضی سعید از مسئله علم که می‌توان گفت تا حدود زیادی در مقابل با اندیشه‌های ملاصدرا در باب علم است، اهمیت پرداختن به این موضوع را دوچندان می‌سازد. پژوهش حاضر که با بررسی مستقیم آثار و نظریات قاضی سعید صورت گرفته، تلاشی است برای معرفی شاخصه‌های اندیشه وی در مسئله علم که می‌تواند وجوه تمایز تفکرات قاضی سعید نسبت به سایر فلاسفه به حساب آید و باب‌های تازه‌ای را در وجودشناسی و معرفت‌شناسی علم به روی ما بگشاید. به اجمال می‌توان گفت که عمده نظریات قاضی سعید در زمینه علم مبتنی بر تفسیری است که از آیت خدا دانستن نفس در جامعیت و کلیت ارائه می‌دهد. او علم نفس را نه حصولی می‌داند، نه حضوری و استفاده از تعبیر حضوری در مورد علم نفس را مَجاز می‌شمرد و معتقد است که علم نفس، بصر عقل بر طبایع کلیه است، بدین‌ترتیب حاضر بودن اشیاء برای انسان به معنای ظاهر بودن آن‌ها برای نفس عاقله است.

مسألۀ اسماء و صفات حق تعالی و کیفیت آن به ویژه علم الهی همواره مورد اختلاف بین متکلمان و حکماء بوده است. مهمترین و عمده ترین اقوال در این باب دو قول است: قول اول زیادت صفات بر ذات، و در قول دوم عینیت صفات با ذات حقمطرح است. قاضی سعید قمی که از شاگردان برجسته ملا رجب علی تبریزی و تحت تأثیر مواضع فکری فلسفی او بوده از جمله کسانی است که مخالف خود را با صدرالمتألّهین اعلام نموده است. وی در کتاب مهم خود، شرح توحید صدوق، قول عینیت صفات با ذات وقول به زیادت را مورد اشکال قرار دادهو قائلان آن را گمراه شمردهو معتقد است که علم الهی در حقیقت بهسلب نقیض و اثبات مثمرات یا اعطای علم الهی به مخلوق برمی گردد و اینگونه نیست که خداوند متّصف به اوصاف ایجابی گردد؛ وی ریشه سخنش رامستند به روایات و اخبار معصومین (علیهم السلام) می داند. و وجود و سایر صفات کمالی را میان واجب و ممکن مشترک لفظی می داند و در مورد صفات اضافی، اضافه را نیز انکار کرده است و حق تعالی را از اضافه به غیر منزّه و مبرّا می داند. مسألۀ مهم تر از آن، تبیین نحوۀ تعلق علم خداوند در دو برهۀ قبل از ایجاد و پس از ایجاد است. همچنین پرداختن به بحث علم بلا معلوم که در روایات معصومین علیهم السلام بدان اشاره رفته از مباحث مهم در آموزه های قاضی سعید قمی است او معتقد به علم الهی بدون اضافه است ودر این زمینه استدلالهایی آورده و روایات موید آن را نیز مطرح نموده که بخشی از تلاش نویسنده در این رساله معطوف به واکاوی آنهاست.کلمات کلیدی: علم؛ عینیت؛ تباین؛ معلوم؛ قاضی سعید.

بحث صفات الهی یکی از مهمترین مباحث خداشناسی است که در شناخت ذات واجب تعالی سهم به سزایی دارد و در روایات خاندان عصمت و طهارت در شناخت ذات واجب زیاد بدان ها پرداخته شده است پژوهش حاضر در صدد تحلیل صفات الهی در خطبه توحیدیه امام رضا ع با تاکید بر دیدگاه ملا صدرا و قاضی سعید قمی و مباحث آن در چهار فصل تنظیم شده است. با توجه به اختلاف مبانی ملا صدرا و قاضی سعید صفاتی که در خطبه امام رضا علیه السلام هرکدام به نحوی تفسیر کرده است ملا صدرا قائل به عینیت صفات باذات واجب است و قاضی منکر زیادت همچنین عینیت صفات است، ملا صدرا معتقد است که صفاتی که خداوند را با مخلوق تشبیه می کنند نباید به کار برد بلکه با نقائص را از آن سلب کرده و مرتبه اعلی آنها را به خداوند نسبت داد اما قاضی آوردن صفات(ثبوتی)برای خداوند را تشبیه دانسته و معقد است که آن صفات را باید به سلب نقائض برگردان مانند اینکه عالم است یعنی جاهل نیست. در مورد صفاتی همچون موجود، قائم، واحد، ظاهر، باطن و عالم بودن نیز همین تفاوت دیگاه ها وجود دارد. درباره صفات ذاتی سلبی مانند نفی مشاعر، جوهر، غریزه، و مانند آن دیدگاه ملا صدرا این است که بخشی از یک طبیعت نمی تواند علت برای بخش دیگر باشد وگرنه علت برای خودش و معلول برای خودش خواهد بود وچون خداوند خالق مشاعر، جوهر وغیره است بنابراین نمی تواند این صفات داشته باشد و قاضی سعید قمی صفات سلبی را مبتنی بر یک قائده که عبارت است فاعلی که بذات خوداز هر شئ بی نیاز است موصوف به چیزی از معلولش نمی شود وگرنه خودش ناقص و کامل شونده به خلق خودش است که منافی غنای ذاتی اش است همچنین قاضی یک اصل را نیز برای صفات سلبی بیان می کند که عبارت است از فاعل چیزی باید خالی از معلول باشد و سنخی از معلول در آن وجود نداشته باشد بنابراین خداوند باید از مشعر و جوهر و مانند آن از صفات باید منزه باشد. اما ملا صدرا درباره صفات فعلی معتقد است که صفات فعلی که در باره خداوند از کمال خبر می دهند به صفات ذات برگشت دارند و همه اضافه ها به یک اضافه که اضافه قیومی است برمی گردند و می گوید که چون نسبت حق تعالی به همه امور زمانی و متجددات یک نسبت غیر متکثر است بنابراین رب خالق وغیره بودن او بدون مربوب و مخلوق منافاتی با معیت او با آنها نیست اما قاضی سعید می گوید که این صفات ازلا و ابدا برای خداوند ثابت هستند اما به نظر وی برگشت صفات فعلی و اضافی به یک اضافه قابل قبول نیست در صفات فعلی هم تفاوت مبانی ملا صدرا و قاضی سعید در مورد صفات الهی موجب تفاوت در تبیین صفات و زاویه نگاه آنها اثر جدی گذاشته است.

موضوع مقاله حاضر تحلیل و بررسی رابطه ذات و صفات حق تعالی است. در این نوشتار، فرضیه عینیت مصداقی صفات و ذات حق تعالی به ثبوت میرسد و فرضیه های رقیب یعنی فرضیه های سلبی، نیابت، حال و زیادت صفات بر ذات، ابطال می شوند. هدف اصلی طرح مساله، نقد نظریات در بحث رابطه ذات و صفات باری تعالی و تبیین نظریه توحید صفاتی است. روش انجام تحقیق، توصیفی، تحلیلی و انتقادی است. مهم ترین نتایجی که این مقاله به آنها دست یافته است، عبارت اند از بطلان نظریه سلبی صفات، بطلان نظریه نیابت (تعطیل و نفی)، بطلان نظریه حال، بطلان نظریه زیادت صفات برذات، تبیین نظریه عینیت مصداقی صفات و ذات و تبیین نظریه توحید صفاتی که بر نظریه عینیت مصداقی صفات و ذات، منطبق است.

نوشتار حاضر جهت تبیین موضع قاضی سعید قمی در برابر مبانی فلسفی ملاصدرا می‌باشد. و به سه موضوع ، اصالت وجود ،اشتراک معنوی وجود و حرکت جوهری می‌پردازد. در هر مسالهابتدا دیدگاه و دلائل هر اندیشمند بیان شده و سپس به نقد و بررسی آن پرداخته شده است،در بحث اصالت وجود قاضی سعید بیش از آن که به دلایل مستحکم فلسفی استناد کند بر مبنای الفاظ و لغات دلایل خود را ابتنا می‌کند. در مساله‌ی اشتراک وجود روی‌کرد تنزیهی و انگیزه‌ی دینی قاضی سعید موجب شده ، که او به سمت اشتراک لفظی وجود رفته و با اشتراک معنوی وجود مخالفت کند.در حالی که قول به اشتراک لفظی وجود به خاطر خلط بین مفهوم ومصداق و غفلت از احکام وجود و نادیده گرفتن اقتضائات درجات متمایز آن است . در مساله‌ی سوم، یعنی حرکت جوهری، قاضی سعید اگر چه حرکت جوهری را رد نموده است ولی آثار و لوازمی را پذیرفته که مستلزم قبول حرکت جوهری می‌باشد و از این حیثمی‌توان گفت که دیدگاه او دچار اضطراب بوده، همچنان که در بحث اصالت وجود دلایلش از استحکام لازم برخوردار نیست. چکیده: نوشتار حاضر جهت تبیین موضع قاضی سعید قمی در برابر مبانی فلسفی ملاصدرا می‌باشد. و به سه موضوع ، اصالت وجود ،اشتراک معنوی وجود و حرکت جوهری می‌پردازد. در هر مسالهابتدا دیدگاه و دلائل هر اندیشمند بیان شده و سپس به نقد و بررسی آن پرداخته شده است،در بحث اصالت وجود قاضی سعید بیش از آن که به دلایل مستحکم فلسفی استناد کند بر مبنای الفاظ و لغات دلایل خود را ابتنا می‌کند. در مساله‌ی اشتراک وجود روی‌کرد تنزیهی و انگیزه‌ی دینی قاضی سعید موجب شده ، که او به سمت اشتراک لفظی وجود رفته و با اشتراک معنوی وجود مخالفت کند.در حالی که قول به اشتراک لفظی وجود به خاطر خلط بین مفهوم ومصداق و غفلت از احکام وجود و نادیده گرفتن اقتضائات درجات متمایز آن است . در مساله‌ی سوم، یعنی حرکت جوهری، قاضی سعید اگر چه حرکت جوهری را رد نموده است ولی آثار و لوازمی را پذیرفته که مستلزم قبول حرکت جوهری می‌باشد و از این حیثمی‌توان گفت که دیدگاه او دچار اضطراب بوده، همچنان که در بحث اصالت وجود دلایلش از استحکام لازم برخوردار نیست.واژگان کلیدی:قاضی سعید قمی ،ملاصدرا ، اصالت وجود ، اشتراک معنوی وجود ، حرکت جوهری . چکیده: نوشتار حاضر جهت تبیین موضع قاضی سعید قمی در برابر مبانی فلسفی ملاصدرا می‌باشد. و به سه موضوع ، اصالت وجود ،اشتراک معنوی وجود و حرکت جوهری می‌پردازد. در هر مسالهابتدا دیدگاه و دلائل هر اندیشمند بیان شده و سپس به نقد و بررسی آن پرداخته شده است،در بحث اصالت وجود قاضی سعید بیش از آن که به دلایل مستحکم فلسفی استناد کند بر مبنای الفاظ و لغات دلایل خود را ابتنا می‌کند. در مساله‌ی اشتراک وجود روی‌کرد تنزیهی و انگیزه‌ی دینی قاضی سعید موجب شده ، که او به سمت اشتراک لفظی وجود رفته و با اشتراک معنوی وجود مخالفت کند.در حالی که قول به اشتراک لفظی وجود به خاطر خلط بین مفهوم ومصداق و غفلت از احکام وجود و نادیده گرفتن اقتضائات درجات متمایز آن است . در مساله‌ی سوم، یعنی حرکت جوهری، قاضی سعید اگر چه حرکت جوهری را رد نموده است ولی آثار و لوازمی را پذیرفته که مستلزم قبول حرکت جوهری می‌باشد و از این حیثمی‌توان گفت که دیدگاه او دچار اضطراب بوده، همچنان که در بحث اصالت وجود دلایلش از استحکام لازم برخوردار نیست.واژگان کلیدی:قاضی سعید قمی ،ملاصدرا ، اصالت وجود ، اشتراک معنوی وجود ، حرکت جوهری .

این رساله از 4 فصل تشکیل یافته که فصل اول کلیاتی است که به عنوان پیشگفتار ، ذکر آنها لازم به نظر می آمد . در فصل دوم خلاصه نظرات مرحوم صدرالمتالهین و برخی از شارحان نظر وی بیان می شود ، در فصل سوم هم به بررسی آرا و افکار قاضی سعید پرداخته می شو‌د. فصل چهارم اختصاص به مقایسه تطبیقی آرا این دو دانشمند در مواجهه با روایات اهل بیت (ع) دارد، اگر چه این فصل آنچنان که مد نظر بود پایان نیافت.

الهیات سلبی با طرح گزاره‌های سلبی در تبیین معرفت نسبت به خدا یکی از رویکردهای الهیاتی در دوران معاصر است. پژوهش در باب الهیات سلبی را می‌توان در سه بعد وجود شناختی، معرفت شناختی و زبان شناختی پی‌گرفت. شایان توجه است پژوهش‌های انجام شده در این حوزه غالباً به هر سه بعد مذکور اهتمام نداشتند. بر اساس الهیات سلبی خداوند وجودی برتر و متباین با خلق دارد، هرگز متعلق معرفت قرار نگرفته و بیان ناپذیر است از همین رو بهترین شیوه در شناخت او و سخن گفتن از او طریق سلبی است. در میان متفکران پیشین فلوطین به تفصیل به این بحث پرداخته است. وی خداوند را برتر از وجود، شناخت‌ناپذیر و بیان‌ناپذیر می‌داند. در میان مسلمانان این تفکر بیش از دیگران در آثار قاضی سعید قمی مشهود است. وی با تأکید بر تباین تام خالق و مخلوق، معتقد است که ذات الهی هرگز متصف به صفات نمی‌شود. تمام اسماء و صفات ایجابی خداوند که در متون دینی وارد شده اولاً: به اشتراک لفظی است. ثانیاً: به معنای سلب نقیض آنهاست. در این پژوهش الهیات سلبی این دو اندیشمند با محوریت سه بعد وجودی، معرفتی و زبانی به تفصیل مورد بررسی و نقد قرار گرفته و وجوه تفاوت و شباهت آن دو متفکر در سه محور روش مبانی، هدف و مسایل بیان شدهاست. بر این اساس شباهت‌های ایشان در سه محور یاد شده عبارت است از: به کاربردن روش عقلی و برهانی، مبنای مشترک در تعالی وجودی خداوند از دیگر مخلوقات، اشتراک لفظی مفاهیم میان واجب و ممکنات و محدود انگاشتن صفات و نفی آنها از خدا با هدف تنزیه خداوند؛ دلایل مشترک در فوق وجود دانستن خداوند، شناخت ناپذیر دانستن خداوند و نفی صفات از ذات و تأکید بر زبان سلبی در سخن گفتن از خدا. و مهمترین وجوه تفاوت ایشان عبارت است از: شیوه شهودی در افلوطین و شیوه نقلی در قاضی، قوت جنبه فلسفی آرای افلوطین و صبغه دینی آرای قاضی و همچنین چگونگی جمع میان تشبیه و تنزیه. همچنین در پایان به بررسی انتقادی افلوطین و آرای قاضی سعید با تأکید بر حکمت متعالیه پرداخته شد.