آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله سعادت از مسائل بنیادی در زندگی انسان است که از دیر زمان تاکنون مورد توجه اندیشمندان ، مکاتب و ادیان مختلف بوده است؛ زیرا جزء اهداف اصلی انسان در زندگی اش محسوب می شود. در این پایان نامه تلاش کردیم تا در حد توان ، به تحلیل سعادت و مولفه های رسیدن به سعادت از دیدگاه دو اندیشمند جهان اسلام، محمدبن زکریای رازی و ابونصر فارابی بپردازیم و بر اساس چارچوب فکری آنان، راه های رسیدن به سعادت که خواسته و هدف نهایی هر انسانی در زندگی اش است را بیان کنیم. محمدبن زکریای رازی وجود عقل را مهمترین امر برای انسان می داند و عقیده دارد که تنها به کمک عقل می توان به معرفت خداوند و شناخت حقایق دست پیدا کرد به شرطی که به مقتضای آن عمل کند. در واقع زکریای رازی رسیدن به سعادت را در گرو فعالیت عقلانی و به فعلیت رسیدن قوه عاقله می دانست. او به صورت افراطی، قائل به اصالت عقل بود و به نیروی عقل و خرد بی اندازه تکیه می کرد او زمانی زندگی می کرد که استفاده از نقل و شرع، اصل شمرده می شد ولی او به استقلال فکری نظر داشت و از تقلید کورکورانه مذاهب دوری می کرد. فارابی اما عقیده دارد راه رسیدن به سعادت از مجرای شریعت پیامبر امکان پذیر است. او تمام تلاشش را می کرد که از وحی و شریعت بتواند تبیین عقلانی صحیحی داشته باشد. وی عقل و وحی را برای رسیدن به سعادت لازم و ملزوم یکدیگر و مکمل هم می دانست. نقشه هستی شناسی او از بالاترین مقام یعنی وجود اول تا مادون قمر، همه و همه و ظایفی برای رساندن انسان به سعادت دارند. انسان نیز در همین مسیر قدرت اختیار دارد که می تواند انتخاب هایی برای رسیدن به اهدافش داشته باشد که البته باید رفتارهایی که از او سر می زند از روی آگاهی باشد، همچنین فرد کاری را به صورت مداوم و در تمام بخش هایی زندگی اش انجام دهد. تشابه دیدگاه زکریای رازی و فارابی در این است که هر دو انسان را صاحب اختیار و خود شخص را مسئول انتخاب ها و افعالشان می دانند و از طرف دیگر با اینکه هر دو برای علم اهمیت فراوان قائل اند ولی عقیده دارند که رسیدن به سعادت بدون عمل حاصل نمی شود. اما اختلاف این دو متفکر در این است که فارابی سعادت را اتحاد و ارتباط انسان از طریق واسطه ها با عقل فعال معرفی می کند در حالیکه زکریای رازی عقل انسان را راهنمای او در زندگی اش برای رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی دانسته و اعتقاد به خرد غیر متکی به وحی داشته است.

انسان‌ها در زندگی روزمره خود با انواع هیجانات رودررو هستند. هیجانات به دو دسته مثبت و منفی تقسیم می‌شوند. در نوع دوم افراد تلاش برای اجتناب و رهایی از آن‌ها دارند. هیجان‌ها از منظرهای فلسفی، زیستی و روان‌شناسی قابل مطالعه هستند. کندی، محمد‌بن زکریای رازی و ابن‌سینا از فیلسوفانی هستند که درباره هیجان حزن وخوف بحث کرده‌اند. ابویوسف‌بن اسحاق کِندی در رساله خود به آسیب شناسی ریشه‌ای حُزن می‌پردازد و سبب حُزن را یا فقدان محبوب و یا عدم تحقق مطلوب معرفی می‌کند و ریشه آن را دلبستگی به دنیا و پندار ثبات داشته‌ها می‌داند. محمد‌بن زکریای رازی با پیش گرفتن روش اعتدالی هدفش را سلامت محوری قرار می‌دهد. رویکرد وی در سلامت، معطوف به جسم و روان است. حزن و غم از منظر وی مذموم بوده و عدم اعتدال مزاج و پندارِ ثبات داشته‌ها، عوامل ایجادی آن است. حفظ اعتدال مزاج، منفی انگاری داریی‌ها و اصلاح نگرش ثبات داشته‌ها از جمله روش‌های درمانی مورد توجه رازی در طب روحانی می-باشد. ابن‌سینا در مواجهه با حزن دو رویکرد سلامت محور و کمال محور دارد. وی حزن و خوف را دارای بعد مثبت و منفی می‌داند. در درمان غم و اندوه و خوف مذموم، به امری فراتر از سلامت تن می‌اندیشد. افزون بر عامل از دست دادن داشته‌ها، نرسیدن به خواسته‌ها را نیز عامل حزن دانسته است. درمان پیشنهادی اول وی اخلاقی ـ قناعت است. پیشنهاد دوم وی فلسفی ـ تغییر نگرش به ثباتِ داشته‌ها و پی جویی امور عقلی ـ است. پیشنهاد سوم وی عرفانی ـ اتصال به ذات لایزال الهی و معشوق حقیقی می‌باشد.

در این نوشتار دو موضع منتسب به زکریای رازی، یعنی دین‌ گریزی و نبوت ستیزی، بررسی شده و با تبیین جایگاه عقل در نصوص دینی، متون فلسفی، مشرب علم‌شناختی، و هم‌چنین با سنجش موقعیت زمانی و مکانی عصر این حکیم، به منشأ اختلافات او با ابوحاتم رازی توجه شده است. منابع به روش کتابخانه‌ای فراهم آمده‌اند و بررسی کلمات متفکران با روش تحلیلی- مقایسه‌ای صورت گرفته است. به روایت ابوحاتم، مناظراتی میان ایشان در گرفته که طبق کتاب اعلام النبوه، هم طرح کننده شبهات و هم پاسخ دهنده آن‌ها شخص راوی مناظره بوده است. اختلاف دو رازی در پذیرش نبی یا امام به عنوان هدایت‌گر قافله بشری برای رسیدن به سعادت غایی است. به این معنا که زکریای رازی منتسب به دفاع از عقلانیت افراطیِ مستقل از ارشاد نبی یا امام است و ابوحاتم به دنبال اعتقادات اسماعیلی خود، به عقلانیت ملازم با شرع باور دارد. در مقام داوری میان دو نظر، باید توجه داشت که زکریای رازی به سبب آشنایی ناتمام با اندیشه اصیل اسلامی و نیز به سبب غلبه اختلافات دینی در زمانه وی، از شناخت دقیق منزلت دین بازمانده؛ که عقلانیت ادعایی او به همین ضعف مبنایی و در حقیقت به یک قصور اعتقادی باز می‌گردد.