آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مقصود دکتر نصر از علم، علوم تجربی رایج در غرب است که از سوی تفکر غربی اداره می شود. به اعتقاد وی، باید علوم تجربی با هویت سنتی تولید شوند. راه نقد غرب و مدرنیسم، در دست داشتن مبانی حکمت خالده و جایگزین کردن آن به جای تجدد غربی است. علم جدید مایه بحران های مختلف نظیر بحران زیست محیطی بوده است. علوم سنتی بر اصول ماوراء طبیعی بنا شده اند و عمیقا با پیش فرض های فلسفی علوم جدید تفاوت دارند. علوم جدید نه تنها ادراک دینی و فلسفی از نظام طبیعت را در غرب به افول کشانید، بلکه علوم سنتی را به کلی از میان برد. علم جدید باید در جایگاه شایسته ای که مابعدالطبیعه و حکمت جاویدان مشخص ساخته، قرار گیرد. علم قدسی، تابعی از «امر قدسی» به شمار می آید و امر قدسی با عالم روح کلی در ارتباط است، نه با نفس. حکمت خالده، مهم ترین مبنای علم قدسی است. مهم ترین تکیه گاه علوم مقدس، وحی است. هدف نهایی علوم سنتی هدف متعالی سنت یعنی «بازتاب سیمای معشوق کل» است.

ما در این مقاله، ترجمۀ کتاب المشاعر ملاصدرا به نام The Book of Metaphysical Penetrations اثر سید حسین نصر را نقد و بررسی می‌کنیم. در این مقاله بر سه نکته اساسی تأکید می‌کنیم. نخست می‌خواهیم نشان دهیم در چه مواردی ترجمۀ متن عربی به انگلیسی به‌صراحت نادرست است. مترجم در برخی از بندها به‌علت پی نبردن به منظور ملاصدرا نتوانسته است متن عربی را به‌درستی به انگلیسی برگرداند. دوم، نشان می‌دهیم مترجم برخی از عبارات عربی را ازقلم انداخته و ترجمه نکرده است. در پایان، نشان خواهیم داد برخی از معادل‌‌های انگلیسی مناسب نیستند. ابتدا متن عربی و انگلیسی را می‌آوریم. سپس متن عربی را شرح می‌دهیم و بعد، با شرح متن انگلیسی به تفاوت منظور ملاصدرا و مترجم اشاره می‌کنیم. در پایان، با ترجمۀ پیشنهادی، بحث آن بند را تمام می‌کنیم.

معنویت یک گمشده انسانی درپهنه ءگیتی است که زمان و مکان نمی شناسد (مصباح، 1389:23). معنوی و معنویت معرب مینوی پارسی به هر آنچه که شامل یا مربوط به معنی روح باشد گفته میشود و مقابل ظاهری و مادی است (ویکی پدیا : منابع اینترنتی ). با آغاز عصر مدرن و شروع شدن پیشرفتهای مادی و تکنولوژی ، زندگی انسانها نیز دچار دگرگونی شد و اعتقادات و معنویتی که زمانی مهمترین دست آویز بشر ودلیل آرامش او بحساب می آمد به تدریج کمرنگ شد و تجملات و دنیا پرستی جای آن را گرفت و اعتقاد به قدرت متعالی رنگ باخت. حرص انسان نسبت به تجملات و ظواهر زندگی مدرن به تدریج فاصله ای عمیق میان انسان با گذشته اش ، هم نوعانش وحتی با خودش ایجاد کرد. انسان محبوس شده در ساخته های دست خود، انسانی که با قدرت علم و عقل خود توانسته حتی بر طبیعت و جهان تسلط پیدا کند، با بی هویتی و بی معنایی خویش دست به گریبان است و ناگذیر به دنبال راهیست که او را به ریشه های اصیل خود برساند. با وجود نظریه پردازی های جامعه شناسان مشهوری چون ماکس وبر، که مدرنیته را گشایندهء همه رازها میدانستند و معنویت را یکجا به فراموشی میسپاردند و جامعه مدرن را قفسی آهنین مینامیدند که از معنا و آزادی تهی گشته است ، متفکران اجتماعی در دهه های اخیر به نتیجه ای عکس رسیده اند (مصباح ، 138 :24). در طول سه چهار دهه ی اخیر شاهد بازگشتی به مفاهیم معناباور ، ارزشمدارانه و نوعی بیداری معنوی هستیم . به اعتقاد بسیاری این بازتاب وازدگی اجتماعی ، ذره باوری و اعتقاد به جهان مادی است .این بازگشت در جنبشهای اجتماعی معناباور ، الهیاتی ، فلسفی و انتقادی نمود یافته است . در آراء نسلی از متفکران معاصر و ایرانی رگه هایی از معناباوری ، ضرورت رجوع به معنویت و جایگاه معنویت در جهان مدرن دیده میشود از جمله این متفکران میتوان به سید حسین نصر و مصطفی ملکیان اشاره کرد . سید حسین نصر متفکر سنتگرای منتقد وضع موجود از دیدگاه انسان شناسانه به مقابله با بحران هویت و معنا پرداخته است. از دیدگاه ایشان تکنولوژی و مدرنیته میان انسان و ریشه های اصیل و معنوی او فاصله انداخته است . علوم جدید و دانشهای اسلامی، بر جهان بینی های متفاوتی استوار شده است، این دو تضاد بنیادی و اساسی دارند . البته کسانی هستند که میکوشند این تضاد و تفاوت را ناچیز جلوه دهند وشکافها یا فواصلی را که میان علم غربی و اسلامی وجود دارد نادیده بگیرد با این کار، صورت مسئله را بزک میکنند ، اما اصل مسئله بر جای خود باقی می ماند (نصر ، 1390 : 4 ). او با شناخت غرب و مدرنیته ، آن را در ضدیت با انسان و هدف متعالیش دانسته و بازگشت به تمدن و سنتهای اصیل را راهی برای مقابله با مدرنیته میداند . مصطفی ملکیان از جمله متفکرانی است که ریشه ی مشکلات انسان را فقدان معنویت میداند و معتقد است که معنویت به همراه عقلانیت قادر به پاسخ گویی به نیازهای انسان مدرن است ، وی معنویت را نتیجه ی عقلانیت میداند که هیچ تباینی با یکدیگر ندارند. معنویت مورد نظر ملکیان با معنویت سنتی نهادینه متفاوت است، از نظر ایشان معنویت سنتی قادر به پاسخ گویی به نیازهای انسان مدرن نیست، و انسان مدرن برای رهایی از مشکلات دنیای جدید نیازمند معنویتی متفاوت است که توانایی پاسخ گویی به نیازهایش را داشته باشد. ایشان میان تدیّن و معنویت تفاوت میگذارد و معتقد است که زندگی معنوی لزوماً به معنای تعلق به یکی از ادیان نهادینه و تاریخی نیست بلکه به معنای داشتن نگرشی به عالم و آدم است که به انسان آرامش، شادی و امید بدهد (ملکیان ، 1380 : 376).

نبرد میان سنت و مدرنیته در عصر جهانی شدن، پروژه‌ای است که استیلای هر یک بر دیگری سرنوشت جهانی را رقم می‌زند. بحرانهای حاصل از مدرنیته در قرن اخیر برخی از اصول مدرنیته را مورد چالش جدی قرار داده است بطوری که پست مدرن‌ها و سنت‌گرایان و بنیادگرایان و حتی گروهی از خود طرفداران این جریان بر خدشه‌پذیری بعضی از اصول و یا کل مدرنیته اذعان کرده‌اند. نصر به عنوان فیلسوف معاصر جهان اسلام ضمن انتقاد از برخی از اصول مدرنیسم به نوعی ارتباط میان سنت و مدرنیته را برقرار نماید و بر این باور است که از طریق مبانی ارزشی و اخلاقی در سنت می‌توان نقطه ثقلی برای زندگی در جهان مدرن بدست آورد. به اعتقاد نصر بحرانهای کنونی جهان از یک طرف به سیطره عقل ابزاری مدرنیته و از طرف دیگر به عدم توجه به سنت و اسلام سنتی بر می‌گردد. دیدگاه نصر در جهت سامان فکری ارتباط بین سنت‌گرایی و مدرنیته است. وی به چالش کشیدن عقل حسابگر بر این باور است که می‌توان از طریق مبانی ارزشی و اخلاقی در سنت اسلامی توأما به رهیافتهای عقل شناسنده معرفت و عقل حسابگر در جهان مدرن دست یافت.حسین نصر به عنوان یک فیلسوف مسلمان از جنبه‌های مختلفی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است لکن دیدگاه پارادکسیکال وی در خصوص سنت و مدرنیته کمتر مورد توجه بوده است. به نظر این تحقیق حسین نصر سنت پژوهی است که نه در مقابل کل مدرنیته بلکه بطور خاصی در جهت نقد عقل ابزاری جریان جامعه لیبرال سرمایه‌داری است؛ که موضع‌گیری جدیدی است و این نکته در ادبیات نصر مغفول مانده است و در بسیاری از تحقیقات صورت گرفته از نصر به عنوان مخالف تمام ابعاد مدرنیسم نام برده می‌شود.

بر اساس این مبنا که در رابطه ی فوق الذکر،‌سروش از جانب مدرنیته و نصر از جانب دین و سنت سخن می گوید،‌می توان با توجه به عنوان فرعی این رساله(چاره جویی های دین در حل گرفتار یهای انسان عصر مدرن)‌این سئوال را مطرح کرد که روش کدام متفکر در روزگار حاضر(‌عصر حاکمیت سکولاریسم و اومانیسم)، بیشتر به کار می آید؟! با روش دکتر عبدالکریم سروش به همان مدرنیته ای خواهیم رسید که غرب مدتهااست به آن دست یافته و حتی برخی پایان آن را عصر پست مدرن نامیده اند. بنابراین این راه پیموده شده و نتایجش در تاریخ غرب آشکار گردیده است. اگرچه روش محض سنتی دکتر حسین نصر خالی از انتقاد نیست،‌ولی آنچه در این رساله مورد توجه است نه روش ایشان،‌ بلکه رویکرد الهی تفکر سنتی ایشان است؛‌رویکردی که در فضای سکولار مدرنیته می تواند سوسوی امیدی برای بازگشت تفکر خدامدار در دوران مدرن باشد.

رساله ی حاضر در جستجوی « ویژگی های دین شناسی سید حسین نصر» است. این مقصود را در قالب چهار محور و زیر عنوان مورد بررسی قرار دادیم ؛ دین و معرفت دینی، دین و علم جدید، فلسفه و دین و بحث تکثر ادیان. در این پژوهش با طرح چهار مبحث فوق، اهم نظرات نصر در باب مکتب سنت گرایی نیز، مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. در رسیدن به نتایج مورد نظر از برخی مباحث میانی استفاده کرده ایم، مواردی چون بیان تمایزاتی کهنصر میان دین و معرفت دینی می گذارد، همینطور تفاوت هایی که میان علم دینی و علم جدید قائل شده است؛ همچنین طرح نظریه وحدت متعالی ادیان که نصر در باب کثرت گرایی دینی، بدان معتقد است. از مهمترین دستاوردهای تحقیق این است که نصر، معرفت دینی را معرفت به ذات قدسی می داند که ثابت و لایتغیر است، و سنت را مشتمل بر دین می داند، از این رو معتقد است سنت امری ازلی و الهی است که همه مراتب هستی را در بر می گیرد و مشتمل بر وحی و عقل شهودی است؛ و معرفتی را معرفت دینی می خواند که با تکیه بر سنت باشد. نصر در بررسی دین و علم جدید در اردوگاه طرفداران علم دینی قرار می گیرد و راه نجات انسان مدرن را، بازگشت به علم دینی می داند. نصر فلسفه را بخش و قطعه ای از کلیّت جهان بینی دینی می داند که بدون آن فهم کاملی از جهان میسر نیست. وی همچنین در طرح نظریه وحدت متعالی ادیان معتقد است، پیروان همه ی ادیان الهی، با پایبندی به آئین ها و اعتقادات و آموزه های ادیان خود می توانند به رستگاری برسند.

پلورالیزم دینی یکی از مباحث فلسفه دین و کلام جدید است و به عنوان یک نگرش کلامی و معرفت شناختی پاسخی به چرایی تنوع و تکثر ادیان و مذاهب گوناگون در دنیای معاصر کنونی است.کثرت و تنوع ادیان اعم از ادیان الهی و غیر الهی تغییر یافته و تغییر نیافته یک واقعیت غیر قابل انکار است .این کثرت همانند کثرت در زبان و فرهنگ و تمدن واندیشه نازدودنی است بنابراین پلورالیزم یاکثرت گرایی دینی،انحصار گرایی، شمول گرایی،طبیعت گرایی،چهار نگرش در باب تنوع و تکثر ادیان و مذاهب است.پلورالیزم صدق به حقانیت همه ی ادیان موجود و محقق فتوا میدهدو کثرت گرایی نجات نیز همه ی متدینان را اهل نجات می داند. پلورالیسم دینی بین دو فرقه از یک مذهب یا بین دو مذهب از یک دین و یا بین دو دین مطرح است. مثلاً می‌توان آن را بین اسلام، مسیحیت و یهودیت که در یک جامعه زندگی می‌کنند در نظر گرفت که پیروان این ادیان با یکدیگر به صورت مسالمت آمیز زندگی می‌کنند.البته این موضع مسالمت آمیز اسلام با موضع کثرت گرایانِ حقیقت شناختی متفاوت است. از این رو، برخی از دانشوران مدارا و تسامح را غیر از پلورالیسم می‌دانند و می‌گویند در مدارا و تسامح، انسان آزادی و حقوق دیگران را محترم می‌شمارد اگرچه معتقد باشد که همه حقیقت نزد ‌خود اوست.لذا در این پژوهش سعی بر این است که مبانی کثرت گرایی دینی را ذکرکرده وانتقادات موجود بر آن اشاره شود.جان هیک فیلسوف انگلیسی نماینده ی برجسته ی فرضیه ی کثرت گرایی دینی بر این باور است که حقیقت و رستگاری منحصر به دین خاصی نیست و پیروی از همه ی ادیان موجب رستگاری خواهد شد. و برای اثبات و استحکام پلورالیزم، به مبانی تجربه ی دینی، پلورالیزم معرفت شناسی،فرضیه نجات و بهره مندی همه ادیان در ایجاد خود محوری به خدا محوری تمسک جسته است. هدف از این تحقیق پیش روی، بررسی و نقد این مبانی و ادله می باشد که با استفاده ازبرداشت های مطالعاتی و اسنادی درمحدوده مباحث کلامی -فلسفی به نقد و چالش این موضوع پلورالیزم دینی پرداخته شود.امید است که راهگشای عزیزان در راستای دفاع از مبانی قطعی دینی گردد.