آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «علم الهی» از مهم ترین و معروف ترین کتابهای محمد بن زکریای رازی است که در آن مباحث عقلی و مطالب فلسفی و جهان شناسی را مورد بحث قرار داده و اندیشه های خاص خود را در آن آشکار ساخته است. اصطلاح «علم الهی» یا «الهیات» نزد دانشمندان باستان بسیار متداول بود زیرا آنان فلسفه را بدم قسم نظری و عملی و سپس نظری را به سه قسم طبیعی و تعلیمی و الهی تقسیم کرده اند. اموری که خارج از ماده است و همچنین سبب های نخستین وجود طبیعیات و تعلیمیات و آنچه که بدان دو بستگی دارد در علم الهی مورد بحث قرار می گیرد و بدین مناسبت آنکه از علم الهی سخن می گوید می تواند بسیاری از مسائل علم طبیعی و تعلیمی و منطقی را مورد بررسی قرار دهد. بنابراین جای شگفت نیست که رازی در این کتاب بسیاری از مسائل مختلف علم طبیعی و مباحث جهان شناسی را به میان کشیده است.

لئو اشتراوس در پایان کتاب سقراط و آریستوفانس السیرة الفلسفیة محمد بن زکریای رازی را «روشن‌ترین و اندیشمندانه‌ترین» شرحِ امکانِ گشتِ سقراط از بی‌توجهی به امور اخلاقی و سیاسی در دوران جوانی به توجه بدان امور در دوران پختگی قلمداد می‌کند. ما در این مقاله خواهیم کوشید با بازخوانیِ متن السیرة الفلسفیة رازی این مدعای شاذ و جالب‌توجه اشتراوس را تبیین کنیم. السیرة الفلسفیة رازی روشن‌ترین شرح این امکان را به‌دست می‌دهد زیرا آیرونیِ سقراط را به منزلۀ «تقیه» صورتبندی می‌کند: «گشت سقراط» در وهلۀ نخست مستلزمِ کتمانِ تمایز میانِ شیوۀ زندگانیِ نظرورزانه و سیاسی است. آنچه السیرة الفلسفیة رازی را به ‌عنوان «اندیشمندانه‌ترین» شرح این امکان برجسته می‌کند کوشش رازی برای افزودنِ متممی به «تقیۀ» سقراط است: قانونگذاریِ عقلانی برای غلبه بر بنیانِ الهیاتی سیاسیِ نظام سیاسی. از این جهت رازی همان رهیافتی را پی‌ می‌گیرد که بیگانۀ آتنی در قوانین افلاطون پی‌گرفت. بدین‌ترتیب رازی برای مواجهه با چالشِ الهیاتی سیاسی زمانه‌اش علیه فلسفه، افق فلسفۀ سیاسی افلاطونی را می‌گشاید افقی که پس از جرح و تعدیل‌هایی ضروری چارچوب دفاع از فلسفه و شیوۀ زندگانیِ فلسفی به‌‍‌نزد فیلسوفان مسلمان قرار گرفت.

الذريعة إلی تصانيف الشيعة اثر عالم انديشمند شيخ آقا بزرگ طهرانى است كه با هدف ثبت نام آثار مؤلفان شيعه تأليف شده است. وى بر آن بوده تا فهرستى از آثار تأليفى شيعه را در هر زمينه و از هر زبان و منطقه، اعم از خطى و چاپى ارائه دهد. او افزون بر نام كتاب و نام مؤلف، اطلاعاتى از كتاب و در مواردى از موضوع آن جمع‌آورى نموده است.شيخ آقا بزرگ در طول قريب شصت سال (از سال 1330 قمرى تا 1389) نام هر كتابى را كه در فهارس كتابخانه‌هاى شخصى و عمومى و غير آن مى‌ديده يادداشت مى‌كرده و به مرور زمان، اين اطلاعات را تكميل كرده و در الذريعة ارائه نموده است. وى ضمن معرفى كتاب، در صورتى كه اثر مزبور مخطوط بوده و خود آن را ملاحظه كرده، افزون بر ارائه نخستين عبارت كتاب، محلى كه آن نسخه را در آنجا ديده ياد كرده است، به ويژه اگر نسخه مورد نظر، در دست شخص خاصى بوده نام او را آورده است.

محمد بن زکریای رازی‌‌‌‌ - فیلسوف دگر‌‌اندیش قرن سوم هجری - همواره مورد توجه پژوهشگران بوده است. رازی نظریه‌ای در باب استکمال نفس دارد که او را به قائل شدن به «تناسخ» وادار کرده است‌‌‌‌‌، اما دیدگاه تناسخِ رازی به تعارض دو گزاره می‌انجامد: 1) عقلانیت مختص انسان است؛ 2) نفسِ انسان وارد بدن حیوان شده و در نهایت‌‌‌‌‌، به بدن انسان باز می‌گردد. این تعارض دو سؤال را در پی دارد: چگونه نفس در بدن انسان‌، دارای عقل و در بدن حیوان‌، فاقد عقل است؟ اگر نفسِ حیواناتْ فاقدِ عقل است‌‌‌‌‌، چگونه پس از مرگ بقا می‌یابد؟ برای حل این معما‌‌‌‌‌، ترزا آنه دروارت به سلسله مراتب عقلانیتْ در میان حیوانات قائل شده و پیتر آدامسون، ضمن نقد دیدگاه دروارت، انتساب تناسخ به رازی را مردود دانسته است. نگارندگان با گزارش و تحلیل انتقادی هر دو دیدگاه‌‌‌‌ و با استفاده از تحلیل توصیفی و انتقادی راه حل خود مبنی بر عدم اشتراط عقلانیت در بقای نفس را ارائه کرده و عقلانیت را حالتی غیر ذاتی برای نفس دانسته‌اند که تنها در بدن انسان تحصیل می‌شود. گرچه دیدگاه تناسخ با اشکالات فراوان مواجه است‌‌‌‌‌، اما این بررسی می‌تواند زمینه را برای پژوهش‌های بعدی دربارۀ بازنگری در ماهیت نفس هموار کند.

مسئله سعادت از مسائل بنیادی در زندگی انسان است که از دیر زمان تاکنون مورد توجه اندیشمندان ، مکاتب و ادیان مختلف بوده است؛ زیرا جزء اهداف اصلی انسان در زندگی اش محسوب می شود. در این پایان نامه تلاش کردیم تا در حد توان ، به تحلیل سعادت و مولفه های رسیدن به سعادت از دیدگاه دو اندیشمند جهان اسلام، محمدبن زکریای رازی و ابونصر فارابی بپردازیم و بر اساس چارچوب فکری آنان، راه های رسیدن به سعادت که خواسته و هدف نهایی هر انسانی در زندگی اش است را بیان کنیم. محمدبن زکریای رازی وجود عقل را مهمترین امر برای انسان می داند و عقیده دارد که تنها به کمک عقل می توان به معرفت خداوند و شناخت حقایق دست پیدا کرد به شرطی که به مقتضای آن عمل کند. در واقع زکریای رازی رسیدن به سعادت را در گرو فعالیت عقلانی و به فعلیت رسیدن قوه عاقله می دانست. او به صورت افراطی، قائل به اصالت عقل بود و به نیروی عقل و خرد بی اندازه تکیه می کرد او زمانی زندگی می کرد که استفاده از نقل و شرع، اصل شمرده می شد ولی او به استقلال فکری نظر داشت و از تقلید کورکورانه مذاهب دوری می کرد. فارابی اما عقیده دارد راه رسیدن به سعادت از مجرای شریعت پیامبر امکان پذیر است. او تمام تلاشش را می کرد که از وحی و شریعت بتواند تبیین عقلانی صحیحی داشته باشد. وی عقل و وحی را برای رسیدن به سعادت لازم و ملزوم یکدیگر و مکمل هم می دانست. نقشه هستی شناسی او از بالاترین مقام یعنی وجود اول تا مادون قمر، همه و همه و ظایفی برای رساندن انسان به سعادت دارند. انسان نیز در همین مسیر قدرت اختیار دارد که می تواند انتخاب هایی برای رسیدن به اهدافش داشته باشد که البته باید رفتارهایی که از او سر می زند از روی آگاهی باشد، همچنین فرد کاری را به صورت مداوم و در تمام بخش هایی زندگی اش انجام دهد. تشابه دیدگاه زکریای رازی و فارابی در این است که هر دو انسان را صاحب اختیار و خود شخص را مسئول انتخاب ها و افعالشان می دانند و از طرف دیگر با اینکه هر دو برای علم اهمیت فراوان قائل اند ولی عقیده دارند که رسیدن به سعادت بدون عمل حاصل نمی شود. اما اختلاف این دو متفکر در این است که فارابی سعادت را اتحاد و ارتباط انسان از طریق واسطه ها با عقل فعال معرفی می کند در حالیکه زکریای رازی عقل انسان را راهنمای او در زندگی اش برای رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی دانسته و اعتقاد به خرد غیر متکی به وحی داشته است.