آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

تحلیل فضیلت و ارتباط آن با معرفت از مباحث مهم فلسفه اخلاق است که نحوه برداشت از آن در علم اخلاق نیز مؤثر است. سقراط که گاه او را موسس فلسفه و پدر فلسفه اخلاق مى‏نامند (فرانکنّا، 1376: 20) فضیلت را لازمه معرفت مى‏دانست و بر آن بود که اگر کسى خوب و بد را از هم باز شناسد، هیج عاملى نمى‏تواند او را به عملى بر خلاف معرفتش وادار سازد. پس از سقراط دیگر فلاسفه در مقابل این نظر واکنش نشان دادند. شاگرد او افلاطون نظریه استادش را پذیرفت، اما شاگرد افلاطون، ارسطو، نظریه سقراط را انکار کرد و به تفصیل به نقد و بررسى آن پرداخت. هدف اصلى این مقاله بیان نقدهاى ارسطو بر نظریه سقراط است. این نقدها از یک سو دیدگاه ارسطو را درموضوع مورد بحث، تبیین مى‏کند و از سوى دیگر با طرح احتمالات مختلف درباره نظریه سقراط و نقد و بررسى آنها، پرتوى بر نظریه سقراط مى‏افکند. مهمترین نقد ارسطو، بر نظریه سقراط این است که این نظریه، تأثیر گرایشها و انفعالات نفسانى بر اعمال را نادیده مى‏گیرد. نکته قابل توجه این است که به نظر مى‏رسد، ارسطو در نقد یکى از تقریرهاى نظریه سقراط، خود را ناتوان از ارائه ردّى قاطع مى‏بیند و در مقابل آن تسلیم مى‏شود.

یکی از موضوعاتی که در میان آموزه‌های وحیانی مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفته، آموزه‌ی طینت می‌باشد. هر چند در آیات قرآن تنها اشاراتی به این موضوع وجود دارد لکن در احادیث تفسیری و غیر تفسیری بسیاری از آن سخن به میان آمده است. با این وجود در میان پژوهش‌های کلامی ـ حدیثی، این موضوع به شکل جامع و کاملی مورد توجّه قرار نگرفته و توضیح و تبیین آن به روش اجتهادی، خالی به نظر می رسد. طینت در یک معنای گسترده به گوهر مادی و خمیر مایه‌‌ی وجودی آفرینش الهی و در یک معنای محدودی به ماده‌ی اولیه‌ی ابدان ذره‌ای اطلاق می‌گردد. این ماده‌ی اولیه متشکل از آب و خاکی است که در دو مرحله‌ی آسمانی و زمینی تهیه شده است. در مرحله‌ی آسمانی به اخذ این طینت از مواد بهشت و جهنّم و پدید آمدن طینت علینی و سجّینی اشاره شده است. همینطور بعد از انتقال این طینت‌ها به مرحله‌ی زمینی و آمیختگی آن با آب و خاکی از زمین، اسباب پدیدار شدن ابدان ذره‌ای نیز فراهم گردیده است. جمع آوری اخبار طینت در ابواب مختلف نشان می‌دهد که این طینت و ابدان ذرّه‌ای برآمده از آن مایه‌ی اصلی ابدان دنیوی و قیامتی خواهد بود. طینت و بدن ذره‌ای هر شخص در رحم مادر مستقر خواهد شد؛ به طوری که تمامی اعضا و جوارح بدن انسان بر پایه‌ی آن رشد خواهد نمود. چنانچه طینت خالص همگان در رستاخیز، با استقرار در رحم خاک، موجبات رشد بدن قیامتی‌شان فراهم خواهد گردید. باور به وجود چنین حقیقتی از آغاز تا انجام پیدایش مادی انسان، بررسی لوازم آن در موضوعات اعتقادی را نیز ایجاب می‌کند. از میان مسائل هستی شناسی، فلسفه‌ی آفرینش و بندگی از طینت به عمل آمده و فرآیند بدا و تغییر سرنوشت نیز در این آموزه جاری است. در بخش انسان شناسی، نقش طینت در شکل‌گیری ابعاد وجودی انسان و تثبیت معرفت شهودی انسان و بروز رفتارهای انسان برپایه‌ی طینت غیر قابل انکار است. همین طور جایگاه طینت در آغاز مرگ و برزخ و قیامت به نحوی است که از حقیقت واحد آن تا شکل‌گیری بدن قیامتی محافظت خواهد شد. البته نقش طینت در انسان شناسی به معنای نفی علیت ارادی انسان، نیست و اقتضایی بودن طینت در سرنوشت او، جایی برای شبهه جبر باقی نمی‌گزارد. بدیهی است که ادعای اینکه طینت و بدن ذرّه‌ای، مایه‌ی اصلی تمامی اشکال دنیوی و قیامتی بدن انسان می‌باشد، خود به خود تناسخ را ابطال و معاد جسمانی را اثبات می‌گرداند. بدین ترتیب شناخت و تفسیر دقیق این موضوع و بررسی لوازم آن، زاویای نهفته را از حقیقت انسان برملا خواهد نمود و نگرش جدیدی را در نظام اعتقادی انسان، نمایان خواهد نمود.

یکی از مهم‌ترین مبانی تفسیر جهان، اصل «علیت»، ویکی از مهم‌ترین مباحث در باره این اصل، ضرورت یا عدم ضرورت علیت است. مقصود از «ضرورت علّی»، ضرورت تحقق معلول به دنبال تحقق علت تامه است. ضرورت علّی مورد قبول فیلسوفان اسلامی است و عدم ضرورت علی را متکلمان و اصولیان پذیرفته اند. آنچه در باره ضرورت علی مهم است بررسی ادلّه‌ی موافقان و مخالفان است که درهیچ رساله و کتابی به صورت مستقل به آن پرداخته نشده است. در این رساله ادلّه‌ی دو طرف با رویکردی کاملا عقلی و تحلیلی و انتقادی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. به این نتیجه رسیدیم که ضرورت علی بدیهی نیست و ادله‌ای هم که برای اثبات آن اقامه شده تمام نمی‌باشد. مهم‌ترین دلیل منکران ضرورت وجدانی بودن اختیار انسان از یک سو و تعارض اختیار با ضرورت علی از سوی دیگر است؛ زیرا با ضروری شدن صدور اراده توسط علل خارجی، فاعل نمی‌ تواند اراده را ترک کند؛‌ در حالی که اختیار به معنای «صحة الفعل و الترک معاً» می‌باشد. به همین دلیل در این رساله توجه ویژه‌ای به بحث اختیار شده است. البته فیلسوفان اختیار را به معنای ارادی بودن فعل می پذیرند اما به معنای آزادی در اراده کردن و اراده نکردن را ـ که اختیار به معنای حقیقی کلمه است ـ نمی‌پذیرند. آنان در مورد خداوند~ نیز چون اراده را عین ذات می دانند اختیار به این معنا را نمی‌پذیرند، هرچند معتقدند خدا~ از این جهت که توسط عامل دیگری مجبور نشده مختار است. به عبارت دیگر آنان درمورد خداوند~ ضرورت داخلی را قبول دارند و در مورد ماسوی الله~ ضرورت خارجی را می‌پذیرند.