آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

علوم قرآنى اصطلاحى است درباره مسائلى مرتبط با شناخت قرآن و شئون مختلف آن که مفسر با رعایت آن در ورطه تفسیر به رای گرفتار نشده و در نهایت بتواند تفسیری ضابطه‌مند و صحیح ارائه دهد. یکی از تفاسیری که به مباحث علوم قرآنی پرداخته است، تفسیر التحریر و التنویر است. محمد طاهر بن عاشور در این تفسیر به مهم ترین مباحث علوم قرآنی توجه داشته است.ابن عاشور ابتدای نزول قرآن را در شب هفدهم رمضان با نزول پنج آیه نخست سوره علق، و آخرین آیه نازل شده را آیه 281 بقره می‌داند. در جای جای تفسیر بر این مطلب اشاره دارد که کیفیت نزول قرآن بر خلاف کتب مقدس پیشین، به صورت تدریجی نازل گشته است. ایشان آیات قرآن را به دو دسته مکی و مدنی تقسیم می‌نماید (مکی: 88 سوره؛ مدنی: 25 سوره؛ ایشان سوره حج را نه مکی و نه مدنی بلکه مکی- مدنی می‌داند) و بیشتر مستثنیات سور را نمی‌پذیرد و دلیل توهم مستثنیات را خلط بین اسباب نزول می‌داند. همچنین علم سبب نزول را به دو دسته تقسیم می‌نماید و سعی نموده به آن دسته از اسباب نزولی بپردازد که در تفسیر آیات اهمیت داشته باشند. ترتیب آیات قرآن و چینش هر کدام پشت دیگری را، توقیفی و به امر رسول الله (ص) می‌داند و می‌نویسد اصح آن است که قرآن در زمان حضرت ابوبکر صدیق (رض) جمع شده باشد. ایشان قرائت را دو گونه می‌داند و تنها به گونه‌ای می‌پردازد که ارتباط تنگاتنگی با تفسیر دارد و در مورد اختلاف قرائت می‌نویسد اگر یقین نماییم که همه وجوه قرائات مشهور از پیامبر (ص) رسیده است اشکالی ندارد که گفته شود حمل الفاظ قرآن بر این وجوه، مراد خداوند بوده است تا قاریان با خواندن به چندین وجوه، معانی را تکثیر بخشند. ابن عاشور بعد از تقسیم بندی نسخ به سه دسته، دسته سوم آن یعنی « نسخ تلاوت و بقای حکم » را نمی‌پذیرد و می‌نویسد که فایده‌ای برای این نوع متصور نیست. با توجه به آیه هفت سوره آل عمران آیات قرآن را به دو دسته محکم و متشابه تقسیم می‌نماید و این صفت را متوجه لفظ می‌داند و واو مورد بحث در این آیه را استیناف می‌داند. اعجاز را یکی از علوم مهم در تفسیر قرآن می‌دانند و در سراسر تفسیر خود کوشیده که به اعجاز قرآن اشاره نماید و با رد قول صرفه، فصاحت و بلاغت قرآن را وجه اعجاز این کتاب می-داند.واژگان کلیدیعلوم قرآن، تفسیر، التحریر و التنویر، ابن عاشور.

أثر پیشِ رو، تصحیح و تحقیق نسخه‌ی خطیِ تفسیر سوره‌ی نور از تفسیر میرزا لطفعلی بن میرزا احمد مجتهد تبریزی (م.1262ه.ق.) است. تفسیر میرزا لطفعلی، تک نسخه و به خط مولف و شکسته نستعلیق می‌باشد و در دو جلدبا عنوان «تفسیر القرآن الکریم» در کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی، فهرست شده و به شماره‌های 9262 و 12193 به ثبت رسیده و نگهداری می‌شود. جلد اول شامل تفسیر سوره‌های مریم، طه و انبیاء است. جلد دوم آن نیز شامل سوره‌های حج، مومنون، نور و نبأ می‌باشد.نسخه‌ی خطیِ سوره‌ی نور مشتمل بر 128 صفحه و هر صفحه مشتمل بر 18سطر می‌باشد. در تحقیق و تصحیح اثر حاضر، از تنها نسخه‌ی موجود آن، استفاده شده است، و روش کار محقق به این صورت بوده است که ابتدا، نسخه‌ی خطی تایپ شده است و سپس متن تایپ شده با متن نسخه‌ی خطی، مقابله شده است و پس از آن، به تقویم نصّ پرداخته شده است.پایان‌نامه در دو فصل تنظیم شده است:فصل اول، مشتمل بر مباحث مقدماتی در سه بخش تنظیم شده است:‌1. شرح حال مفسر 2. روش تفسیری مفسر3. معرفی سوره نور فصل دوم، شامل متن نسخه‌ی خطی تفسیر سوره‌ی نور به همراه تحقیق، تصحیح، تقویم نصّ می‌باشد.کلمات کلیدی:تفسیر قرآن؛ سوره‌ی نور؛ نسخه‌ی خطی؛ تصحیح؛ تحقیق؛ لطفعلی بن احمد مجتهد تبریزی.

چکیده:شکی نیست که هر کس بخواهد قرآن کریم را تفسیر کند و به مقصود واقعی خداوند از آیات کریمه دست یابد نیازمند، اصول و قواعدی است که روش تفسیر خود را بر آن استوار سازد، و قواعد تفسیر به، دستورالعمل‌های کلی برای تفسیر قرآن مبتنی بر مبانی متقن عقلی، نقلی و عقلایی‌گفته می شود که رعایت آنها تفسیر را ضابطه‌مند می‌کند و خطا و انحراف در فهم معنا را کاهش می‌دهد. یکی از تفاسیری که آیات قرآن را تا حدود زیادی بر اساس قواعد تفسیری تبیین و تفسیرکرده است، تفسیرانوارالعرفان از دکتر ابوالفضل داورپناه است. در این نوشتار، تفسیر مذکور از جهت رعایت شانزده قاعده اساسی در تفسیر یعنی: قواعد سیاق، جری و تطبیق، ممنوعیت کاربرد اسرائیلیات درتفسیر، لزوم تفسیر موضوعی، تأثیرگذاری اهداف قرآن،سوره ها وآیات در تفسیر، استفاده از علم درتفسیر، توجّه به ظاهر و باطن قرآن و پرهیزاز نسبت دادن برداشت های ذوقی به قرآن، تفسیر بر اساس قرائن معتبر و روش صحیح تفسیر، عدم مخالفت تفسیر با آیات محکم، سنت قطعی، علوم تجربی قطعی و مطالب قطعی عقلی، تفسیر آیات توسط مفسر دارای شرایط و آگاهی های لازم،رعایت پیش فرض های بنیادین تفسیر و ممنوعیت تفسیر به رأی و.... مورد بررسی قرار گرفته است. در این تفسیر، با اینکه متن آیات بر اساس قرائت حفص از عاصم آمده است، اما مفسر در تفسیر آیات، قرائتهای دیگر را نیز بیان کرده بدون اینکه اظهار نظری کرده باشد یا قرائتی را بر قرائت دیگری ترجیح دهد. همچنین توجه به بهره گیری از قرائن مختلف که مفسر را در فهم صحیح آیات کمک می کند در تفسیر انوارالعرفان جلوه آشکاری دارد، مفسر در مبحث توجه به ظاهر و باطن آیات قرآن، قائل به وجود باطن برای آیات بر اساس معیاری صحیح است و برای بیان معنای باطنی آیه به روایات اهل بیت(ع)تمسک جسته است. و در تفسیر آیات به ظاهر آیات نیز توجه دارد. مفسر درصرف، نحو، لغت، بیان و امثال آن نهایت اهتمام و تحقیق را به کار برده است و بخشهای مجزایی درتفسیر خود به آنها اختصاص داده است و آراء مختلف دانشمندان علوم قرآنی، مفسران، لغویان ونحویان و .... را در این اثر مورد توجه قرار داده است. روش گردآوری اطلاعات، به صورت کتابخانه ای و به روش توصیفی- تحلیلی می باشد. واژگان کلیدی: قرآن کریم، تفسیر، قواعد تفسیری، تفسیرانوارالعرفان.

پژوهش حاضر به بررسی تطبیقی نظرهای مفسران شیعه و سنی در موضوع بداء و لوح محو و اثبات پرداخته است. آموزه بداء با توجه به آیات قرآن به ویژه آیه 39 سوره رعد یک بحث قرآنی محسوب می‌شود و حقیقت بداء از دیدگاه شیعه امامیه، چیزی جز امکان محو و اثبات و تغییر و تبدیل در امور عالم با خواست و مشیت و قدرت الهی نیست. دگرگونی زندگی انسان‌ها بر پایه کارهای شایسته و ناشایسته، از جانب متکلمان اسلامی، بداء نام گرفته است. بررسی مسئله بداء در قرآن و روایات شیعه، به عنوان یکی از عالی ترین مسائل اعتقادی مورد تشویق و تأکید فراوان قرار گرفته است. بنابر این، بعد از مفهوم‌شناسی لازم در فصل دوم، درفصل‌های سوم و چهارم، مسئله بداء با طرح دیدگاه های مفسران مختلف شیعه و سنی به طور مفصل پیگیری شد و حاصل بحث عبارت است از اینکه که علمای سنی در موضوع اعتقاد بهبداء شبهات و اتهاماتی وارد کرده‌اند؛ مانند این شبهه که اعتقاد به بداء با علم ذاتی خدا منافات دارد و مستلزم این است که خداوند نسبت به حوادثی که در آینده اتفاق می‌افتد – نعوذ بالله- جاهل باشد؛ زیرا بداء به معنای علم پیدا کردن به چیزی بعد از جهل است. این پژوهش، در پاسخ این اشکال در فصل چهارمبه‌طور مختصر و در فصل پنجم به طور مفصل‌تر بیان کردیم که با توجه به آیات و روایاتی که درباره عدم تعارض بداء با علم ذاتیخداوند سخن گفته‌اند بداء با علم ذاتی خداوند در تعارض نیست، زیرا همیشه خداوند عزوجل علمش قبل از ایجاد اشیا بوده است؛ به‌ سبب اینکه علم او قدیم است و حادث نیست. پس چیزی بر او مخفی نیست تا بخواهد با گذشت زمان آشکار شود. خداوند از شرایع و خلق خود آنچه را بخواهد مطابق علم و حکمت و اراده ازلی خود تغییر می‌دهد، ولی علم خداوند تغییر نمی‌کند و تغییر در معلوم است نه درعلم‌، به دلیل اینکه فرموده: «وَِِعنَدُه ام‌الکتاب»که مرجع ثابت است و محو و اثبات در علم او راه پیدا نمی‌کند و محو و اثبات در مخلوق او ایجاد می‌شود، که حکمی را محو و حکم دیگر را اثبات می‌کند و مرضی را می‌برد و صحتی را می‌آورد و حیاتی را می‌برد و موتی را می‌آورد و این امر با توجه به مصادیق بداء در فصل ششم بیش‌تر ملموس شده است. به هر حال، اجماع علمای شیعه این است که بداء به معنای لغوی‌اش به‌طور قطع بر خداوند محال است و هر کس چنین نسبت ناروائی به ذات باری تعالی بدهد شیعه به شدت از او بیزاری می‌جوید. بدائی که شیعه بدان معتقد است به معنای ابداع و اظهار است؛ یعنی آنچه برای بشر مخفی و مجهول بوده خداوند آن را آشکار سازد. پس نزاع در مسئله بداء، نزاع لفظی است و بدائی که شیعه بدان معتقد است چیزی است که اهل سنت نیزآن را باور دارند؛ گرچه نام بداء بر آن نمی‌نهند. دلیل ما بر لفظی بودن نزاع در باب بداء این است که منکران بداء آن را به ‌دلیل تغییر در علم خداوند نمی‌پذیرند؛ زیرا چنین معنایی درمورد انسان صادق است و در علم خداوند هرگز تغییری رخ نمی‌دهد و موافقان بداء در حقیقت همین معنا را از آیات و روایات استنباط کرده‌اند، و گفتیم که علم و اراده و قدرت خداوند باهم فرق نمی کند؛ چون علم و اراده و قدرت هرسه از صفات ذاتی خداوند استو بداء در اراده خداوند صورت می‌گیرد نه در علم خداوند و میان علم و قدرت و اراده الهی هیچ‌گونه تضاد وجود ندارد و در توحید صفاتی ثابت کردیم که صفات خدا عین ذات اوست و صفات عین یکدیگرند و فقط مفهوما فرق دارند. در فصل آخر، مصادیق بداء را بیان کرده‌ایم تا ثابت کنیم بداء با لوح محو و اثبات در مفهوم و مصداق یکسان‌‌اند و نزاع بین علمای شیعه و سنی لفظی است.

ذکرآموزش«حکمت» در کنار قرآن به عنوان هدف رسالت پیامبر(ص) توصیف«خدای متعال» و«کتاب آسمانی» مسلمانان و«پیامبران بزرگ الهی» به وصف حکمت، نشان از جایگاه ویژه حکمت در آموزه های دین اسلام دارد. با توجه به اهمیت موضوع، در این رساله تحت عنوان«حکمت در قرآن و آموزه های دین» تلاش شده است در بخش اول، در مفهوم و حقیقت حکمت تأملی صورت گیرد؛ و با الهام از آیات الهی و با بهره گیری از کتب لغت و تفسیر و بهره مندی از روایات وارده در این زمینه، و افکار صاحبان اندیشه، رابط آن با کتاب الهی و تمایز آن با آن چه در میان علوم بشری به عنوان«حکمت» خوانده می شود تبیین گردد. در طی بحث، ضمن آشنایی با کاربردهای متعدد ماده«حکم» در معانی مختلف، این معانی را قابل ارجاع به معنای اتقان و استحکام دانسته و حکمت را مقوله ای قابل آموزش، معرفتی ویژه و تأثیر گذار در هویت بخشی به انسان؛ و روشنگر راه زندگی وی برشمردیم؛ که در سه حیطه«بصیرت»،«کردار» و«راه اصول» از حکمت مصطلح متمایز است. در فصلی، دستاو.ردهاو نشانه های حکمت در وجود شخص حکیم، و در فصولی دیگر عوامل پیدایی حکمت و موانع رشد آن، بررسی شده است. در بخش دوم رساله با عنوان«ستودگان به حکمت»، به سه موضوع«خدای حکیم»،«قرآن حکیم»و «انسان حکیم» در قالب سه فصل پرداخته شده است. معانی مختلف«حکمت الهی» و جلوه های آن در علم تکوین و تشریع و شبهات مطرح در این زمینه، تحت عنوان«خدای حکیم»؛ و معانی«حکمت قرآن» و برداشت های متفاوت از آن و ارتباط آن با اعجاز قرآن تحت عنوان«قرآن حکیم»؛ و«حکمت پیامبران و اولیاء بزرگ الهی» و آموزه های حکیمانه آنان تحت عنوان«انسان حکیم» مورد مطالعه قرار گرفته است. و در پایان، فصلی به«تجلی حکمت در گفتار و رفتار و سیره عملی پیامبر بزرگوار اسلام»، اختصاص پیدا کرده است، که در آن علاوه بر تبیین جایگاه و منزلت حکمت در بیانات و استدلال های آن حضرت، با نمونه های عملی از جریان اصل حکمت در شیوه تبلیغ و فرآیند رسالت حضرتش آشنا می شویم.

این تحقیق تحت عنوان نبوت و امامت در صحیفه سجادیه نگارشی است که هدف از آن دستیابی به نکات هدایتی مورد نظر انتزاع نکات هدایتی مورد نظر امام سجاد(ع) در دعاهای صحیفه سجادیه می باشد. سیر پژوهش حاضر بدین شرح است: پس از مقدمه که در آن به تبیین موضوع، بیان ضرورت و اهداف تحقیق پرداخته شده است، در فصل اول که عنوان آن زندگی امام سجاد(ع) و اشنایی با صحیفه سجادیه است دوران امامت امام مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل دوم که فصل نبوت است در بخش اول آن به بررسی وحی در صحیفه پرداخته ایم که در آن رابطه وحی و نبوت، اقسام وحی و وحی در صحیفه سجادیه بررسی شده است. بخش دوم نبوت عامه است که در آن شیوه های برخورد مردم با انبیاء، تثبیت توحید توسط پیامبران، شیوه های برخورد با انبیاء بررسی شده است. در بخش سوم به بررسی نبوت خاصه که همان پیامبری حضرت محمد(ص)، امت، مقام پیامبر اسلام(ص) در میان انبیاء، ابلاغ رسالت پیامبر(ص)، شفاعت پیامبر(ص)، دوستان و یاران پیامبر(ص) و درود بر پیامبر(ص) پرداخته ایم، صفات پیامبر(ص) در صحیفه سجادیه و مطالبی هم در مورد معجزه پیامبر(ص)، قرآن، فصاحت، معارف انحصاری قرآن کریم، جدایی ناپذیری قرآن و عترت و آثار عمل به قرآن و .... بیان شده است. در فصل سوم که فصل امامت است، مفهوم امامت، عصمت امام، حقیقت امامت در قرآن اطاعت امام، مهدی منتظر(عج)، شفاعت اهل بیت، درود بر اهل بیت ولایت و ... در صحیفه سجادیه بررسی شده است. در بررسی هر مورد ابتدا توضیح مختصری در مورد آن و بررسی کاوش آن مورد در صحیفه و سپس ابعاد آن از دید آیات قرآن و احادیث اهل بیت(ع) شرح و بررسی نموده ایم. مهمترین نتیجه بدست آمده از تحقیق اثبات هدایتگری امام سجاد(ع) در عصر خفقان بعد از حادثه عاشورا است که ایشان توانست از دعا برای بیان بخشی از عقاید خود استفاده کند و بار دیگر تحرکی در جامعه برای توجه به معرفت و عبادت و بندگی ایجاد کند.

مراد از معناشناسی مفردات قرآن ،شناخت معانی آنها در دو حوزه تاریخی و توصیفی است. در معناشناسی تاریخی ، با تکیه بر کتب لغت ، تاریخی و شعر ، معلوم می شود که واژه ی مقت بنا بر سنت خاص دوره ی جاهلیت ، بر نوعی نکاح اطلاق می گردیده و کاربرد این واژه در سور مکی و مدنی، گویای رواج این واژه در جاهلییت و جوامع مکی و مدنی بوده است وخویشاوندی ، که مهمترین و قاطع ترین عنصر تصور جاهلی نسبت به وحدت اجتماعی بوده، عامل و بانی ایجاد نکاح مقت گردیده است(همزمانی). در بخش معناشناسی توصیفی، با رجوع به آیات قرآن و کنارهم چیدن لغات هم جوار با این واژه، مفهوم قرآنی مقت حاصل می گردد؛ لذا اسلام ، مصداق های جدیدی را معادل بار معنایی مقتایجاد کرد ولی معنای اساسی این واژه از جاهلیت تامقطع نزول قرآن ، تغییر نکرد ؛ نقشه کلی و نظام عمومی این واژه در قرآن ، وضع تازه ای به خود گرفت ؛ واژه ای که در گذشته منحصراً یک سنت مذمومه بود در اسلام معادل هایی چون خلف وعده ، استنکاف از جهاد و کفرگرایی پیدا کرد که هر کدام از منظر قرآن، برابر اشد بغض و غضب سخت الهی می باشد(در زمانی) .

قرآن کریم به عنوان آخرین و کامل ترین برنامه هدایت و سعادت بشر، در زمان و مکان خاصی، از طرف خداوند بر حضرت محمد ? نازل شده است. جَرَیان و تعمیم مفاهیم و آموزه های قرآنی فراتر از زمان و مکان نزول، و انطباق آن‌ها در طول زمان بر شرایط، حالات و مصادیق جدید، یکی از قواعد مهم تفسیری است که در لسان قرآن پژوهان به «جَری و تطبیق» شهرت دارد. اختصاص شماری از روایات امامیه به این موضوع از یک سو، و نقد و طعن این روایات توسط منتقدانِ مکتب تفسیری امامیه از سوی دیگر و پیوند این قاعده با خاتمیت، جامعیت و جاودانگی قرآن، اهمیت تبیین مبانی این قاعده را ضروری و مضاعف می‌نماید. در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، مبانی، دلایل و شواهد این قاعده تفسیری از جنبه ادبی، قرآنی و روایی، استخراج، دسته بندی و بررسی شده‌ است. مهمترین مبانی و شواهد به دست آمده برای قاعده جَری و تطبیق عبارتند از: پایان ناپذیری معانی و مصادیق متن، استعمال لفظ در بیش از یک معنا، العبر? بعموم اللفظ لا بخصوص السّبب، وضع لفظ برای روح معنا؛ جاودانگی و جهانی بودن قرآن، آیات قرآنی، روایات و سیره عملی معصومین ? و اجماع مفسران امامیه. تبیین و تحلیل درست و مستند مبانی و دلایل این قاعده روشن می‌کند که ایرادات وارده از طرف منتقدان، یا از روی عدم آگاهی و دقّت در مسئله بوده و یا ریشه در تعصّبات مذهبی و سیاسی دارد، چرا که تدبّر و تأمّل منصفانه در اطراف این قاعده و بررسی دلایل آن نشان می‌دهد که اولاً این روش تفسیری، با رسالت جهانی و جاودانگی قرآن سازگار و امری طبیعی است و ثانیاً به اشکال گوناگون در علوم دیگر از جمله زبان شناسی، اصول، علوم قرآنی و ادبیات مطرح و مورد قبول است و معصومین ? به عنوان مبتکران این سنّت تفسیری، راهی را برای خروج مفاهیم و تعالیم قرآنی از حصار زمان و مکان، و نو بودن آن‌ها در هر عصری به آیندگان معرفی و آن را آموزش داده اند.

مرگ و نیز حیات پس از آن همواره یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های انسان بوده و زندگی او را متأثر ساخته است. در ادیان ابراهیمی نیز آموزه‌های در پیوند با مرگ و رستاخیز در شمار پردامنه‌ترین تعالیم متون مقدس هستند. در قرآن کریم به‌عنوان متن مقدس مسلمانان و بایبل به‌عنوان کتاب مقدس مسیحیان (که بخش نخست آن را با کمی اختلاف یهودیان نیز مقدس می‌شمارند) آیات زیادی وجود دارد که به تعلیم آموزه معاد اهتمام دارند. فارغ از اختلافی که این دو کتاب در موضوع آخرالزمان دارند، روش‌های آنها در تعلیم این آموزه می‌تواند اهمیت داشته باشد. آخرالزمان در ادبیات مسیحی بیشتر به بازگشت عیسی مسیح و اتفاق‌هایی که در آن زمان رخ خواهد داد می‌پردازد؛ در حالی که معاد در قرآن کریم به مرگ و زندگی پس از آن معطوف است. این مقاله کوشیده است تا با بهره‌گیری از روش مطالعات تطبیقی و با رویکرد توصیفی - تحلیلی به بررسی تشویق و تهدیدهای این دو کتاب در تعلیم آموزه حیات پس از مرگ بپردازد. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که در هر دو کتاب رخدادهای پس از مرگ به‌مثابه تضمین اخلاق و شریعت مورد توجه هستند. برای همین عنصر تشویق و تهدید و نیز ترساندن از مهم‌ترین روش‌ها این دو کتاب برای تعلیم آموزه معاد هست. اگرچه در کتاب مقدس و به‌ویژه عهد قدیم این تضمین‌ها بیشتر این جهانی هستند ولی در قرآن کریم بیشتر به جهانی دیگر راجع‌اند.

چکیده ندارد.