آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

محمد بن زکریای رازی را هم به نبوت باوری هم به نبوت ستیزی توصیف کرده اند اما درست آنست که وی عقل باور است و نبوت را منافی عقل باوری می داند. بر پایه کتاب الاعلام النبوه، شش دلیل رازی فیلسوف را که به رد نبوت می پردازد می توان استخراج کرد. این ادله شش گانه نشان می دهد رازی نه به ضرورت نبوت بلکه به امکان نبوت به عنوان معرفت و ارتباط ویژه انسانی با خداوند باور ندارد و شخص نبی را به رسمیت نمی شناسد لذا همه انسانها از جهت معرفت و ارتباط انسانی برابرند. وی در نقد نبوت، همسوی با سایر باورهایش در حوزه فلسفه و اخلاق عمل نمی کند و از این جهت نوعی تهافت و عدم انسجام گروی در تبیین ادله اش وجود دارد. ادله رازی مبتنی بر ابهام معنایی تصورات است و نیز مبتنی بر اجمال در مقاله حاضر با روش توصیفی – استنباطی تلاش شده ادله رازی در رد نبوت، بازسازی شود و نیز با روش تحلیلی – انتقادی، ادله رازی مورد سنجش قرار گیرد.

عقل و خرد به عنوان بزرگ‌ترین موهبت الهی، به صورت کلّی بر همه­ی فعالیت‌های حیاتی انسان چون فهمیدن، دانستن و همچنین داوری‌های اخلاقی نظارت دارد. همچنین از جمله عواملی است که نه تنها انسان را قادر به ایجاد ساختارهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی عقلانی می‌کند، بلکه به کمک آن می‌توان با ایجاد قوانین کارآمد، نظم و عدالت اجتماعی را برقرار کرد. کثرت تأکیدات اسلام بر مقوله عقل در قالب آیات، روایات و نیز سیره عملی پیشوایان دین پرده از اهمیت عقل و نیز تفکر و عمل عقلانی در اسلام بر می­دارد. نظر به این مهم، متفکران متعدد مسلمان از زوایای مختلف به مقوله عقل پرداختند که از جمله آنها محمد بن زکریای رازی دانشمند برجسته سده سوم و اوایل چهارم هجری است. تأمل در بحث عقل از منظر زکریای رازی پرسش‌های بنیادینی را فرا روی پژوهشگر قرار می‌دهد از جمله با عنایت به جایگاه عقلانیت در اسلام، راهکار رازی برای فایده­مندی و تحقق عملی آن در پیشیرد تمدن اسلامی چیست؟ رویکرد رازی به انواع صورتبندی های عقل و در نهایت کارکرد و جایگاه آنها در شناخت و معرفت چیست؟ این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی موضوع پرداخته و یافته‌های آن حاکی از کوشش زکریا رازی برای اشاعه و کاربست صورت بندی­های عقل استدلالی، عقلانیت انتقادی و عقل خود بنیاد در تمدن اسلامی بود. مبارزه با جریان‌های عقل ستیزی که در مواردی تحت عنوان زهد و کناره­گیری یا بی­توجهی به دنیا از عقلانیت اسلام فاصله گرفته بودند، از دیگر اقدامات بسیار مهم او به حساب می‌آید.

محمد بن زکریای رازی از اندیشمندان اسلامی است که صاحب اندیشه و آثار مختلف در حوزه‌های گوناگون علمی از جمله اخلاق بوده است. با وجود این تاکنون دیدگاه فلسفه اخلاقی وی کمتر تحلیل و بررسی گردیده و در برخی موارد نسبت‌هایی نظیر شبه‌اپیکوری یا عدم انسجام بین مواضع اخلاقی به وی داده شده است. این پژوهش در راستای بررسی دیدگاه وی در حوزه اخلاق هنجاری صورت گرفته و ضمن بررسی نسبت دیدگاه وی با انواع غایت‌گرایی، اندیشه وی را بررسی نموده است. تحلیل اندیشه اخلاقی رازی گواه آن است که وی غایت‌گرا بوده و تشبه به خدا را غایت اخلاق دانسته است؛ غایتی که البته ملازم با لذات دائمی اخروی است. بنابراین دیدگاه وی از نوع تشبه‌گرایی است و نسبت لذت‌گرایی اپیکوری به وی از دقت کافی برخوردار نیست. افزون بر این مواضع وی به صورت منسجمی قابل تفسیر است

نتایج حاصل از این پژوهش بدین قرار است که محمد بن زکریای رازی با باور داشتن به باری تعالی ،هیولی، نفس، زمان و مکان به عنوان پنج قدیم ، راه خود را از فیلسوفان زمانه اش جدا کرد. در این میان ، دیدگاه وی در باب زمان و مکان مورد توجه ما است. وی بر خلاف فیلسوفان زمانه اش، دیدگاه ارسطو مبنی بر اینکه زمان مقدار حرکت است و مکان همان سطح حاوی مماس با جسم محوی است را کناری نهاده و دیدگاه خود را با شجاعت تمام بیان می کند. از دیدگاه وی زمان دو نحو از هستی دارد ؛ یکی زمان مضاف است که همان زمان ارسطویی است و دیگری زمان مطلق است که فارق از ما و جهان در حال حرکت ازلی و ابدی است و ما از طریق تحلیل ذهنی بدان دست خواهیم یافت.در باب مکان نیز او دو گونه مکان را معرفی می کند؛ یکی مکان مضاف که همان فضای اِشغال شده توسط جسم است و دیگری مکان مطلق است که جوهری تهی از هر چیزی است و ازل وجود داشته است که همان دیدگاه مخصوص او در باب خلأ است . همچنین نظریه جنبش مولکولی و جاذبه و دافعه از نوآوری های وی در باب خلأ محسوب می شود. او ادعا می کند که در این راه پیرو افلاطون بوده است، اما آنچه که افلاطون می گوید در مقایسه با رازی بسیار متفاوت است.او در اندیشه ی خود در باب زمان و مکان به طور کامل مستقل نبوده و از فیلسوفان پیشا سقراطی ، آیین زروان پرستی، آیین زرتشتی و مانوی تاثیر پذیرفته است. در واقع آن چیزی که رازی گفته است ترکیبی از آیین های باستانی ایران بوده است.این پژوهش بر آن است دیدگاه حکیم رازی را در باب زمان و مکان به طور دقیق بررسی نموده و سپس به منشأهای دیدگاه وی در این خصوص و موافقان و مخالفان وی بپردازد.