جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شیخ طوسی که تکمیل‌کنند? جریان کلام عقلیِ شیخ مفید است، با نوشتن کتاب‌های تمهید الاصول و الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد کوشید تا کلام را یک گام به سوی عقلانی‌ترشدن پیش ببرد. پس از او، خواجه‌نصیرالدین طوسی با به‌کارگیری مفاهیم و اصطلاحات و براهین فلسفی در تجرید الاعتقاد، دانش کلام را ساختار و نظامی نو بخشید و برهانی نمود که می‌توان از آن به «کلام فلسفی» تعبیر کرد. ما در این رساله، طی پنج فصل به بررسی تطبیقی آرای کلامی نمایندگان دو جریان کلامی شیعه، شیخ طوسی و محقق طوسی در مباحث خداشناسی که شریف‌ترین و دشوارترین مسائل کلامی به‌شمار می‌رود، پرداخته‌ایم.بعد از بیان کلیات این موضوع در فصل اول، فصل‌های دوم تا پنجم را به ترتیب به تبیین و اثبات وجود ذات پروردگار?، توحید، صفات ثبوتی و صفات سلبی اختصاص دادیم و در هر فصل، ابتدا دیدگاه شیخ طوسی و سپس نظر محقق طوسی را در تعریف و تبیین و اثبات آن موضوع به‌طور مستقل، تشریح نمودیم و در پایان به مقایسه و ارزیابی و بیان وجوه اشتراک و امتیاز این دو دیدگاه پرداختیم.پس از تطبیق و تحلیل آرای ایشان در مباحث خداشناسی به این مطلب رسیدیم که شیخ طوسی در مقام اثبات ذات حق‌تعالی، به برهان حدوث تمسک می‌جوید و صفات او را نیز با دلایلی که به‌طور عمده، از نوع قیاس جدلی است، تبیین و اثبات می‌کند. اما محقق طوسی که به ناتوانی و ظنی‌بودن این دلایل آگاه بوده است، با مقدمه‌قراردادن امور عامه از فلسف? اولی و به‌کارگیری قیاس برهانی در کتاب تجرید، با استناد به برهان امکان‌ووجوب، علاوه بر اثبات واجب‌تعالی، صفات جمال و جلال او را نیز با اتکاء بر وجوب ذاتی واجب‌الوجود، با جامعیت و قاطعیت به اثبات می‌رساند.بااین‌حال، گرچه روش خواجه‌نصیر، طریق? حکمت و یقینی و صواب است؛ مبتنی بر تحقیق و تدقیق و باریک‌اندیشی بسیار است که میسور و در فهم بیشتر مردم نیست. برخلاف روش شیخ طوسی که روش تمثیل و برطبق امکان پیشروی ذهن و سیر تکاملی ادراکات انسان است؛ یعنی تصویر حقایق معقول به صوَر اعیانِ محسوس و تبیین معانى کلی به اشیاء جزئی؛ لذا برای همگان به‌ویژه عموم مردم، آسان و دست‌یافتنی و مفهوم است.