آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

فاعليت انسان و چگونگي ارتباط آن با اراده الهي از ديرباز مورد توجه متكلمان و فيلسوفان بوده است. متكلمان اهل سنت با مباني گوناگون، گرايش هاي جبرگرايانه يا تفويضي را در قالب تقريرهاي مختلفي تبيين كرده اند. اين مقاله با بررسي اين گرايش ها در تلاش است ميزان هم خواني آن ها را با نظريه «امر بين الامرين» روشن سازد. هرچند قرائت هايي كه به صراحت از جبر يا تفويض حمايت مي كنند، هيچ گونه قرابتي با نظريه امر بين الامرين ندارند، اما تبيين برخي متكلمان اگرچه بر فاعليت انسان تاكيد دارد، نهايتا اين تفاسير يا به جبر انجاميده، يا آن كه تبيين آن ها عقيم و بي نتيجه مانده است. تفسير برخي متكلمان ديگر اهل سنت نيز، چيزي جز تناقض گويي نيست، زيرا فعل انسان را هم مخلوق خداوند مي دانند و هم تاكيد مي كنند خود فعل خدا نيست.

در شماره 30 مجله مطالعات تفسیری مقاله ای با عنوان "گوینده و تناسب آیات"أَنِّی لَمْ أَخُنْهُ بِالْغَیْبِ ..... وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسی‏ إِنَّ النَّفْسَ ..... "در تفاسیر امامیه" منتشر شده است. در این مقاله سعی شده است دو رویکرد از گوینده آیات 52 و 53 سوره یوسف ارائه گردد. در رویکرد اول حضرت یوسف(ع) گوینده است و در رویکرد دوم گوینده زلیخا است. نویسنده با ذکر دلایلی رویکرد اول را پذیرفته و رویکرد دوم را رد کرده است. با نقد دلایل رویکرد اول و پاسخ به ردیه های رویکرد دوم سعی شده است رویکرد اول را پذیرفته و البته در آن این تغییر را مطرح کنیم که مفعول جمله "لَمْ أَخُنْهُ" و فاعل جمله "لِیَعْلَمَ" کسی غیر از عزیز مصر نیست. در واقع زلیخا در آن مجلس اعلام میدارد: من این اعتراف را کردم تا شوهرم بداند که در پنهانی به او خیانت نکرده ام. این نگاه در حالی است که معتقدین به گوینده بودن زلیخا ضمایر فاعلی "لِیَعْلَمَ" و مفعولی "لَمْ أَخُنْهُ" را به یوسف(ع) برگردانده اند. این نگاه مورد تأیید مفسرانی همچون ابن کثیر و معرفت است.

نورمن گیسلر اعتقاد دارد که دلیل گذار خدای ادیان ابراهیمی از هیأت تثلیثی به بلندای احدیت و صمدیت در قرآن، نفوذ اندیشۀ فلوطینی در آن بوده و همین امر سبب پیدایش گسست و ناپیوستگی توحیدی میان کتاب مقدس و قرآن شده است. وی از یک‌سو اندیشۀ بساطت مطلق ذات الهی را اندیشه‌ای فلوطینی و وارداتی در قالب واژگان احد و الصمد به قرآن می‌داند و از سوی دیگر رابطۀ صفات و ذات را ناگزیر از وقوع کثرت و نفی بساطت مطلق پنداشته است. در این مقاله ابعاد انتقادهای گیسلر از منظر حکمت صدرایی بررسی و به‌جای ادعای وارد کردن یا تحمیل بساطت بر آیات قرآن بر استنباط بساطت ذات الهی از طریق تحلیل فلسفی صفات الهی، همچون غنای مطلق، کمال مطلق، عدم محدودیت و زوال‌ناپذیری ذات الهی، به نفی همۀ انواع ترکیب من جمله ترکیب صفات و ذات و اثبات بساطت ذات الهی تأکید شده است.

بعد از حادثه 11 سپتامبر 2001 در آمریکا بحث مواجهه با اسلام و عقاید اسلامی برجستگی خاصی در محافل علمی یافته است. آثاری که به نقد و پاسخ به اسلام روی آورده اند گاهی توسط افراد غیر اندیشمند نگاشته شده است و بیشتر مباحث سیاسی اسلام را هدف قرار داده اند. در این میان کتاب «Answering Islam: The Crescent in Light of the Cross » «پاسخ به اسلام ، هلال در پرتو صلیب»نوشته نورمن گیسلر که با همکاری فردی که از اسلام به مسیحیت تغییر کیش داده است با نام مستعار عبد الصلیب نگاشته شده جامعیت بیشتری دارد. دکتر نورمن.ال.گیسلر استاد دانشگاه و دفاعیه پرداز مسیحی در حال حاضر رئیس مدرسه عالی پروتستان انجیلی جنوبی است و پیش از این رئیس دپارتمان فلسفه دین در مدرسه انجیلی در دیرفیلد ایلی نویز آمریکا و رئیس دپارتمان فلسفه در ترینیتی کالج و استادیار انجیل و کلام استدلالی مسیحی در کالج انجیل دیترویت بوده است. او نویسنده کتاب فلسفه دین ترجمه دکتر آیت اللهی و نیز یکی از مولفین کتاب مقدمه عمومی به انجیل است.وی کتاب را چند سال قبل از این حادثه با عنوان پاسخ به اسلام نگاشته بود که پس از 11 سپتامبر ویرایش دوم آن را منتشر می کند .گیسلر در مقدمه کتاب خود فروش42هزار نسخه ای کتابش را نشانه تاثیر گذاری اثرش می‌داند که نیمی از آن مربوط به بعد از 11 سپتامبر است. گیسلر این کتاب را برای مخاطب و جامعه مسیحی نگاشته است لذا سعی نموده در هنگام قضاوت نهایی به برتری دیدگاه مسیحیت اشاره نماید. این برتری را در مباحث توحیدی آشکارتر بیان نموده است زیرا کلام اشعری را دارای ایرادات گوناگونی می‌داند. در اندیشه ناشناخته بودن ذات الهی سخت مناقشه نموده و همین اندیشه را مسبب به وجود آمدن برخی عقاید باطل در کلام اکثریت می‌داند. در بحث محمد(ص) دلایل اثبات نبوت ایشان را رد نموده و منشأ الهی خطاب محمد(ص) را انکار نموده و نبی اکرم را عاجز از آوردن معجزات طبیعی می‌داند و اعجاز قرآن را نیز فاقد دلیلی منطقی بر منشا الهی آن می داند.گیسلر اذعان می‌نماید که اگر قرآن به عنوان آخرین و کاملترین وحی الهی اثبات گردد می‌تواند دلیل بر درستی اسلام و بطلان ادعای مسیحیت باشد. لذا گیسلر تمام توان خویش را در انکار منشأ الهی داشتن قرآن به کار می‌گیرد. هدف رساله پاسخگویی به گیسلر با اتخاذ رویکرد صدرایی می‌باشد. از آنجا که حکمت متعالیه پشتوانه فلسفی مبانی توحیدی و اسلامی است و ظرافت‌ رهاوردهای آن می‌تواند گره از اساسی‌ترین چالش‌های پیش‌روی بگشاید لذا شایسته است متناسب با سطح انتقادات گیسلر به راه‌گشایی‌های حکمت صدرایی پرداخته شود. استناد به آثار صدرالمتالهین مانند مبدا و معاد، حمکه متعالیه، شواهد الربوبیه، تفسیر قرآن و غیره. و از شارحان معاصر به آثاری از علامه طباطبایی همچون تفسیر المیزان، نهایه الحکمه، تعلیقه بر الحکمه المتعالیه و غیره و آثاری از آیت الله جوادی آملی همچون تفسیر تسنیم،رحیق مختوم ، دین شناسی، وحی و نبوت در قرآن ،توحید در قرآن و آثاری از شهید مطهری همچون شرح منظومه، آشنایی با قرآن،خاتمیت،مقدمه‌ای بر جهان بینی اسلامی و غیره از برجسته‌ترین استنادات این رساله در اتخاذ رویکرد صدرایی است. بررسی مناقشات گیسلر نشان دهنده برخی ضعف‌های شناختی و روشی در کار گیسلر است. ضعف‌های شناختی شامل عدم آشنایی با دستاوردهای مسلمین در وضع و تفکیک اصطلاحات، عدم آشنایی با نگاه استدلالی و انتقادی مسلمین در تحلیل مبانی نظری اسلام، عدم آشنایی با علوم ابزاری مسلمین در مواجهه با متن قرآن و حدیث، عدم شناخت دلایل بساطت ذات الهی، عدم شناخت اندیشه حسن و قبح عقلی و مزایای آن ، عدم شناخت مراتب شناخت ذات خدا، عدم شناخت مزایای اندیشه امر بین الامرین، عدم شناخت دانش نقد حدیث در اسلام، عدم تقریر صحیح دلایل اثبات نبوت خاصه، عدم شناخت چگونگی یقین نبی به منشأ الهی وحی، عدم شناخت دانش قوائد تفسیر در اسلام، عدم شناخت دلایل یقینی بودن دلالت معجزه، عدم شناخت تقریر صحیح دلایل اعجاز قرآن ،عدم تبیین حد و معیار شگفت انگیزی و تحدی ناپذیری قرآن می‌باشد. همچنین ضعف‌های روشی شامل عقب‌گرد تاریخی در مناظرات مسیحیت و اسلام به روش جدلی و مدرسی، فقدان تقریر صحیح مبانی، فقدان معیار مشخص در نقد، عدم رعایت نقل معتبر، نتیجه گیری کلی از موارد جزئی، تلقی کلام اکثریت به عنوان کلام اسلامی، عدم ورود به مباحث مبنایی مورد نیاز می‌باشد. این کتاب تاکنون با پاسخ و نقدی مواجه نشده است لذا به جاست که با بررسی مناقشات مطرح شده در آن ضمن ارائه تصویر صحیحی از مبانی اصیل اسلام ، از نظر گاه اندیشه ناب شیعی پاسخ هایی ارائه گردد.

هدف: ایمان و عشق، دو ویژگی منحصر به فرد انسان است. هدف از نوشتار حاضر، شناسایی و بررسی عمیق‌تر ایمان و عشق از رهگذر مقایسۀ تطبیقی این دو ویژگی انسانی بر اساس دیدگاه ملاصدرا بود تا از رهگذر این مطالعۀ تطبیقی به شناسایی وجوه اشتراک و اختلاف آنها دست یابد. روش: روش پژوهش در این مقاله، توصیفی- تحلیلی است. یافته‏ها:یافته‏های پژوهش حاکی از شباهتهای وجودی مانند عوامل مشترک ظهور، محل ظهور، موهبتی بودن، ذاتی بودن، شک‌ناپذیری، زوال‌ناپذیری، نهانی و شهودی بودن میان ایمان و عشق بود. همچنین تفاوتهای اساسی نظیر اختلاف در مفهوم، عینیت وجود با عشق و مغایرت وجود با ایمان، ماهیت زیباشناسی ایمان و ماهیت زیبابینی عشق، حاکی از عدم عینیت ایمان و عشق بود. نتیجه‏گیری:شباهتها و تفاوتها بیانگر این نتیجه است که با وجود تأثیرات مشترک ایمان و عشق بر رشد و تعالی انسانی، هر کدام اثرات منحصر به فرد و ویژۀ خود را در ظهور کمالات انسانی دارد.

به باور صدرالمتألهین، همۀ موجودات عالم، متناسب با مرتبه وجودیِ خود، از آگاهی هم بهره‌مند هستند. بنابراین حتی اجسام مادی مانند عناصر، جمادات و نباتات که در عرف عام فاقد شعور شمرده می‌شوند، حظّی از آگاهی و علم دارند. صدرا با دو رهیافت مختلف تلاش نموده تا سریان علم به مادیات را از نظر فلسفی توجیه نماید. در راه نخست، از طریق اثبات عینیت مطلق وجود با علم، به اجسام با همان هویت مادی، علم را نسبت داده، و در راه دوم، از طریق اتحاد اجسام با مبادی عقلی (ارباب انواع)، علم را برای آن‌ها ثابت دانسته است. مسئله اصلی در این مقاله آن است که آیا از این دو رهیافت، نتایج یکسان به دست می‌آید یا نه؟ و کدام یک از این دو راه قوی‌تر و برتر از دیگری است؟ در این مقاله، هر دو رهیافت با روش تحلیلی و مقایسه‌ای مورد بررسی قرار گرفته و ثابت شده است که اولاً نتیجه این دو رهیافت یکسان نیست و آگاهی که برای اجسام مادی طبق رهیافت نخست ثابت می‌شود، از چند جهت با آگاهی که طبق رهیافت دوم اثبات می‌شود، تفاوت دارد؛ ثانیاً رهیافت دوم به دلایلی قوی‌تر و برتر است.

در میان آثار عرفانی نامه اي از ابن عربی به فخر رازي وجود دارد. برخی معتقدند این نامه همان است که ابن عربی در فتوحات مکیه خویش در دو باب به آن اشـاره کـرده اسـت . وي در فتوحات در خصوص مکارم اخلاق و جـوانمردي سـخن مـی گویـد، در حـالی کـه نامـه موجود، دعوت فخرالدین رازي به کسب علوم شهودي و کشفی است. سوال ایـن اسـت آیـا نامه اي که در برخی از رسائل ابن عربی وجود دارد همان است که مورد ادعاسـت ، یـا اینکـه نامه موجود غیر از نامه اي است که ابن عربی نوشته است؟ در این مقاله ضـمن ارائـه ترجمـه نامه ابن عربی به فخرالدین رازي و با روش اسنادي تحلیلی این نتیجه حاصل می شود که ایـن نامه غیر از نامه اي است که ابن عربی در فتوحات به آن اشاره کرده است. بـدین ترتیـب بایـد گفت که وي حداقل دو نامه براي فخرالدین رازي نوشته است.

شیخ طوسی که تکمیل‌کنند? جریان کلام عقلیِ شیخ مفید است، با نوشتن کتاب‌های تمهید الاصول و الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد کوشید تا کلام را یک گام به سوی عقلانی‌ترشدن پیش ببرد. پس از او، خواجه‌نصیرالدین طوسی با به‌کارگیری مفاهیم و اصطلاحات و براهین فلسفی در تجرید الاعتقاد، دانش کلام را ساختار و نظامی نو بخشید و برهانی نمود که می‌توان از آن به «کلام فلسفی» تعبیر کرد. ما در این رساله، طی پنج فصل به بررسی تطبیقی آرای کلامی نمایندگان دو جریان کلامی شیعه، شیخ طوسی و محقق طوسی در مباحث خداشناسی که شریف‌ترین و دشوارترین مسائل کلامی به‌شمار می‌رود، پرداخته‌ایم.بعد از بیان کلیات این موضوع در فصل اول، فصل‌های دوم تا پنجم را به ترتیب به تبیین و اثبات وجود ذات پروردگار?، توحید، صفات ثبوتی و صفات سلبی اختصاص دادیم و در هر فصل، ابتدا دیدگاه شیخ طوسی و سپس نظر محقق طوسی را در تعریف و تبیین و اثبات آن موضوع به‌طور مستقل، تشریح نمودیم و در پایان به مقایسه و ارزیابی و بیان وجوه اشتراک و امتیاز این دو دیدگاه پرداختیم.پس از تطبیق و تحلیل آرای ایشان در مباحث خداشناسی به این مطلب رسیدیم که شیخ طوسی در مقام اثبات ذات حق‌تعالی، به برهان حدوث تمسک می‌جوید و صفات او را نیز با دلایلی که به‌طور عمده، از نوع قیاس جدلی است، تبیین و اثبات می‌کند. اما محقق طوسی که به ناتوانی و ظنی‌بودن این دلایل آگاه بوده است، با مقدمه‌قراردادن امور عامه از فلسف? اولی و به‌کارگیری قیاس برهانی در کتاب تجرید، با استناد به برهان امکان‌ووجوب، علاوه بر اثبات واجب‌تعالی، صفات جمال و جلال او را نیز با اتکاء بر وجوب ذاتی واجب‌الوجود، با جامعیت و قاطعیت به اثبات می‌رساند.بااین‌حال، گرچه روش خواجه‌نصیر، طریق? حکمت و یقینی و صواب است؛ مبتنی بر تحقیق و تدقیق و باریک‌اندیشی بسیار است که میسور و در فهم بیشتر مردم نیست. برخلاف روش شیخ طوسی که روش تمثیل و برطبق امکان پیشروی ذهن و سیر تکاملی ادراکات انسان است؛ یعنی تصویر حقایق معقول به صوَر اعیانِ محسوس و تبیین معانى کلی به اشیاء جزئی؛ لذا برای همگان به‌ویژه عموم مردم، آسان و دست‌یافتنی و مفهوم است.

انسان برای رسیدن به کمال نیازمند به الگوهای مناسبی است. در راس این الگوها پیامبران عظام به ویژه پیامبر عظیم الشأن اسلام(ص) قرار دارند که شناخت ایشان - به عنوان الگوی انسان کامل- می تواند آثار مثبت، بلکه نقش اساسی در تربیت وکمال انسان داشته باشد.یکی از راه های صحیح و موثر برای دستیابی به اوصاف وفضائل اخلاقی پیامبر(ص)،مراجعه به سخنان گهربار امام علی(ع) –به ویژه- در کتاب شریف نهج البلاغه است.