آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

آیة اولی‌الامر (نساء: 59)، از مهم‌ترین ادله مشروعیت اطاعت در حوزه مرجعیت دینی و سیاسی در قرآن است که به مسئله اجتماعی یعنی رهبری امت اسلامی و اطاعت مطلق همه مسلمانان از آنان اختصاص دارد. مفسران و دانشمندان فریقین در طول تاریخ از جهات مختلفی درباره این آیه بحث و گفتگو کرده‌اند، یکی از جنبه‌هایی که به آن پرداخته نشده است، ارتباط بینامتنی آیه اطاعت با دیگر آیات امامت، ولایت و فضائل اهل‌بیت (ع) است. این جستار درصدد است با استفاده از روش توصیفی -تحلیلی و با پرداختن به قواعد روابط بینامتنی بین آیات مذکور، به تحلیل ارتباط بینامتنیتی آیه اطاعت با عمده‌ترین آیات امامت، ولایت و فضائل اهل‌بیت (ع) بپردازد. پس از تحلیل و ارزیابی روابط بینامتنی آیه اطاعت با دیگر آیات مذکور به این نتیجه دست‌یافته شد که مفهوم و مصداق آیه اطاعت که دلالت بر امامت و عصمت اولی‌الامر (ع) دارد به شکل غیر ظاهر یا پنهان در دیگر آیات امامت، ولایت و فضائل اهل‌بیت (ع) آمده است. بر اساس قواعد روابط بینامتنی، این ارتباط‌ها یا از نوع رابطه مصداقی است یا زمینه‌ساز و تمهید آیه‌ای دیگر است، یا ارتباط آن سبب و مسببی و لازم و ملزومی و دیگر ارتباط‌هایی که وجود دارد، همه بیانگر اهمیت آیه اطاعت در میان آیات امامت، ولایت و فضائل اهل‌بیت (ع) است.

در طول تاریخ شخصیت‌های بزرگ و انسان ساز- مخصوصاً پیامبران- همواره از سوی مخالفان کینه‌توز در معرض اتهامات و نسبت‌های ناروا قرار داشته‌اند و به پیامبر (ص)که برگزیده‌ی خلق عالم است از همان صدر اسلام اتهامات زیادی نسبت داده شد و این موضوع در دوره‌ی معاصر توسط مستشرقان شدت بیشتری گرفت و ملحدان هم با اسوه‌گیری از راه و روش آنها این تهمت‌ها را بازگو کردند تا در میان مسلمانان ایجاد شبهه بکنند. یکی از روش‌های آنها استفاده از فضای مجازی یا همان اینترنت بوده است. این تحقیق نیز با عنوان تحلیل و نقد شبهات توهین‌آمیز به پیامبر اکرم (ص) در فضای مجازی درصدد است تا با مراجعه به سایت‌های مخالفان و دشمنان اسلام به استخراج شبهات وارده پیرامون پیامبر (ص) بپردازد و پس از دسته‌بندی شبهات در حوزه‌های مختلف و مراجعه به قرآن و احادیث و کتاب‌های مختلف و متقن و دلایل عقلی به پاسخ این شبهه‌ها مبادرت ورزد.این پژوهش در گردآوری اطلاعات، از شیوه کتابخانه‌ای و در تحلیل بر اساس روش تحقیق توصیفی- تحلیلی عمل کرده است. و روش کار به این صورت بوده است که ابتدا به سایت‌های مخالف و معاند اسلام مراجعه شده و پس از استخراج شبهات با استفاده از منابع متقن به پاسخ این شبهات پرداخته شده است.این تحقیق به این نتیجه رسید: شبهاتی که در فضای مجازی مطرح شده بود بیشتر از طرف ملحدین بود و بیشتر آن‌ها قبلاً توسط مستشرقان ایراد شده و برخی از شبهه‌ها مانند دلایلی که منکران در رد معجزه‌های معراج و شق‌القمر آورده بودند؛ به‌روز بود. برخی از این شبهات از کتاب‌های تاریخی و یا حدیثی منشأ گرفته بود که مخالفان بدون بررسی سند روایت، مطرح کرده بودند از این جمله، می‌توان افسانه غرانیق را ذکر کرد که در کتاب تاریخ طبری آمده است. برخی دیگر از شبهات مطرح شده توسط مخالفان اسلام به علت تفسیر نادرست از آیات قرآن بود چرا که کورکورانه به قرآن مراجعه کرده و آیات صریح قرآن را طبق باب میل خود، تفسیر کرده‌اند، مانند آیه ختم نبوت که در متن پایان‌نامه به طور مفصل به آن پرداخته شده است.

مباحث مربوط به روح انسان یکی از مهم‌ترین مباحث حوزه‌ی انسان‌شناسی است که همواره سوالات فراوانی پیرامون آن مطرح بوده است. از جمله مباحث پیچیده این حوزه، مراتب روح انسان و ویژگی‌های آن می باشد.این تحقیق با روش تحلیلی - توصیفی به تبیین و اثبات مفهوم مراتب روح انسانی‌، آثار و ویژگی های آن از منظرآیات قرآن کریم و احادیث پرداخته است و به این نتیجه دست یافته است که روح انسان دارای مراتبی از قبیل؛ روح انسانی صرف( نفس ناطقه عام بشری)، روح ایمان، روح قدسی و روح امری( ملکوتی) می باشد و بر این اساس می توان گفت؛ اگر چه همه انسان‌ها در نعمت برخورداری از روح منفوخ و الهی یکسان هستند ولی این روح در عموم بشر صرفاً دارای آثار و حیات مادّی است درحالی‌که روح مویّد مومنان که در لسان آیات و روایات «روح الإیمان» نامیده شده است آثاری فراتر از روح مشترک بشری را موجب می‌گردد که قرآن کریم به‌ اجمال از آن با تعبیر «حیات طیّبه» یاد کرده است. همچنین از برخی دیگر از آیات و روایات بدست می‌آید که انبیاء و اولیاء الهی مرتبه‌ی والاتری از روح به نام «روح القدس» را دارا می‌باشند که آثار زیادتری نظیر انجام معجزات و علم به اقطار آسمان ها و ملکوت آنها را موجب می‌گردد، و منشأ عصمت برای صاحبان آن و زمینه‌ساز بعثت انبیاء: می‌باشد. از سوی دیگر آیات و روایات ما را با مرتبه‌ی والاتر و اعلای روح انسانی در قالب تعبیر«روح امری» آشنا می سازند که آثار و ویژگی‌های فراتر از مراتب روح ماقبل خود را دارا می باشد. این مرتبه از روح انسانی، خاصّ پیامبر اکرم 6 و ائمّه : می باشد که اعظم از ملائکه مقرّب خداوند، عامل علوم الهی آن حضرات و اشراف کامل آنان بر غیب و شهود عالم است و دارای نقش‌آفرینی برتر در عرصه‌ی هستی فراتر از مرتبه‌ی روح قدسی می‌باشد.

به باور جان بُرتُن قرآن در زمان پیامبرخداd و توسط خود حضرت گردآوری شده است؛ از این‌رو، روایات جمع قرآن همگی جعلی هستند. وی انگشت اتهام خود را‌ به‌سوی فقهای اهل­سنت گرفته و زمان جعل را نیمۀ اول قرن سوم دانسته است. این مقاله درصدد است با تاریخ‌گذاری روایت «رجوع حذیفه‌ به‌عثمان و پیشنهاد توحید مصاحف» که به‌باور برتن از نخستین روایات جعل‌شده در این موضوع است، نشان دهد آیا ادعای این مستشرق انگلیسی توسط روشی‌که خود مستشرقین ابداع کرده‌اند، تأیید می‌شود یا خیر؟ مطابق این تحقیق، هرچند این روایت از مشکلاتی همچون منفرد بودن طریق و نامشخص ‌بودن راوی اصلی رنج می‌برد، اما حتی بر مبنای افرادی هم‌چون شاخت و ینبل نیز هیچ دلیل قاطعی مبنی بر جعلی ‌بودن آن، به‌ویژه در زمان مورد ادعای برتن وجود ندارد. چنان­که بررسی متن نقل‌های مختلف این حدیث نیز مؤید این مدعا می‌باشد.

واژه حکمت از دیرباز به‌ عنوان یکی از معناهای محوری حوزه معرفت در قرآن مورد توجه عالمان اسلامی بوده است. از سوی دیگر می‌توان حکمت را به‌مثابه مفهومی جهانی در نظر گرفت که در دوره جدید در غرب ادبیات وسیعی حول آن به وجود آمده و این مفهوم از جهات مختلف فلسفی، دینی، اخلاقی، روان‌شناختی مورد مطالعه قرار گرفته است. در این مقاله، مفهوم قرآنی حکمت در تطبیقی نامتوازن با مفهوم جهانی حکمت و با استفاده از شواهد زبان‌شناختی اعم از ریشه‌شناسی واژه و بررسی روابط همنشینی و سیاقی آن در قرآن تحلیل ‌شده و این نتیجه حاصل ‌شده است که مفهوم قرآنی حکمت در ادامه مفهوم سامی آن، یک مفهوم ساخت‌یافته و دارای بار معنایی غنی دانشی است که با مفهوم جهانی تعریف ‌شده در قالب نظریه تقابل انسان‌محوری با کلام‌محوری تناظر دارد و بر رابطه‌ای پررنگ بین علم و عمل و بر دانشی عملی (مثل مهارت) دلالت دارد. حکمت در قرآن به دو مفهوم الف) یک سجیه اخلاقی و توانایی انسان‌شناختی در مواجهه کلی با زندگی و ب) مجموعه تعالیمی که حاصل ممارست در این توانایی هستند، به‌کار رفته است. مفهوم نخست، گوهر نایابی است که خدای متعال تنها به بندگان خاصی عطا می‌کند اما مفهوم دوم مجموعه آموزه‌هایی است که از سوی خدای حکیم و انسان‌های حکیم برای هدایت مردم صادر می‌شود. حجم عمده این تعالیم را توصیه‌هایی اخلاقی تشکیل می‌دهد که بر معرفتی نظری متکی است که به‌اختصار بازگویی می‌شود.

گسترۀ موضوع پژوهش حاضر در مرزها و شاخصه‌های زیر تعیین شده است: تحلیل قلمروهای معنایی یکتایی ذات خداوند در قرآن و تحلیل نقادی‌های قرآن از پنداره‌ها و نگره‌های مغایر با آن. بررسی تعابیر مختلف توحیدی قرآن، حکایت از این دارد که اهمّ قلمروهای معنایی توحید ذاتی در قرآن عبارتند از: 1) انحصار الوهیّت (خدایی) به الله؛ بر اساس دلالت انطباقی یا التزامی کلمۀ «لا اله الا الله» و تعابیر هم‌ارز با آن. 2) الله، یگانه ذات مستجمع جمیع کمالات؛ با این توضیح که اسمای حسنای الهی از جهت سعه و شمول با یکدیگر تفاوت دارند و بر این اساس، بازگشت صفات فعل به صفات ذات و بازگشت تمام اسماء و صفات به اسم جلالۀ الله است و الله اسمی است مستجمع جمیع صفات کمالی. 3) الله، یگانه ذات سرمدی (هو الاوّل و الآخر)؛ 4) الله، یگانه ذات ترکیب‌ناپذیر؛ اتّصاف خداوند به احدیّت حاکی از تنزیه مطلق ذات الله تعالی از لوث تمام انواع ترکیبات خارجی، عقلی و وهمی است. 5) الله، یگانه ذات تعدّد‌ناپذیر؛ اتّصاف خداوند به الواحد القهّار، نافی وحدت عددی، نوعی و تمام انواع وحدت‌هایی است که در عالم مخلوقات یافت می‌شود (به دلیل بساطت و محدودیّت‌ناپذیری ذات). 6) الله، یگانه ذات تشبیه‌ناپذیر؛ بر پایه این معنا از توحید، هیچ مشابهتی میان خالق و مخلوق وجود ندارد و حقیقت نفی تشبیه، عبارتست از: اعتقاد به مباینت کامل میان خالق و مخلوق. مهمترین شاخصه‌های تشبیه‌ناپذیری، عبارتند از: بی-همتایی خداوند در تعقل‌ناپذیری، تصورناپذیری، قیاس‌ناپذیری، اکتناه‌ناپذیری، کیفیت‌ناپذیری و توصیف‌ناپذیری. نفی تشبیه، اساس دیانت و اساس توحید است و همۀ مباحث بنیادین توحید از همین معنای اصیل و فراگیر تفریع شده‌اند. 7) الله، یگانه ذات تعطیل‌ناپذیرِ تشبیه‌ناپذیر؛ یعنی: ایمان و اقرار به وجود خداوند و انحصار صفات کمالی در او بدون گرفتار آمدن در دام تشبیه. « إِثْبَاتٌ بِلَا تَشْبِیهٍ» (یا نفی توامان تعطیل و تشبیه) در بردارنده تمام دیگر معانی توحید و مهیمن و معنابخش به تمام مباحث خداشناسی است. از میان دیدگاههای مغایر با توحید ذاتی، قرآن، پنداره‌هایی همچون اسناد ولد به خداوند و اعتقاد به هرگونه رابطۀ نسبی یا سببی با خداوند (آن چنان که مشرکان عرب، یهودیان و مسیحیان به داشتن نوعی رابطۀ خویشی میان خدا و برخی مخلوقات مانند ملائکه، جنّ، عزیر و عیسی معتقد بودند)؛ اعتقاد به انسانْ‌خدایی (مانند اعتقاد به عیسیْ-خدایی و مریمْ‌خدایی) و نگرۀ تثلیث را به شدّت رد کرده، به وجوه متنوّعی بر استحالۀ آنها استدلال و احتجاج می‌کند، از جمله: موهوم و بی‌دلیل بودن؛ تقلید از گذشتگان؛ اولی بودن آدم به ابن اللهی از عیسی؛ اولی بودن موسی به ابن اللهی از عزیر؛ اعتقادی برخلاف منطق و رویّۀ خود مشرکان؛ نشانۀ نقص و نیازمندی خداوند؛ مغایرت با ارادۀ خلاّق و مالکیّت خداوند؛ تنافی با فناپذیری و مقهور ارادۀ الهی بودن عیسی و مریم؛ مغایرت با سیرۀ عبودیّتی و طبیعت کاملاً بشری عیسی؛ مستلزم ترکیب‌پذیری، تشبیه‌پذیری و تجسیم ذات الهی و ...

از جمله حوادث مهم تاریخ قرآن کریم، واقعه توحید مصاحف است. این رویداد محصول اختلاف مسلمانان در قرائت قرآن و راه‌کار ارائه شده برای حل آن می‌باشد. هرچند تاکنون پژوهش‌های مختلفی درباره این واقعه و چگونگی اجرای آن انجام شده‌‌ اما زمینه این اتفاق یعنی اختلاف مسلمانان مورد غفلت قرارگرفته است و درباره آن شاهد پژوهشی نیستیم. این مقاله درصدد‌‌ است با نگاهی تاریخی و با روش توصیفی ـ تحلیلی به‌بررسی روایات حاکی از اختلاف مسلمانان در قرائت قرآن‌ که منجر به ‌توحید مصاحف شد، بپردازد؛ تا ضمن اشاره به‌پیشینه تاریخی این رخداد، نشان دهد ‌که این اختلاف از چه کمیت و کیفیتی برخوردار بوده و در چه زمان و مکانی بروز و ظهور داشته است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد: اولاً بسیاری از تحلیل‌های ارائه‌شده درباره توحید مصاحف، مورد تأیید نمی‌باشند؛ ثانیاً شاهد غلو و بزرگ‌نمایی در نقل این حادثه تاریخی هستیم؛ ثالثاً اوج اختلاف‌های گزارش شده در سال‌های23 تا 25ق‌ هم از جهت کمیّت و هم از جهت کیفیت محدود بوده‌اند؛ رابعاً گاه اصلاً اختلاف نه ‌به‌خاطر قرائت‌های متفاوت بلکه تنها به‌خاطر انتساب قرآن به‌برخی از صحابه و از ترس وقوع اختلافی همچون اختلاف اهل کتاب در میان مسلمانان بوده؛ خامساً علت اصلی اختلاف، تفاوت مصحف ابن‌مسعود با دیگران بوده ‌که منجر به‌رویارویی شدید اقلیتی محدود با اکثریت جامعه اسلامی شده ‌است.

ظهور ابتدایی پاره­ای از آیات قرآن در موارد متعدّد نشانگر آن است که حضرت موسی (ع) در دو مورد: 1) کشتن فرد قبطی؛ و 2) برخورد به ظاهر تحقیر­آمیز با پیامبر الهی، برادر خود هارون (ع) به خشونت­آمیزترین عمل ممکن دست زده­است. این پژوهش که در روش گردآوری مطالب، کتابخانه­ای است و در نحوۀ استناد داده­ها، از شیوۀ اسنادی پیروی می‌کند و در تجزیه و تحلیل مطالب، روش آن تحلیل محتوایی از نوع توصیفی تحلیلی می‌باشد. پاسخ­های مربوط به عملکرد خشونت­آمیز حضرت موسی (ع) را گردآوری، تحلیل و بررسی و نقد نموده و در دیدگاه برگزیده به این نتیجه دست یافته­است که در مسألۀ قتل، فقط دو پاسخ به قصد دفاع از مظلوم خواه به صورت قتل غیر عمدی و یا قتل عمدی پاسخ موجه می­باشند و در زمینه برخورد تحقیر­آمیز تنها پاسخ موجه این است که حضرت موسی (ع) با این کار خود می‌خواست به‌صورت عملی، عواقب سوء بت­پرستى را به نمایش بگذارد.

اصول تربیت بواسطه حلقه واسط بودن بین مبانی و اهداف تربیتی یکی از مباحث مهم و کاربردی در تعلیم و تربیت می باشد. یکی از اصول تربیت، اصل تدریج می باشد که مورد توجه بسیاری از اندیشمندان متقدم و متأخر تربیت قرار گرفته است. در قرآن کریم مسئله تدریج در آیات متعدد در دو حوزه تکوین و تشریع مطرح شده است. با بررسی های انجام شده، از آیاتی که در حوزه تکوین بیان شده می توان مبنای تدریج و از آیاتی که درحوزه تشریع بیان شده می توان اصل تدریج را استخراج نمود. مفسران قرآن به طور مستقیم و غیر مستقیم به این اصل تربیتی پرداخته اند. اندیشمندان علوم تربیت اسلامی در مورد اصل تدریج، به دسته ای خاص از آیات قرآن اشاره داشته اند، در حالی که در قرآن کریم حدود 90 آیه راجع به این اصل وجود دارد که برخی به طور مستقیم و برخی به طور غیرمستقیم به اصل تدریج اشاره دارند و می توان تدریج در آموزش را از آنها برداشت نمود. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی، دیدگاه مفسران قرآن را در زمینه استناد به آیات قرآن و گستره آیاتی که در مورد این اصل وجود دارد مورد پژوهش، تحلیل و بررسی قرار داده و به این نتیجه دست یافته است برخی مفسران از جمله علامه طباطبایی با استناد به آیات قرآن به طور مستقیم به این اصل در آموزش اشاره کرده اند.

هر انسانی نسخه ای منحصر به فرد است و در عالم وجود هیچ دو انسانی با ویژگی های کاملا یکسان یافت نمی شوند. اندیشمندان حوزه تربیت، تفاوت های فردی را با عنوان "اصل تفرد" بیان داشته اند و این اصل از جمله اصولی است که اکثرا به آن توجه داشته اند. در قرآن کریم آیاتی که به این موضوع اشاره داشته اند، گاهی جز مبانی تربیت و گاهی جز اصول تربیت است. این مقاله با روش توصیفی و تحلیل مفهوم، آیاتی را که به این مقوله اشاره داشته استخراج نموده و دیدگاه مفسران قرآن را مورد مطالعه و تحلیل قرار داده است. اندیشمندان حوزه تربیت اسلامی اشاره ای بسیار گذرا به برخی از آیات داشته اند در حالی که قرآن کریم به تفاوت های فردی میان انسانها که شامل تفاوت های جسمی و روحی و اجتماعی است، صحه گذاشته است و این تفاوت ها را طبقه بندی نموده است و آن را از ویژگی های نظام آفرینش و در برخی موارد آزمایش بندگان معرفی کرده است.