آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

این رساله در پنج بخش به بررسی رجم (سنگسار) از دیدگاه مذاهب اسلامی پرداخته است.در بخش است: انواع کیفر زنا، تشدید مجازات، احصان در لغت، حصن در قرآن، رجم در قرآن، تعریف اصطلاحی زنای محصن بررسی شده است. در بخش دوم شرایط احصان (بلوغ، عقل، همسر داشتن، اسلام) آورده شده است. در بخش سوم راههای ثبوت زنای موجب رجم آمده است.در بخش چهارم کیفیت اجرای حد رجم و در بخش پنجم اسباب سقوط یا تاخیر رجم آورده شده است.

این رساله شامل یک مقدمه و 11 فصل می‌باشد.فصل اول «کلیات» شامل مباحث:علوم قرآن، معرفی تفسیر قرطبی و مولف آن و معرفی تفسیر منهج الصادقین و مولف آن می‌باشد.فصل دوم تا یازدهم شامل مباحث علوم قرآنی دو تفسیر مذکور با عناوین زیر می‌باشد:نزول قرآن، محکم و متشابه، اعجاز، قرائت، نسخ، جمع و تدوین، سبب نزول، تحریف، تفسیرو فواتح سور.در بیان مطالب دو مفسر سعی شده است که عین کلام به صورت کامل ذکر شود و جهت تکمیل و تایید و یا احیاناً ردّ نظرات دو مفسر، از کلام صاحبنظرانی چون آیت الله جوادی آملی، آیت اله خویی، علامه طباطبایی، آیت الله معرفت استفاده شده است. اتفاق نظر در اکثر مباحث بین دو مفسر دیده می شود، علت آن را می توان استفاده دو مفسر از کلام افرادی مثل ابن عباس، قتاده، مجاهد و سدّی دانست. هر دو مفسّر قائل به نزول دفعی و تدریجی قرآن بوده و اولین آیات نازله را 5 آیه اول سوره علق می دانند.از میان اقوال مطرح شده در باب محکم و متشابه در دو تفسیر، قرطبی بهترین قول را این می داند که آیات متشابه، آیاتی هستند که علم آنها مختص خداست و راهی برای معرفت آن وجود ندارد، اما کاشانی معتقد است با جستجو و تفحص و ارجاع به محکمات فهم آیات متشابه امکان دارد. توجه به شأن نزول و استفاده از آن برای فهم درست آیه و تفسیر نامهای مبهم، جایگاه خاصی در دو تفسیر دارد.هر دو مفسر وقوع نسخ در قرآن را پذیرفته و ذیل آیات متذکر شده اند. در بحث جمع و تدوین قرطبی اقوال مربوط به جمع و تدوین در عهد رسول خدا و بعد از آن را ذکر نموده، و کاشانی صراحتاً اعلام می دارد که: قرآن در عهد رسول خدا مجموع و مرتب و مولف بود علی ما هو علیه الان. توجه به اعراب و لغت، ذکر قراءات مختلف، فراوانی اقوال و استناد اقوال به صاحبانشان از ویژگی های بارز تفسیر قرطبی است. قرطبی مفصل به وجوه اعجاز قرآن کریم پرداخته و فصاحت و بلاغت قرآن کریم را با نمونه هایی مستدل بیان نموده است.

یکی از مسائل مهمّ حیات انسان، داشتن امید و آرزوست، به طور فطری انسان خردمند در می‌یابد که با امید زنده است، و در تمامی لحظات زندگی‌اش از آن بهره می‌گیرد. قرآن کریم به عنوان مهمترین منبع دینی، قوانین لازم زندگی دنیا و آخرت را، آن هم به بهترین صورت بیان فرموده است و از پیروانش می‌خواهد آن قوانین را شناخته و عمل کنند تا به هدف نهایی خود برسند. یکی از مسائل مربوط به عالم پس از مرگ، در قرآن کریم، آمال و تمنّیات انسان است؛ چیزی که ذهن هر انسان صاحب خِرَدی را به خود مشغول می‌سازد؛ از این رو، نگاه ما به این مسأله یعنی آرزوهای انسان‌ها پس از مرگ معطوف گشته تا تبیین شود که اولاً در عوالم پس از مرگ، همانند این دنیا آرزو وجود دارد، ثانیاً آرزوها متنوّع‌اند، ثالثاً متمنّیان آن نیز متعددند و رابعاً علل و انگیزه‌های آرزوها و درخواست‌ها متفاوت است. بدین خاطر موضوع « آرزو در قیامت» را برگزیده‌ام تا به مسائل مهم آن که از مباحث حوز? معارف قرآنی است، پاسخ لازم داده شود بدین منظور از منابع دینیِ نقلی مثل کلام شریف خدا( قرآن)، احادیث معصومان علیهم السلام، و منابع تفسیری مانند تفاسیر معتبر قدیم و جدید فریقین و آثار کلامی علما و اندیشمندان اسلامی استفاده شده است. در این تحقیق از روش «تحلیل محتوا» استفاده شده است؛ زیرا در این روش بیشتر بر اساس داده‌های موجود کار می‌شود. و سرانجام به نتایج علمی همانند وجود امید و آرزو در قیامت یعنی مطابق نصّ صریح آیات قرآن کریم و روایات ائمه اطهار علیهم السلام این ویژگی همواره تا ابد همراه انسان است. هم چنین همه انسان‌ها پس از مرگ به نوعی دچار این حالت روحی می‌شوند یعنی آرزومندند. در نهایت ما را به فهمِ تنوّع در انگیزه‌ها و عوامل ایجاد آرزوها در آن عالَم رهنمون می‌سازد.

از آنجا که قرآن کریم، هدایتگر انسان است، در این راستا نیازمند تفسیر یعنی بیان مفاد استعمالی آیات قرآن، و آشکار نمودن مراد خدای متعال از آن است، که در طول تاریخ اسلام مفسران، تفاسیر مختلفی از این کتاب ارائه نموده‌اند. در این میان، برخی از دانشمندان علوم قرآنی قواعدی را برای تفسیر شمرده‌اند که مفسر باید در تفسیر خود این قواعد را رعایت نماید. از این رو پژوهش حاضر به بررسی رعایت قواعد تفسیری در تفسیر اطیب البیان تالیف مرحوم آیت الله سید عبدالحسین طیب می‌پردازد. در این پژوهش به بررسی هفت نوع قاعده مهم در مورد تفسیر مذکور پرداخته می‌شود که عبارتند از: در نظر گرفتن قرائت صحیح، توجه به مفاهیم کلمات در زمان نزول، در نظر گرفتن قواعد ادبیات عرب، در نظر گرفتن قرائن، مبنا بودن علم و علمی، در نظر گرفتن انواع دلالت ها و احتراز از ذکر بطون برای آیات. با بررسی و تشریح این قواعد در فصلهای جداگانه، تفسیر وی در مورد این قواعد مورد سنجش قرار می‌گیرد.مفسر در مورد اختلاف قرائت‌ها خود را به رسم الخط کنونی مصحف مقید کرده است. در توجه به مفاهیم کلمات در زمان نزول به آیات، روایات، حقیقت قرآنی، عرف و لغت، زبان مرجع و... مراجعه می-گردد. وی در اکثر موارد قواعد ادبیات عرب را در تفسیر آیات در نظر گرفته است. قرائن که به دو دسته پیوسته و ناپیوسته تقسیم می‌گردد، و قرائن پیوسته به لفظی و غیرلفظی تقسیم می‌گردد و سیاق -که نوعی ویژگی برای واژگان بر اثر همراه بودن آنها با کلمه‌ها و جمله‌های دیگر است- ‌تنها عامل قرینه پیوسته لفظی است و در این تفسیر به سیاق و سایر قرائن توجه شده است. مصادیق علم و علمی نیز نصوص آیات، روایات و اخبار تاریخی، اقوال لغت شناسان و... است و مرحوم طیب غالبا به این مصادیق توجه نموده است. دانشمندان دلالت‌های الفاظ را به مطابقی، تضمنی و التزامی و نیز به دلالت‌های اقتضاء، اشاره و مفهومی کلام تقسیم می‌کنند که مرحوم طیب به اکثر این دلالت ها نیز توجه نموده است. با توجه به اینکه مفسر باید در تفسیر آیات، از ذکر بطون احتراز نماید، مفسر اطیب البیان نیز این قاعده را رعایت نموده است.

انسان‌ها از لحاظ ذات و سرشت یکسانند و عوامل ترقی و انحراف از مسیر حق در همۀ آنها وجود دارد. این امر با بازخوانی و دقت در برهه‌های تاریخی روشن می‌شود و برای جامعۀ انسانی عبرت آموز است. برخی از بیانات قرآن کریم و نهج البلاغه سرگذشت خواصی است که با وجود روشن بودن حق، از مسیر شایسته خود منحرف شدند. توجه دادن خواص در هر جامعه‌ای به رفتاری که آنها در پیش گرفته‌اند مانع از شکل‌گیری بسیاری از انحرافات خواهد بود، به همین منظور، این پژوهش به تبیین عوامل انحراف خواص، پیامدها و راهکارهای جلوگیری از آن، از دیدگاه قرآن کریم و نهج البلاغه پرداخته‌ است. در قرآن- برخلاف نهج البلاغه- واژۀ خواص به کار نرفته است؛ ولی مترادف‌های آن مانند: حواری، اولوالعلم، ملأ، مترفان، مستکبران، راهبان و احبار آمده است. خواص در نهج البلاغه دو نوع معنا دارد:1. برجستگان یا خبرگان جامعه‌، که در مقابل عوام قرار دارند؛2. مقربان و رازداران حاکم. در علوم مختلف تعریف خاصی از واژه خواص ارائه شده است؛ ولی مقصود ما از آن، افراد و گروه‌های حامی حقّ‌اند؛ که در مقابل متاع‌های دنیوی شکست می-خورند و نمی‌توانند بموقع از حقّ دفاع کنند. انحراف خواص از منظر قرآن کریم و نهج البلاغه متأثر از عوامل متعدد اخلاقی‌ای مانند: غفلت از یاد خدا، سیره و سنّت پیامبراکرم (ص)، دنیاپرستی و...؛ و عوامل اعتقادی‌ای مانند: نداشتن ایمان واقعی، ولایت‌ناپذیری، جهل به قرآن و عدم رجوع به سنّت و...؛ و عوامل سیاسی ـ اجتماعی‌ای چون: رياست‌طلبى، بی‌بصیرتی، ملاحظات خویشاوندی و ... بوده است. انحراف خواص پیامدهای دنیوی و اخروی متعددی نیز دارد؛ پیامدهای دنیوی آن به پیامدهای فردی مانند: تکذیب حق، ارتداد، خواری و ذلت دنیوی، شکستن بیعت با امام زمان خویش و... و پیامدهای اجتماعی مانند: ولایت‌ ستیزی، فاصله گرفتن از امام معصوم ، گمراه شدن مردم، ریخته شدن خون بی‌گناهان، و ... تقسیم می‌شود و پیامد اخروی انحراف خواص، جهنّم است. مهم‌ترین آموزه های دینی از قرآن کریم و نهج البلاغه به عنوان راهکارهای اساسی در پیش‌گیری از انحراف خواص در بعدهای اخلاقی مانند: ذکر و یاد خدا، ارزش ‌قائل نشدن به دنیا، محاسبه‏ نفس، داشتن اخلاص، رعایت تقوای الهی و..؛ ، اعتقادی مانند: داشتن ایمان واقعی، تمسک به قرآن و عترت، اطاعت و تسلیم امام زمان خویش بودن، و...؛ و سیاسی ـ اجتماعی مانند: همراهی با امام معصوم و رهبری جامعه، ارتقای بصیرت، شناخت حق و باطل توأم با درک سیاسی، استقامت در پیمودن راه حقّ، تصمیم‌گیری به موقع و... تبیین شده است.

غفلت صفت ناپسندی است که قرآن و روایات خطر ابتلای به آن را به تعابیر گوناگونی گوشزد کردند. دقت در این آیات و روایات نشان می دهد که غفلت مهم ترین عامل بدبختی و اساس هلاکت انسان و عدم ابتلای به آن یا رهایی پس از ابتلا، اولین قدم رسیدن به سعادت جاودانی است.غفلت گونه ای از بی خبری است که متعلق آن امور مهم و سرنوشت ساز و در راس آنها خداوند متعال است. غفلت از خدا، جهان آخرت، مرگ و رهنمودهای پیامبران در سایه فکر غلط و هوی و هوسسلطه شیطان را بر انسان آسان می کند و انسان را از معارف الهی بی نصیب می سازد.آن چه خطرناک است غفلت مذموم است که خود به سه مرتبه درمان پذیر و مستقر و مضاعف تقسیم می شود و بدتر از همه، مرتبه مضاعف آن است زیرا عامل آن خداوند است که به شکل عذابی بر انسان غافل نازل می کند. گرچه عامل اصلی غفلت انسان است. زیرا انسان با کج فهمی و دنیا پرستی انسان از حقایق دور می شود.علاوه بر این، آثار و نتایج مهلکی که غفلت در حیات دنیوی و اخروی انسان بر جای می گذارد؛ می تواند شیرازه زندگی او را از هم بپاشد، آثاری مانند خودفراموشی، فراموشی خدا و خطرناک تر از همه جاودانگی در جهنم و عذاب های اخروی نتیجه حتمی غفلتند. پس باید آن ها را شناخت و از در افتادن در آنها برحذر بود. گرچهبزرگ ترین ضرر غفلت رانده شدن از حریم کبریایی خداوند است و محرومیت از قرب الهی بدترین مجازاتی است که انسان غافل دچارش می شود.البته نباید ناامید شد زیرا درمان غفلت با یقظه و بیداری ممکن است. توبه و ذکر هم نسخه های موثری درمان این بیماری هستند. البته حصول ذکر مداوم با توجه به خدا در همه حال، نماز و انس با قرآن ممکن است، که هم باعث زدودن غفلت می شود و هم روش مطمئنی در جلوگیری از ابتلای مجدد به غفلت می باشند.

هدف این پژوهش شناسایی تحولات رخ داده در نظرگاه های تفسیرپژوهان پیرامون مفهوم تفسیر اجتماعی قرآن است و به دنبال پاسخ این پرسش است که آیا تلقی تحلیل گران، روش ها و گرایش های تفسیری درباره این گرایش نوپدید، بسان خودِ این پدیده، در طول سده اخیر دستخوش فراز و فرود و در نهایت کمال گردیده است؟ مهم ترین دستاورد این پژوهش نیز چنین است: چیستی تفسیر اجتماعی در نگاه تفسیرپژوهان نخست، مفهومی بسیط و تنها در قواره یکی از تأثیرات تحولات فرهنگی و اجتماعی جوامع مسلمان بر اندیشه و سپس آثار تفسیری مفسران معاصر است و کارایی آن تنها به تلاش برای برقراری سازگاری میان آیات قرآن و نیازهای نوین جوامع مسلمان خلاصه می شود (تفسیر تطبیقی). این تلقی در گام پسین خود، علاوه بر مفهوم بسیط نخستین و کارایی محدود آن، عبارت از گرایشی می شود که با تمامی مسائل مرتبط با حیات فردی و اجتماعی مسلمانان ارتباط می یابد و غایت خود را اثبات صلاحیت و کفایت قرآن برای هدایت گری نوع انسان قرار می دهد (تفسیر هدایتی). در فرجام و در گام سوم، تفسیر اجتماعی به معنای دانشی میان رشته ای و مرتبط با گزاره های علم جامعه شناسی نیز مطرح می شود.

مفسران در تفاسیر خود علاوه بر مطالب تفسیری به مباحث علوم قرآنی نیز پرداخته اند، یکی از این مفسران، فخررازی است که در این پایان نامه آرای او راجع به چهار بحث علوم قرآنی اعجاز، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ و حروف مقطعه در تفسیر کبیر او مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.به دست آوردن آرای این مفسر راجع به این چهار بحث مذکور در تفسیر کبیر او از آن جهت حائز اهمیت است که اولاً از بزرگترین مفسران است و تفسیر کبیر او از مهم ترین تفاسیر است و ثانیاً با به دست آوردن این آرا می توانیم تا حدودی با فضای فکری و علمی عصر این مفسر آشنا شویم. فخررازی در تفسیر کبیرش راجع به چهار بحث علوم قرآنی اعجاز، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ و حروف مقطعه به ترتیب به مباحثی چون: دلایل اعجاز قرآن، مسئله ی تحدی قرآن، وجوه اعجاز قرآن؛ معنای محکم بودن تمام قرآن، معنای متشابه بودن تمام قرآن، مراد از محکم بودن برخی از آیات قرآن و متشابه بودن برخی دیگر، علم به متشابهات؛ اصطلاح ناسخ، ادلّه ی قائلان به وقوع نسخ، آیات مورد ادعای نسخ، معنای حروف مقطعه، حکمت افتتاح سور با حروف مقطعه پرداخته است؛ این مباحث در این پایان نامه مطرح و مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. از جمله آرای فخررازی که در اینجا شایان ذکر است، این است که او در جایی از تفسیر کبیرش قول به صرفه راجع به اعجاز قرآن را بی اشکال دانسته است گرچه در جایی دیگر از تفسیرش به این قول ایراد گرفته است لیکن ممکن است میان سخنان او جمع کرد؛ همچنین معنای اینکه برخی از آیات قرآن محکم و برخی دیگر متشابه هستند را از جهت رابطه ی لفظ با معنا توضیح داده و گفته است که نص و ظاهر، محکم هستند و مجملو موول، متشابه اند؛ همچنین به نظر می رسد که او سعی دارد تا جایی که مقدور است نسخ آیات قرآن را نپذیرد و تخصیص را بر نسخ، ترجیح می دهد؛ نیز معتقد است که حروف مقطعه ی هر سوره ای، اسم سوره برای همان سوره است.

دانشمندان مسلمان بر مصونیت قرآن از تحریف تأکید دارند، اما عدم دقت برخی پیرامون شماری از روایات تفسیری، شبهه تحریف را پیرامون قرآن مطرح کرد و به‌تبع آنان، گروهی از اخباری‌ها چون جزایری و محدث نوری با اعتنا به روایات تحریف‌نمایی که در برخی از کتب تفسیری و روایی شیعه از ائمه اطهار بیان‌شده است، این تهمت را متوجه شیعه کردند. آنان از رهگذر این روایات، به عقیده خود اعتبار بخشیده و تحریف قرآن را امری بدیهی قلمداد میکنند؛ زیرا بر اساس این روایات، به نظر می‌رسد که افرادی چون ائمه اطهار به عنوان عِدل قرآن بر این مطلب صحه گذاشته‌اند، اما واکاوی متنی ـ سندی این روایات نشان می‌دهد که غلات به‌عنوان ‌مشهورترین راویانی که به نقل این احادیث می‌پردازند، پذیرش این روایات را با چالش روبه‌رو کرده‌اند. همچنین روایات منتسب به ائمه با تناقضات متنی فراوانی همراه است که صدور آنها از فصحایی چون ایشان به دور است. از سویی دیگر، روایات تفسیری و روایات مُنتقله از کتب اهل سنت به کتب شیعه، مبانی این ادعا را متزلزل‌تر می‌سازد.

عالمان دینی در حوزه نقد حدیث دارای مبانی و روش‌های خاصی بوده‌اند. رساله حاضر در صدد دستیابی به مبانی و روش‌های نقد حدیث مرحوم آیت الله صالحی نجف آبادی است.بررسی آثار چاپی و خطی ایشان نشان دهندۀ این است که اوّلاً مرحوم صالحی به دلیل بهره‌مندی از اساتید برجسته و بعضاً صاحب مکتب، هوش و استعداد خدادادی، فعالیت‌های مستمر علمی، همگی سبب گردید که ایشان از قدرت نقد بالایی در حوزه حدیث برخوردار گردد.ثانیاً ایشان در حوزه حدیث، پیرو مکتب وثوق صدوری می‌باشند لذا بررسی سندی را در این حوزه کافی نمی‌دانند بلکه بررسی متن حدیث را در دستور کار خود قرار داده است. در نتیجه می‌توان ایشان را در حوزه حدیث از زمره عالمان متن‌گرا محسوب کرد که البته مثل هر پژوهشگر دیگر پاره‌ای از نقدهای ایشان بر حدیث وارد بوده و برخی جای تأمل دارد.