آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه های قرآن مجید به فارسی – اعم از قدیم و جدید – از نظر جمله بندی و قالب کلام متفاوتند و مترجمان هر کدام محصول تلاش خود را در قالبی ویژه عرضه کرده اند. بسیاری از ترجمه های کهن، تحت اللفظی است. مترجمان این دوره با تصوری غلط روش لفظ به لفظ را تنها روش دقیق ترجمة قرآن می دانستند و همّ خود را صرف انتقال معانی می کردند؛ اما چنین ترجمه هایی ما را به هدف نزدیک نمی کند. مترجمان عصر حاضر سعی کرده اند ترجمه ای روان و قابل فهم عموم عرضه کنند، چرا که ترجمه های لفظ به لفظ جاذبة لازم را ایجاد نکرده است. بررسی آثار ترجمه شدة قرآن اشتباهات فاحش و عمده ای را آشکار می سازد که ناشی از بی دقتی در بررسی واژه ها و آیات قرآن در سطوح مختلف ترجمه، بی توجهی به ساختارهای نحوی زبان مبدأ و کم توجهی به زبان معیار و ساختارهای رایج و فصیح زبان مقصد است. در چنین وضعی طبیعی است که ترجمة متنی مانند قرآن، آن هم با ویژگی های منحصر به فرد، کار را بر مترجم دشوار می کند، به ویژه هنگامی که در کار خود تنها و متکی بر اندیشة خویش باشد. بنابراین برای یک مترجم قرآن، علاوه بر احراز شرایط معنوی و اخلاقی، احاطه بر علوم و فنون متعدد نیز ضروری است. بدیهی است که جمع آمدن این همه دانش و فن در فردی واحد بعید است، لذا می توان به صورت جمعی و با کمک گروهی از متخصصان رشته های ادبیات عرب، زبان فارسی، زبانشناسی، تاریخ اسلام، تاریخ ادیان و علوم قرآن به ترجمه ای مطلوب دست یافت.

«مدنیت» انسان از موضوعاتی‌ است که از روزگار کهن تاکنون، فیلسوفان به تحقیق دربارة آن پرداخته‌اند و این موضوع، مبنای برخی دانشهای حکمت عملی و بویژه از مبادی فلسفة علوم اجتماعی ا‌ست. اگر چه ضرورت «حیات اجتماعی» یا مدنیت برای همة انسانها کمابیش آشکار است اما یونانیان این پدیدار را موشکافانه در کتابهای فلسفی بررسی میكردند و آنچه از گذشته تا امروز در جهان اسلام با عنوان مدنی‌بالطبع بودن انسان میشناسیم، ریشه در یونان و عصر ترجمه دارد. این تعبیر با ترجمة اسحاق بن حنین از اخلاق نیکوماخوس ارسطو، در سدة سوم قمری در جهان اسلام پدید آمد و با تهذیب الأخلاق مسکویه رازی زمینة گسترش آن فراهم شد. اگر چه بیشتر مترجمان اخلاق ارسطو به فارسی و عربی، این ترکیب را بکار نبرده‌اند، اما امروزه نیز همچنان بر سر زبانهاست. آموزة مدنیت انسان، در جهان اسلام مبنای برهان حکیمانی همچون ابن‌سینا بر اثبات نبوت قرار گرفته و فخررازی پای آن را ـ که بعدها به نام طریقة‌الحکماء مشهور شده ـ به کتابهای کلامی گشوده است. این مقاله میکوشد با بررسی میراث مکتوب فارسی و عربی در دسترس، خط سیر آمیزة مدنی‌بالطبع که بمثابه اصطلاح و قالبی در جهان اسلام درآمده و تا امروز نیز بکار میرود، را در سده‌های میانه تبیین نماید و جای خالی بررسی تاریخی آن را در پژوهشهای کنونی، از وجوهی پر کند.

عتیق بن محمد نیشابوری،مشهور به سورآبادی(سورایانی،سوریانی،سورابانی بر حسب نسخه ها و منابع،نک:مهدوی،مقدمه قصص،ص14)د.494ق.،مفسر و مترجم قرآن به زبان فارسی. با همه شهرتی که تفسیر این دانشمند به دست آورده،خود او هنوز در گمنامی مانده است.پنج منبعی که مرحوم مهدوی یافته،هر کدام بیش از دو سه کلمه درباره ی او سخن نگفته اند: عبدالغافر فارسی(د.527ق.)دو سه اطلاع مهم به دست می دهد(نک.تاریخ نیشابور،المنتخب من السیاق،انتخاب صریفینی،ص403،یکی آن که او در صفر494 در گذشته است،دیگر آن که نیشابوری بودن او را تایید می کند،سه دیگر آنکه او را زاهد و شیخ کرامیه خوانده است (-شیخ طایفه ای ابو عبدالله محمد بن کرام).شیخ احمد جام (ص103)و حبیش تفلیسی (ص1) به تفسیر او اشاره کرده اند و سر انجام، حمدالله مستوفی (ص694)و به پیروی از او حاجی خلیفه(1/440) وی را هروی و معاصر آلب ارسلان سلجوقی (455-465) دانسته اند. همه چیز بر کرامی بودن این مفسر دلالت دارد: از محمد بن کرام با حرمت بسیار نقل قول می کند(سور آبادی،تفسیر،3/1657)، از بزرگان آن فرقه بسیار نام می برد(نک. دانشنامه)،مانند همه ی کرامیان،درباره ی ایمان منافق نظر مخالفی ابراز نمی دارد(تفسیر،3/1953)،به وجود دو امام بر حق در آن واحد اعتقاد دارد.

به قیاس وام واژه های کهن تر انبوهی نویسنده،از زمان ابن درید (د.391ق.) تا زمان ما به "معربات" به طور عام، و به معرباتی که ریشه فارسی دارندبه طور خاص، پرداخته اند؛ همه نیز یافته ها و بررسی های خود را در فهرست هایی که بر حسب الفبا تنظیم شده اند، عرضه کرده اند. این شیوه اگر چه برای نظام دهی و شمارش سود مند است، کلمه را به قالبی نبم تهی و خشکیده تبدیل می کند که بار معنایی خود را تا حدبسیار از دست می دهد. همینکه فرهنگ نویسان مسلمان کلمه را از بستر تاریخی اجتماعی اش بر می گرفتند و از زمان و مکان وام گیری دور می ساختند،رشته هایی را که آن کلمه را به گذشته و حال پیوند می داد، می بریدند و کلمه ناچار همه طیف های معنا شناختی خود را از دست می داد و به یک معنای محدود و تقریبا انتزاعی بسنده می کرد. همه اهمیت وام واژه در آن است که نشان دهد که پدیده های مادی و معنوی به چه آیینی در میان قوم وام دهنده رواج داشته و سپس زبان وام گیرنده، در چه زمانی و در چه شرایطی به آن پدیده ها نیازمند شده و قالب کلمه ها را با همه محتوای معنایی شان به وام گرفته است. از راه این پژوهش ها می توان به جابجایی فرهنگ ها پی برد و به کمک بررسی و بخش بندی محتوایی، نوع آن فرهنگ هارا تعیین کرد.

از میان سده سوم ق، زبان فارسی رو به شکوفایی و پویایی نهاد و نوعی رسمیت یافت. اما این زبان، در مسیر تکامل خود بر سنگلاخی ناهنجار که در هر گوشه آن لغزشگاهی نهان بود گذر می کرد و پیوسته با موانع سیاسی و اجتماعی و دینی سهمگینی در ستیز بود. به گمان ما سهمگین ترین خطر برای فارسی، از جانب دانشمندانی- تقریبا همیشه ایرانی- پدید آمده بود که به زبان عربی عشق می ورزیدند و میل داشتند آنرا در سراسر ایران، فراگیر سازند؛ هر چه فارسی پویاتر می شد، دل نگرانی این دانشمندان نیز فزونی می یافت. مبارزه این گروه با زبان فارسی در زمینه های گوناگون جلوه گر شده است. ما در این گفتار به یکی از مهمترین این زمینه ها که همانا حوزه احادیث و روایات است پرداخته ایم: فارسی ستیزان، تعدادی حدیث و روایت نقل کرده اند که در آنها فارسی خوار و ذلیل و شایسته دوزخیان پنداشته شده است، در مقابل، فارسی دوستان، احادیث و روایاتی متضاد نقل کرده اند که در آنها فارسی، زبانی خجسته و بلکه بهشتی تلقی شده است. مقاله ما مجموعه این روایات را در بردارد.

نظر عموم مسلمانان از دیرباز بر آن است که قرآن قریش نازل شده است. زبان همه اشعار و خطبه های جاهلی نیز زبان قریش بوده است. عموم خاورشناسان - با توجه به زبانشناسی تاریخی - این اصل را نپذیرفته اند. البته می دانیم که اینجا مراد از زبان قریش نسبت به زبان دیگر قبایل، زبانی مستقل و کاملا متفاوت نیست. بلکه مراد اختلاف در آواشناسی، در برخی کلمات و برخی ساختارها است نه همه آنها، اینک پژوهشها نشان داده است که بسیاری از دانشمندان و نیز برخی قراین، نظریه قریشی بودن زبان قرآن را تایید نکرده اند. فهرست نسبتا جامعی از روایات را نقل کرده، سپس به مقایسه و بررسی و نقد آنها می پردازیم.

کلید واژگان: گنجواژه قرآنی، طبقه‌بندی مفاهیم، سینتکس، شبکه مفهومی قرآن، پیوستگی متنم قرآن، تحلیل متن، انفورماتیک قرآنی.

شیخ طوسی (ره) در روش تفسیری خویش برای بیان مفاهیمی کلمات و یا بعضی نکات ادبی آیات و گاه مفاهیم کلی به اشعار شعرای عرب اعم از جاهلی واسلامی استشهاد نموده است. از آنجا که شواهد در بیان بعضی مفاهیم نقش بسزایی دارد درک معانی و شرح آنهانیز می تواند کارآیی خوبی داشته باشد. در این پایان نامه ابتدا شاعر بیت در صورت مشخص نبودن حتی الامکان مشخص شده و سپس ترجمه فارسی شعر آمده وواژه های شاهد معنی شده است.

پژوهش حاضر شامل پنج بخش با این موضوعات است: بخش اول، واژه اجتهاد: واژه جهاد قبل از ظهور اسلام، نگاهی به آیات قرآن کریم؛ بخش دوم، واژه زکات: واژه زکات در ادیان کهن، ماده زکی در قاموسها و اشعار جاهلی؛ بخش سوم، سابقه نماز در اسلام و سایر ادیان: صلوا در لغت و اشعار جاهلی، نگاهی به آیات قرآن کریم، شاخه دوم ماده صلوا؛ بخش چهارم، واژه صوم: واژه صوم در ادیان قبل از اسلام، واژه صوم و صیام در ادبیات جاهلی، صوم در قرآن؛ بخش پنجم، واژه قسط و قسطاس در زبانهای سامی، بررسی ماده قسط در ادبیات جاهلی، نگاهی به آیات قرآن کریم.

با توجه به این که قواعد عربی بر اساس قرآن و متون قدیم عرب طرح و تدوین شده است، در ساختارهای آن به طور عموم نمی توان تضادی با قواعد دید، اما در قرآن ساختار هایی وجود دارد که از نظر نحوی (از حیث عدد، جنس و اعراب)، با قواعد ادبیات عرب و ساختار عموم قرآن تطابق ندارد. که این موارد را ساختارهای استثنائی ترکیبی قرآن می نامیم. نحویّون و مفسران در خصوص این استثنائات، توجیهاتی ارائه کرده اند، اما با این وجود برخی از خاور شناسان این ساختار های استثنائی را غلط پنداشته و ادعا کرده اند در قرآن لحن و خطا وجود دارد. در این نوشتار پس از بیان تحلیل ها و توجیهات دانشمندان اسلامی مخصوصاً مفسرین محترم به این نتیجه رسیده ایم که با بررسی این ساختارها از دیدگاه زبان شناسی و عنایت به ابعاد بلاغی آن می توان دلایل محکم تری را در خصوص این کاربردها بیان نمود. زبان شناسان برخی از این ساختارها مثل برخورد با مثنی به صورت جمع را از سنت های عرب یاد کرده اند و برخی همچون برخورد با غیر ذوی العقول به صورت ذوی العقول را ناشی از اغراض بلاغی دانسته اند و برخی نیز مثل وصل ضمیر متصل رفعی به فعل، قبل از فاعل ظاهر را ناشی از ورود خصائص خاصّ لهجه های مختلف عرب به زبان قرآن دانسته اند.بنابراین می توان گفت با توجه به عادت های زبان عربی و اغراض بلاغی تا حدودی از توجیهات نحوی بی نیاز شده و شبهه ی غلط بودن این ساختارها بر طرف می شود و از آن جا که قرآن عربی مبین است وقواعد عربی را باید بر اساس قرآن تنظیم نمود، قانون های ویژه قرآن را نیز باید در علم نحو جای داد. آنچه ذکر شد مربوط به اختلاف ساختار در مصاحف موجود - طبق قرائت عاصم به روایت حفص- است و آن غیر از عواملی است که به عنوان علل ایجاد اختلاف قراءات ذکر شده است.