آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

دلبستگی مادر - کودک پیوند عاطفیِ پایداری است که زمینه‌‌های شکل‌‌گیری آن پیش از تولد کودک است و در سال‌‌های ابتدایی عمر به نقطه اوج خود می‌‌رسد. شخصیت و روابط اجتماعی انسان به‌شدت متأثر از کیفیت دلبستگی او در دوران کودکی است. ﺳﺮﻣﺎیه اﺟﺘﻤﺎعی نیز به‌عنوان ثروت نامرئیِ جوامع ﺑﺮ رواﺑﻂ اجتماعی میان انسان‌ها تمرکز دارد و زمینه تداوم و تقویت روابط، همکاری و تعاملات را در ابعاد مختلف جامعه فراهم می‌‌سازد؛ بنابراین کیفیت و نوع دلبستگی می‌‌تواند در جهت تقویت یا تضعیف سرمایه اجتماعی مؤثر باشد. در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی تلاش شده با تأکید بر اندیشه تربیتی امام موسی صدر تأثیر دلبستگی ایمن بر کیفیت سرمایه اجتماعی بررسی شود. با توجه به اندیشه تربیتی امام موسی صدر می‌‌توان دریافت او ضمن تأکید بر لزوم شکل‌‌گیری «پیوند عاطفی» در خانواده، مادر یا همان «چهره دلبستگی» را ترغیب می‌‌کند که در تقویت این رابطه نهایت کوشش خود را داشته باشد. محصول این «پیوند عاطفی» ارتباط محکم بین نسل‌‌ها است. او با استناد به منابع و آموزه‌های اصیل دینی مادر را مصداق بارز «وجه الله» در روی زمین می‌‌داند که با فدا‌کردن جسم و جان خود کودک را غرق در دریای محبت و لطف می‌‌کند. بر پایه دیدگاه امام موسی صدر می‌توان گفت با تشکیل دلبستگی ایمن درکودکی، انسانی مؤمن، متعهد و مسئولیت‌پذیر پرورش می‌یابد که می‌تواند سرمایه اجتماعی عظیمی را تولید کند.

در جوامع روایی اهل تسنن و شیعه، روایات فراوانی دربارۀ دجّال وجود دارد. با این حال پاره‌ای از روایات به‌ویژه روایات سنی، به جوامع روایی شیعه راه یافته است. این مقاله با روش گردآوری کتابخانه‌ای و با مراجعه به منابع شیعه و اهل تسنن و با شیوۀ توصیفی تحلیلی(تحلیل محتوایی) برای اولین گام در تبارشناسی روایات مربوط به دجّال، به بازشناسی روایات شیعی و سنی در جوامع روایی فریقین در موضوعات وقایع زمان خروج دجّال، مکان خروج دجّال، زمان خروج دجّال، مکان‌های ایمن از فتنۀ دجّال و محل کشته شدن پرداخته و به این نتیجه دست یافته است که درخصوص موضوع فتنۀ دجّال و ریزعنوان‌های آن، از میان روایات فراوان موجود در جوامع روایی شیعه، فقط تعداد چهارده روایت، روایت شیعی به شمار می‌آید و بقیه روایات عامی هستند. نیز تعداد روایات جوامع روایی اهل سنّت بیشتر از روایات جوامع روایی شیعه است.

کلمه امام و مشتقات آن در آیات قرآن کریم 12 بار به کار رفته است که تنها در 3 آیه، به مسئله امامت به معنای رهبر الهی پرداخته شده است. مفسران و متکلمان اهل تسنن و شیعه از دیرباز درباره معنی امام، ویژگی ها و شئون امامت اختلاف نظر داشته اند. اما چالش برانگیزترین اختلافات در کارکرد این آیات بویژه آیه 124 سوره بقره در منازعات و جدل های کلامی میان شیعه و سنی در مسئله امامت و رهبری جامعه اسلامی پس از پیامبر(ص) است. شیعیان با استناد به این آیات معتقد بودند که امامت منصبی الهی غیر از نبوت است و جانشین پیامبر(ص) که امامت جامعه را پس از ایشان به عهده می گیرد باید دارای این ویژگی ها باشد: منصوص بودن از جانب خدا، عصمت، دریافت وحی، عبودیت تام، صبر و یقین. اما اهل تسنن که مراد از امامت در این آیات را همان نبوت دانسته اند، معتقدند این ویژگی ها برای خلیفه رسول خدا ضروری نیست و تنها شرطِ لازم ظالم نبودن، به معنای کافر و فاسق نبودن در هنگام عهده داری امامت جامعه است. اما دیدگاه اهل تسنن در مورد وظیفه مردم در قبال امامی که پس از تصدی این منصب فاسق و جائر می شود متفاوت است، برخی معتقد به لزوم خروج علیه وی و اطاعت نکردن از فرامین او هستند و برخی دیگر خروج را در صورتی که موجب ریختن خون مسلمانان یا فتنه شود جایز ندانسته اند. براساس آیات قرآن مهم ترین شأن امام، هدایت به امر خدا که همان ایصال به مطلوب است، می باشد. این شأن ربطی به پذیرش امام از سوی مردم به عنوان رهبر جامعه اسلامی ندارد اما در سایر شئون امامت، به معنای رهبر ظاهری جامعه اسلامی، میان شیعه و اهل تسنن تفاوت چندانی وجود ندارد.

بیشتر مفسران به‌تصریح یا تلویحاً به وقوع دو نفخة (إماته و إحیاء) در انتهای عالم هستی معتقدند. گروهی نیز قائل هستند که آیات قرآن از وقوع سه نفخه حکایت دارد و تعداد اندکی نیز سخن از وقوع چهار نفخه به میان آورده‌اند. در خصوص تقدم و تأخر رویدادهای آستانه قیامت نیز میان صاحب‌نظران اختلاف نظر وجود دارد. هدف از این پژوهش تحلیل بافت متنی آیات نفخ صور و ارائه تصویری روشن از تعداد نفخه­ها و حوادث متعاقب آن است تا در نهایت به این سوال پاسخ دهد که کدامیک از دیدگاه­های مفسران با بافت متنی آیات نفخ صور انطباق دارد. پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی، از طریق معناشناختی واژگانی صعق و فزع به تفحص گسترده در 212 تفسیر و تحلیل آراء مفسران در خصوص تعداد نفخات و تقدم و تأخر مشاهد الساعه پرداخته است. همچنین با تحلیل کارکردهای ادبی برخی حروف به‌کار رفته در این آیات، نظیر حرف «فاء» و حرف «ثمَّ» و توجه به عنصر سیاق، قرائن متصل و برون‌بافت لفظی و معنوی و نیز تحلیل زیبایی‌شناسی مبتنی بر انسجام واژگانی نشان داده است که قرآن کریم، خبر از وقوع سه نفخه فزع، صعقه و إحیاء در آستانه قیامت داده است و حوادث مسمّی به مشاهد الساعه پس از نفخه اول روی خواهند داد.

بررسی آراء نو اندیشان معاصر در حوزه مسائل قرآنی، موضوعی در خور اهتمام است. محمد شحرور از نو اندیشانی است که معنایی متفاوت از واژه قرآنی فرقان ارائه نموده است. بر پایه این نظریه، فرقان به معنای ده فرمان تورات بوده لذا به هدف اثبات این دیدگاه به دلایل متعددی همانند: ارتباط آیات بر اساس تکرار واژه فرقان و ارتباط معنایی برخی آیات و ده فرمان استناد شده است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی- انتقادی واژه فرقان را از نگاه ریشه ای، لغوی، ادبی، قرآنی و تفسیری مورد تحلیل و نقد قرار داده است و در ادامه اثبات نموده که مبانی نظریه شحرور در سه موضوع لغوی(عدم ارتباط ریشه‎ای و معنایی واژه فرقان و ده فرمان)، ادبی(اشتباه در تشخیص واو عطف و ایجاد تکرار زائد) و تفسیری(تناقض در کمیت و کیفیت آیات مورد استناد و ده فرمان) دارای اشکال است لذا کلمه قرآنی فرقان نمی‏تواند معنای مد نظر شحرور را حمل نماید.

موضوع عرش و مباحث متعلق به آن، یکی از مباحث پیچیده در حوزه شبکه معارف بلند قرآن کریم است که در آیات متعدد به آنها اشاره شده و در این میان، آیه 17 سوره حاقه به حاملان هشت‌گانه عرش الهی اشاره دارد، ولی مشخص نمی‌سازد که این حاملان ثمانیه چه کسانی هستند. تنوع معانی‌ای که برای مفهوم عرش وجود دارد، زمینه ایجاد دیدگاه‌های گوناگونی از سوی مفسران پیرامون مراد از حاملان عرش الهی شده است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی- توصیفی، به تحلیل و نقد دیدگاه‌های مفسران در زمینه حقیقت عرش و مراد از حاملان عرش الهی در آیه 17 سوره حاقه پرداخته و به این نتیجه دست یافته است که عرش حقیقتی عینی و خارجی، مصدر تدابیر الهی و مقام علم فعلی و اجرایی الهی در عرصه هستی است و حاملان عرش الهی در شبکه مفاهیم قرآن و روایات، حقایقی ذومراتب‌اند که بر خدای متعال، اولیا و فرشتگان الهی اطلاق گردیده است، ولی با توجه به دلایل متعدد، دیدگاه غیر فرشته بودن حاملان هشت‌گانه عرش الهی در آیه 17 سوره حاقه، تناسب بیشتری با ظاهر آیات و تصریح روایات دارد.

پایان نامه حاضر با محور قرار دادن موفقیت‌ حضرت ابراهیم و حضرت موسی (علیهما السلام)‌ در تمامی ابتلائات، به دنبال بررسی‌ تفاوت نحوه‌ مواجهه ایشان با ابتلائات الهی‌ در قرآن و آثار مترتب بر آن می‌‌باشد. بدین منظور تحقیق حاضر شامل مقدمه و پتج فصل است که در فصل اول دورنمایی‌ از موضوع تحقیق، تحت عنوان کلیات با تبیین مواردی چون اهداف تحقیق، اهمیت و ضرورت تحقیق، فرضیات و روش تحقیق، و در نهایت مفهوم‌‌شناسی‌ آغاز می‌‌شود.در فصل دوم که به لحاظ نظری‌، مقدمه‌ای برای بحث اصلی تحقیق با موضوعیت ابزارهای‌ ابتلا شامل «مال، فرزند، انتخاب انبیایی‌ از جنس مردم، تفاوت و اختلاف میان انسان‌ها، شرکت در جهاد، دشواری‌ها و سختی‌ها در راه دین» و فلسفه آن از منظر قرآن شامل «بروز شخصیت حقیقی افراد، تربیت و تکامل انسان و رسیدن به مراتب عالی، بازشناسی مومن از منافق، پاکیزگی جسم و روح و تصفیه قلوب، معیاری برای ثواب و عقاب، تشخیص عمل نیکوتر، ظهور افعال، مقیاس ‏داوری، توبه و بازگشت به سوی حق، افزایش ایمان و پیدایش یقین، افزایش روحیه صبر» بیان می‌‌شود.در فصل سوم، به جهت لزوم آشنایی کامل با ابتلائات حضرت ابراهیم (علیه السلام) شامل «ایستادگى در برابر انبوه عظیم مشرکان به تنهایى و تحمل تهدیدها، مبارزه با بت‌پرستی‌ و افتادن در آتش، هجرت از زادگاه به سرزمینی‌ دور برای‌ پیگیری‌ مسئولیت رسالت، جدایی‌ از زن و فرزند و اسکان آنان در بیابان بى‌آب و علف مکّه و قیام به فرمان خداوند و اقدام به قربانى کردن فرزند» و ابتلائات حضرت موسی‌ (علیه السلام) شامل«رشد در خانه فرعون، قتل قِبطی، دوره شبانی، دشمنى‌ها و پیمان‌شکنى‌هاى پیوسته فرعونیان با وی‌ در دوره رسالتش و تهدید او، هجرت به سرزمینى دور براى پیگیرى مسئولیت رسالت، گرفتار شدن در میان قومى سرکش، خودخواه و بهانه‌جو و زیادتخواه، و انحراف قوم» تمامی موارد مذکور با توجه به آنچه که در قرآن بدان اشاره گردیده است تبیین می‌‌شود.در فصل چهارم، و در گام آخر برای رسیدن به هدف اصلی تحقیق پنچ بخش ارائه می‌شود؛ در بخش اول، به راهکارهای حضرت ابراهیم (علیه السلام) در مواجهه با ابتلائات الهی شامل «بهره‌گیری‌ از راه‌کارهای‌ صبر، تقوا، تسلیم و فرمانبرداری‌، بهره‌مندی از نیروی ایمان و الطاف الهی و استفاده از شیوه‌های‌ درست و منطقی‌ در دعوت از جمله؛ بیان شجاعانه عقاید توحیدى، بهره‌گیری‌ از دعا، بهره‌گیری از جدال نیکو در مناظره و مجادله، رحمت و شفقت به مخاطبان، تربیت و تعیین نقیبان و کادر اصلی دعوت» و در بخش دوم به راهکارهای حضرت موسی (علیه السلام) با ابتلائات الهی شامل «همان راهکارهای‌ حضرت ابراهیم به همراه برخی‌ راهکارهای‌ اختصاصی‌ از جمله بهره‌گیری‌ از تعلیم در محضر استاد و یاری‌ گرفتن از مشاور» و در بخش سوم به مشترکات این راهکارها از جمله «صبر، اطاعت و تسلیم، تقوا و خویشتن‌‌داری، استمداد از نیروی ایمان و الطاف الهی، بهره‌گیری‌ از هجرت و استفاده از شیوه‌های‌ درست و منطقی‌ در دعوت و تبلیغ به دین الهی» و در بخش چهارم به مختصات راهکارها حاوی‌ «برگزاری ضیافت و مهمان‌نوازی، تأسیس و تطهیر بیت الله و مرکز عبادت و تأکید بر نماز، پیشتازى در نیکى‏ها و بهره‌گیری‌ از استاد و مشاور» اشاره می‌‌شود. و در بخش پنجم به آثار و مراتب بدست آمده برای این دو نبی الهی در مواجهه با ابتلائات که در قرآن بر آنها تاکید شده پرداخته خواهد شد.در فصل آخر نیز علاوه بر پاسخگویی‌ به سوالات و قبول فرضیه‌های‌ طرح شده، به منظور کاربردی‌ کردن هر چه بیشتر مطالب، راهکارها و پیشنهادهایی‌ ارائه می‌‌شود.

آیات مربوط به اراده و مشیت الهی، ازجمله آیات تأمل‌برانگیز قرآن کریم به شمار می‌آید که همواره محل بحث مفسران بوده است. آیه شانزدهم سوره اسراء: «وَ إِذا أَرَدْنا أَنْ نُهْلِکَ قَرْیَةً امرنا مُتْرَفیها فَفَسَقُوا فیها فَحَقَّ عَلَیْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْناها تَدْمیراً» ازجمله این آیات است که به سبب شبهه اراده عذاب از سوی خداوند قبل از استحقاق بندگان و متعلق "امرنا "، در زمره آیات مشکل قرار گرفته است. مفسران برای رفع تعارض آن با آیات و ادله دیگر، تلاش زیادی نموده‌اند که به آراء مختلفی منتهی شده است اما فقدان نتیجه واحد، نشان از حل نشدن مسأله دارد. در این مقاله تلاش شده است تا با رویکرد تحلیلی- تطبیقی در دامنه تفاسیر شیعه و سنی، به این پرسش‌ها درباره آیه فوق پاسخ داده شود: بر اساس ظاهر آیه، اراده عذاب قبل از ارتکاب معصیت چگونه قابل توجیه است؟ آیا متعلق "امرنا " در جمله "امرنا مترفیها ففسقوا "، فسق است یا طاعت؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد که اراده عذاب در آیه به سبب گناهان متقدم آنان است نه گناهی که در آیه ذکر شده و منظور از " امرنا "، امر تکوینی است و لذا امر در معنای حقیقی به‌کاررفته و متعلق آن فسق است.

دانشمندان شیعه امامیه به اتفاق عرف را در حوزه تعیین مفاهیم گزاره های فقهی دارای اعتبار و حجت می دانند، و بنا بر نظر برخی از اصولیان و فقهای بزرگ عرف افزون بر این در حوزه تشخیص مصادیق نیز حجت است. در مقابل، دانشمندان شیعه امامیه به صراحت منکر کارآیی عرف به عنوان منبعی از منابع فقه و استنباط احکام هستند. اما مذاهب اهل تسنن با وجود اختلاف های درونی کم و بیش عرف را به عنوان یکی از منابع فقه در کنار سایر منابع و مصادر معتبر پذیرفته اند. آیه 199 سورة اعراف: «خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ»، از مهم‌ترین آیات قرآنی است که دانشمندان اهل تسنن برای حجّیت و اعتبار استقلالی عرف بدان استناد و استدلال کرده‌اند این مقاله با روش کتابخانه ای در گردآوری مطالب و شیوه اسنادی در نقل دیدگاه ها و روش تحلیل محتوا در تحلیل داده ها، دیدگاه مفسران به ویژه مفسران اهل تسنن را در زمینه مفاد آیه عرف از جهت افاده حجیت عرف به عنوان منبعی مستقل از منابع فقه مورد بررسی و تحلیل و نقد قرار داده و به این نتیجه دست یافته است که در آیه عرف مراد از عرف و معروف، اساساً عرف اصطلاحی نیست، بلکه کار و یا خصلت نیک‌ مراد است که نیک بودن آن از راه عقل و یا شرع اثبات شده است.

اعتماد اجتماعی از جمله مفاهیمی است که در روابط و تعاملات انسانی نقشی حیاتی دارد و همچون روان‌کننده‌ای چرخ‌های پیوندهای اجتماعی را راحت‌تر به حرکت درمی‌آورد. بر این مبنا می‌توان گفت اعتماد، تسهیل‌کننده تعاملات اجتماعی است. پژوهش حاضر با هدف دستیابی به مفهوم اعتماد اجتماعی در منظومه فکری امام موسی صدر شکل گرفته است. در همین راستا به مطالعه آثار او که دستاورد تجربه همزیستی رهبری دینی در یک جامعۀ متشکل از مذاهب و فرقه‌های گوناگون است پرداخته و به این نتیجه رسیده است که؛ اعتماد اجتماعی در اندیشه امام موسی صدر با مؤلفه‌ «کرامت انسان» تولید، در نهاد «خانواده» آموخته و درونی شده و با مؤلفه‌های «اندیشه دینی»، «اخلاق» و «ولایت» در جامعه گسترش پیدا می‌کند. «عدالت» نیز با کارکرد خود جامعه را قابل اعتماد می‌کند و با پشتیبانی و تقویت دو مؤلفه‌ «وطن‌دوستی» و «گفت‌وگو» اعتماد در جامعه تثبیت می‌شود. در باور صدر با وجود اعتماد اجتماعی جامعه‌ای ساخته خواهد شد با کرامت، والا و محکم که در آن لیاقت‌ها و استعدادها رشد کرده و فساد و ریا نابود می‌شود.