آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

متن الهی قرآن کریم و رابطه مستقیم آن با عقاید مسلمانان از جمله عناصر موثری محسوب می شوند که باعث پدید آمدن نوعی انحصارگرایی صنفی در زمینه انجام تحقیقات قرآنی توسط عالمان دین در سنت قرآن پژوهی مسلمانان شده است. همین مساله باعث نوعی کنترل در مواجهه با قرآن شده بود و به همین دلیل نتایج به دست آمده در این نوع تحقیقات نیز عمدتا منطبق با مبانی و جهان بینی اسلامی بود، زیرا محقق قرآن پژوه از شناخت کامل و کافی در زمینه اسلام، کلام اسلامی و همچنین قرآن برخوردار بود. لکن با تغییر و تحولاتی که امروزه در حوزه توسعه علوم، پژوهش، گرایش به مطالعات میان رشته ای و همچنین دوری از انحصارگرایی علمی پدید آمده است، پژوهشگران مختلفی به تحقیق در حوزه قرآن اقدام می کنند. در این میان با توجه به گریزناپذیر بودن این فضا از یک سو و همچنین حساسیت پژوهش در قرآن و لزوم جلوگیری از آثار سوء و اشتباهاتی که امکان پیش آمد آنها وجود دارد، تدوین الزامات کلامی پژوهش های قرآنی در حوزه های مختلف پژوهشی و تحقیقی ضروری به نظر می رسد. مقاله پیش رو با تمرکز بر الزامات کلامی پژوهش میان رشته ای در زمینه قرآن کریم و استفاده از روش کتابخانه ای، به دنبال معرفی عناصر قابل تامل و الزامات این گونه پژوهشی در سه سطح معرفت شناسی، اصطلاح شناسی و روش شناسی می باشد تا با ایجاد خط سیر تحقیق صحیح، نگرانی های مربوط به نتایج به دست آمده از این نوع تحقیقات را کاهش دهد.

یکی از مطالب مشترک بین قرآن و کتب آسمانی گذشته، بیان قصه های مربوط به انبیا است. بیان تفاوت های داستان سرایی در قرآن با دیگر کتب آسمانیبه صورت روشمند و با تأکید بر فضایل اخلاقی و ویژگی های یوسف از اهداف نگارش این مقاله است. بر اساس بررسی های انجام شده به روش توصیفی تحلیلی، فضایل اخلاقی و ویژگی های یوسف در قرآن و تورات به سه دسته تقسیم می شوند: 1. اختصاصیِ قرآن؛ 2. اختصاصیِ تورات؛ 3. مشترک بین قرآن و تورات. مراد از ویژگی ها، شاخصه های زندگی یوسف است که به واسطۀ آن ها معرفی می شود. محوریت سرگذشت یوسف در قرآن، فضایل اخلاقی و شخصیت والای اوست، ولی محوریت آن در تورات، تاریخ زندگی اوست، به طوری که به بیان جزئیات پرداخته و ترتیب تاریخی در آن رعایت شده است. نتیجۀ بررسی این دو کتاب آسمانی در این زمینه، این است که شخصیت ایشان در قرآن، درخشان تر از تورات است؛ چون با دلایلِ روشن آمده، هدایت شده و به هدایت مردم می پردازد، اما در تورات از هدایت کردن او خبری نیست و حتی به تهمتِ جاسوسی دادن به برادران توصیف می شود. با این حال، نقطۀ مشترک دو کتاب، این است که در هر دو، دامن یوسف از معاصی پاک است.

واکاوی مفهوم ترس در کتاب گران‌قدر نهج‌البلاغه، یکی از مباحث مغفول از دید محققان است که بررسی آن، علاوه بر روشن کردن حوزه مفهومی ترس از منظر امام علی(ع) و شناسایی انواع ترس‌ها و راهکارهای مدیریت آن، سبب می‌شود تا همگان ضمن آشنایی با این مفهوم و راهکارهای آن، در جهت رشد و تعالی زندگی خود گام بردارند. یکی از مسائلی که پیوندی روانی ـ دینی با انسان دارد، ترس است. ترس، حالتی انفعالی و واکنشی روانی است که انسان در برابر تهدید خطر یا ضرر از خود بروز می‌دهد. از آنجا که به‌صورت واکنش غیرارادی در انسان ظاهر می‌شود، رفتاری غیراختیاری است و مورد ارزشیابی قرار نمی‌گیرد. بنابراین تنها زمانی می‌توان ترس را مورد بررسی قرار داد که بسته به متعلق آن ارزش‌گذاری شود. ترس در کلام امیرمؤمنان(ع) به دو قسم ارزشی و ضدارزشی بیان شده است. دسته اول از مهم‌ترین فضایل و ارکان اخلاق است که در مرحله عالی، نقشی سازنده در تربیت انسانها دارد و در ابتدایی‌ترین مرحله سبب نجات از خطراتی است که انسان را تهدید می‌کند و در بیان حضرت، محبوب‌ترین بنده خدا، خوف و ترس و بیم را لباس خود کرده است که مبادا برای او لغزشی و غفلتی حاصل شود و شیطان نفس فرصت یابد تا او را منحرف گرداند و به مقصود نرسد. دسته دیگر که در زمره رذایل اخلاقی قرار می‌گیرد، مانع رشد و تعالی انسان می‌گردد. یکی از ترس‌هایی که امام از خود دور کرده‌اند ترس از مرگ به عنوان یک ترس ضدارزشی می‌باشد. در این پایان‌نامه، ابتدا کلمات و مفاهیم مرتبط با ترس جمع‌آوری شده است. در ادامه، ضمن بررسی سخنان امام علی(ع)، عوامل، آثار و راهکارهای مدیریت این پدیده رفتاری، استخراج و با روش توصیفی ـ تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است. پایان‌نامه حاضر از چهار فصل تشکیل شده است که هر فصل به دو گفتار تقسیم می‌شود. مفهوم شناسی واژگانی چون «هیبه»، «هول»، «حذر»، «وحشه»، «وجل»، «خوف»، «رهب» و «جبن» در نهج البلاغه نشان می‌دهد که به‌طور مستقیم معنا و مفهوم ترس را دارند. شناخت خدا، معاد و کیفرهای الهی در آخرت، و عواقب گناه و نافرمانی از جمله عوامل ترس‌های ارزشی، و دنیاپرستی، پیروی از هوای نفس و آرزوی بلند، مرگ و جنگ از جمله عوامل ترس‌های ضدارزشی در نهج البلاغه می‌باشند. همچنین بنده دنیا نشدن، تقوا و خودسازی از جمله آثار ترسهای ارزشی، و دنیاطلبی، دوری از حق و فراموشی آخرت از جمله آثار ترس‌های ضدارزشی می‌باشند. از کلام امام علی(ع) برای تقویت ترس‌های ارزشی، راهکارهایی چون خودشناسی و تهذیب نفس، استدلال با دلایل روشن، و ایمان به معاد، و برای مقابله با ترس‌های ضدارزشی راهکارهایی چون یقین، یاد مرگ و برداشتن توشه از دنیا برای آخرت قابل استخراج است. بررسی سخنان امام علی(ع) در نهج البلاغه نشان دهنده میزان اثرپذیری ایشان از آیات قرآن کریم در مقوله ترس می‌باشد که در جای جای کلام ایشان نمود عینی دارد. البته اثرپذیری ایشان به دو شکل مستقیم و غیرمستقیم صورت گرفته است.

واژه مِثل و جمع آن امثال به ترتیب 75 و 7 بار در قرآن کریم به کار رفته است که بیشتر در معنای، همانندی در نظر گرفته شده است. در پژوهش حاضر که به روش تحلیلی- توصیفی نگاشته شده است تلاش شده تا به تحلیل و بررسی معنای مِثل با استفاده از واژگان همنشین آن و نیز کنش گفتاری پرداخته شود. از موارد برجسته استعمال واژه مثل در قرآن کریم، کاربرد آن در آیات تحدی، آیه 275 بقره(انما البیع مثل الربوا)، آیه 12 سوره طلاق و آیه 194 بقره است. در قرآن کریم واژه مِثل در مجاورت اسمی با واژه‌هایی چون( بیع)،( ربا) و (قصاص) و در مجاورت فعلی با فعل (اتی)،( یأتون)،(فأتوا بسوره) و(فلیأتوا بحدیث) آمده است. بر اساس نظریه کنش گفتاری آستین و طبقه بندی پنج گانه سرل، کنش گفتاری شامل کنش ترغیبی، تعهدی، اظهاری، اعلامی و عاطفی چه به صورت مستقیم و غیر مستقیم و نیز ساده و پیچیده است. بر اساس یافته های تحقیق، در آیه 194 سوره بقره، مثلیت در همنشینی و مجاورت با قصاص قرار دارد که نشان از همانندی در تکالیف و وظایف است و کنش غالب در این آیه ترغیبی - اظهاری با گفتمان تبیین و هشدارست، همچنین آیه 12 سوره طلاق، همانندی را به شکل عددی بیان می کند که با کنش گفتاری اظهاری همراه با مدح و تبیین همراه است. آیات تحدی، مثلیت و همانندی عام یعنی همانندی در همه جنبه ها را که هشدار و سرزنش و تبیین و به نوعی کنش تعهدی - اظهاری را در بر دارد مشخص می نماید و کنش گفتاری حاکم در آیه 275 بقره، سرزنش و تعجب و هشدار است و نوعی از کنش عاطفی - ترغیبی که مثلیت و همانندی در امور مشترک است را تبیین می نماید.

اهمیت زمامداران بدان حد است که در دین مبین اسلام سعادت یا شقاوت مردم به پیشوای آنها گره می­خورد. این جایگاه، اهمیت تربیت زمامداران را می‌رساند که یکی از ابعاد آن، تربیت سیاسی زمامداران می‌باشد. از سویی دیگر، خلأ تئوریک و عملکرد نامطلوب زمامداران ضرورت این مسئله را نشان می­دهد. بر این اساس پژوهش حاضر با استخراج مبانی و اصول تربیت سیاسی زمامداران در قرآن کریم با روش تفسیر توسعه‌ای با رویکرد انتقادی می‌تواند تدوین بعد نظری الگوی تربیت سیاسی زمامداران را تسهیل نماید. یافته‌های پژوهش بیانگر استخراج مبانی تربیت سیاسی زمامداران از منظر قرآن کریم در ابعاد: خداشناختی، انسان شناختی، ارزش شناختی، هستی شناختی و معرفت شناختی و اصول آن در سه ساحت بینش، گرایش و کنش است. از ترکیب مبانی و اصول به‌مثابه بُعد نظری الگوی تربیت با عوامل، موانع و روش‌ها به‌مثابه بُعد عملی الگوی تربیت و ویژگی‌های زمامدار مطلوب به‌مثابه هدف، درنهایت می‌توان الگوی تربیت سیاسی زمامداران از منظر قرآن کریم را استخراج نمود.

سبک زندگی یکی از مباحث نوین و راهبردی عصر حاضر است. توصیف یا تجویز حالات و گفتارها و رفتارهای انسانی در همه ساحت‌های زندگی را سبک زندگی گویند. اینکه آیا اسلام در سبک زندگی بیانی دارد یا به‌طورکلی توانایی و ظرفیت ارائه سبک زندگی را دارد از چالشی‌ترین سوالات در این حوزه است. دین مبین اسلام آخرین دین الهی و کامل‌ترین برنامه تأمین‌کننده سعادت دنیا و آخرت بشر است. جهان‌بینی آن فرامکانی و فرازمانی یعنی جهان‌شمول و جاودانه است. از ارکان تأمین سعادت انسان برنامه‌ریزی برای امور روزمره و مسائل زندگی است. معارف اسلامی تمام ابعاد زندگی را شامل می‌شود و در یکایک این مسائل مبنا یا اصل یا راهکار عملی ارائه می‌دهد. این دیدگاه نسبت به اسلام در قرون متمادی موافقان و مخالفانی داشته است. در این پایان‌نامه مبانی این دیدگاه به اثبات رسیده و ظرفیت دین، قرآن و روایات برای ارائه سبک زندگی جامع بررسی‌شده است و روش‌هایی جهت بهره‌گیری از آیات و روایات در این حوزه پیشنهادشده که با محوریت بررسی‌های موضوعی در گونه‌های مختلف آن(درون‌گرا، برون‌گرا، تطبیقی و سوره محور) ارائه‌شده است.سبک زندگی با کلیدواژه‌های ادب و سنت در منابع اصیل اسلامی قابل‌پیگیری است و در حوزه اخلاق و احکام نیز علاوه بر آداب و سنن می‌توان در جستجوی مسائل و معارفش بود. اندیشمندان مسلمان نیز از دیرباز دغدغه تدوین و تبیین در این حوزه را داشته‌اند. تألیفات این حوزه مانند بسیاری از حوزه‌های معرفتی دیگر دارای تنوع در روش تحقیق و ارائه و بیان بوده است. برخی پژوهش خود را در قالب عمومی بیان سنت و سیره معصومین ارائه داده‌اند نظیر برقی، کلینی، مجلسی، طباطبایی و برخی آن را در قالب اخلاق ارائه داده‌اند نظیر صدوق، طبرسی، مامقانی و برخی با تلفیق سبک‌های مختلف نقلی و فلسفی و عرفانی در این حوزه قلم‌زده‌اند و آثار خود را به‌صورت تلفیقی ارائه داده‌اند نظیر غزالی، فیض کاشانی و حکیمی.پس از معرفی سبک‌های نگارشی اندیشمندان مسلمان برای تکمیل شناخت از ظرفیت پژوهش در این حوزه سه مورد از مهم‌ترین ساختارها و طبقه‌بندی‌های پیشنهادی برای سبک زندگی اسلامی که توسط برترین اندیشمندان این حوزه ارائه‌شده است موردبررسی و نقد قرارگرفته و به نقاط قوت و ضعف هر یک اشاره‌شده است تا پژوهشگران با بررسی این الگوها پی به ظرفیت‌های مغفول این حوزه ببرند.در آخرین گام در تبیین ظرفیت پژوهش سبک زندگی از منظر آیات و روایات موانعی که بر سر این راه وجود دارد معرفی و بررسی می‌شود. شناخت این موانع و تشخیص و انتخاب کیفیت مواجهه با آن‌ها از مهم‌ترین اقدامات برای پژوهشگر سبک زندگی است. موانع از این قبیل‌اند: جدا پنداشتن دین از زندگی، منطقه الفراغ پنداشتن تمام مسائل سبک زندگی، تسامح در مستندات مسائل سبک زندگی و انصراف یا تفریط در شناخت موضوع و تطبیق مصداق در این حوزه. که هر یک از این‌ها به تفکیک تعریف و موردنقد و بررسی قرارگرفته است.واژگان کلیدی: آداب و سنن، اخلاق، سبک زندگی، ظرفیت پژوهش، قرآن و حدیث

جریان های فهم قرآن کریم در تونس معاصرحاصل تلاقی دو جریان اصلاح گرایی و مدرنیته گراییِ شکل گرفته در زیستْ محیطی صوفیانه است و به دو شاخه ی کلی سنت گرایان و نوگرایان تقسیم می شود. دکتر محمد طالْبی (2017-1921) متفکر مسلمان قرآنی تونسی پس از تربیت در محیطی صوفیانه و گذراندن تحصیلات عالیه در محافل دانشگاهی فرانسه توانست با تکیه بر تخصص تاریخی و استفاده از روش های جدید تحلیل تاریخی، انسان شناختی و معناشناختی جایگاهی مهم در تأسیس جریان نوگرای فهم قرآن در تونس معاصر دارد؛ مُدرنیته گرایی، متن محوری، تأویل پذیری و تقدس زدایی از فهم سلفی مهمترین مبانی و عقلی-فلسفی، اومانیستی و استشراقی برجسته ترین گرایش های او در نظریه پردازی فهم قرآن است. تفسیر آیات قرآنی مرتبط با موضوعاتی مانند آزادی دینی، أمت اسلامی، نظام سیاسی، گفتگوی ادیان و زدن زنان در آثار متعدد عربی و فرانسوی طالبی فراوان است. روش طالبی در باره ی فهم قرآن با استقبال نوگرایان بویژه دانشگاهیان روبرو شد اما سنت گرایان روش پژوهشی او را بیگانه از علم الشریعة الإسلامیه دانستند.

استفاده از هدایت قرآن کریم در عصر کنونی نیازمند ترجمه آن به ادبیات کنونی ماست. در این راستا یکی از عرصه‌های تفسیری استفاده از رویکرد و ادبیات علوم انسانی در فهم معانی واژگان و آیات قرآنی است.در این پایان‌نامه معنای علم به عنوان یکی از معانی محوری قرآن کریم با رویکرد انسانشناختی بررسی می‌شود. اینکه علم فارغ از معانی پسینی در خود قرآن کریم به چه معناست و انسان در چه فرایندی به علم دست یافته و عنوان عالم می‌گیرد، مسأله‌ای است که با کمک رویکرد و نظریاتی از رشته انسان‌شناسی می‌توان بدان اندیشید.در یک تحلیل انسان‌شناختی می‌توان نظام علمی جوامع مختلف بشری را با تقابل بین انسان‌محوری و کلام‌محوری بررسی و دسته‌بندی کرد. نظام علمی جامعه عرب عصر نزول نظامی انسان‌محور بوده و به تبع دانشی که قرآن کریم از آن سخن می‌گوید در همین فضا قابل مطالعه است. در این فضا به انباشت و توسعه کلام به عنوان محصولات معرفتی اهمیت داده نمی‌شود، بلکه هدف علم در شکل‌گیری شخصیت انسانی دیده می‌شود، چنانکه منشأ علم نیز نه از تلفیق کلامی با کلامی دیگر و استنتاج کلامی جدید بلکه از تجربه زیسته بشری حاصل می‌شود.در تحلیل دیگر با کمک مبحث رسانه‌های سرد و گرم از نشانه شناسی، فرهنگ جوامع بشری را از حیث میزان سهم سخن و عمل در فرایند تعلیم دسته بندی می‌کنیم. کم‌گویی و آموزش عملی در فرهنگ عرب عصر نزول غلبه داشته و قرآن کریم نیز بر تطابق و موازنه بین سخن و عمل تاکیدی ویژه دارد.در ضمن ما برای درک بهتری از معنای تاریخی ماده علم و رسوبات معنایی آن در ذهن زبانی ناخوداگاه جامعه عرب، فصلی را به ریشه شناسی ماده علم در زبان های سامی اختصاص دادیم. در این فصل شکل گیری معنای علم را حاصل تطور معناهایی چون دیدن، تصویر، نشانه و... دانسته ایم.

در بيش از ده درصد از آيات قرآن كريم به انواع مختلفي از پديده هاي طبيعي و برخي از ويژگي هاي آن ها اشاره شده است. اين امر، لزوم اهتمام ويژه به شناخت آيه هاي علمي قرآن، انواع و گونه هاي آن ها و نيز مباني استنباط و برداشت علمي از اين آيات را نشان مي دهد. با بررسي آيات قرآن كريم ملاحظه مي شود كه اشاره به پديده هاي طبيعي، به گونه هاي مختلف و در سبك هاي متفاوتي آمده است. در برخي آيات علمي، خداوند متعال به صراحت به بيان پديده هاي طبيعي پرداخته و انسان ها را به مشاهده و انديشه ورزي در آن ها دعوت مي نمايد. در مقابل در آياتي متعدد نيز به سبك ها و شيوه هاي گوناگون، اشاراتي غير صريح به انواعي از پديده هاي طبيعي شده است. يافته هاي اين پژوهش كه با روش توصيفي ـ تحليلي و بر اساس منابع كتابخانه اي انجام شده است، حاكي از آن است كه علاوه بر اينكه در آيات علمي صريح قرآن به طيف وسيعي از پديده هاي طبيعي به طور مستقيم اشاره شده، موارد متعددي از ويژگي هاي پديده هاي طبيعي نيز در آيات علمي غير صريح بيان شده است. از جمله اين آيات مي توان به آيات قصص، آيات قسم، آيات مثل و تشبيه، آيات مربوط به وقايع آستانه قيامت، آيات توصيفگر پديده هاي فرامادي و آيات الاحكام اشاره كرد. اما براي هر گونه برداشت و استنباط علمي صحيح و مستدل از آيات علمي صريح و غير صريح قرآن، علاوه بر مباني عام تفسيري، توجه به مباني ويژه اي برگرفته از قرآن و اصول عقلايي محاوره ضروري است. اين پژوهش نشان مي دهد كه مهم ترين مباني اثرگذار در استنباط از آيات علمي عبارت اند از: عدم راهيابي باطل به قرآن و به عبارتي به حق بودن و واقع نمايي آيات قرآن، قرينه متصل غير لفظي بودن علم قطعي براي كلام الهي، حكمت آميز بودن قول و فعل الهي و در نهايت ضرورت وجود اسباب در اداره و انجام امور توسط خداوند.

مفهوم معنویت در گفتمان اسلامی دارای ظرفیت بسیار بالایی است که می تواند در اغلب حوزه های حیات علمی و عملی کنونی بشر، تغییرات بنیادین ایجاد کند. محدود کردن معنویت به امری صرفاً فردی و درونی ما را از کاربردهای فراوان و موثر آن در عرصه اجتماع و سیاست محروم کرده است. بیگانگی قدرت با معنویت، سیاست را به عرصه تنازع در دنیاطلبی آن هم با ادعای اخلاق مداری مبدل ساخته است. در بحث از قدرت به عنوان مهمترین مقوله علم سیاست، در حال حاضر گفتمان قدرت نرم در ساحت نظر و عمل تفوق یافته است.سوال اصلی این پژوهش چیستی «قدرت معنوی در قرآن کریم» است که در وهله دوم سوال از منابع، انواع، ویژگی ها و کاربرد های آن مطرح می شود. مفهوم قدرت معنوی که از انواع سخت و نرم قدرت متمایز یوده و ماهیتی متفاوت دارد از آموز ها و معارف قرآن کریم قابل دریافت است. اگر معنویت به عنوان منبع قدرت معنوی از امری صرفاً فردی و درونی، به امری اجتماعی مبدل شود بگونه ای که فرد، جامعه و دولت به وصف معنوی درآیند قدرت معنوی تولید می شود. معنویت جریان و حرکت در مسیر تالّه (الاهی و نورانی) شدن است بدین معنا که فرد، جامعه و حتی دولت با تمام نهادهایش می توانند رنگ خدایی(صبغه الله) گرفته و خداگونه شوند.قدرت معنوی در قرآن کریم با توجه به ماهیت، منابع، گونه ها و کاربردهایش دارای چنان قابلیت و ظرفیتی است که می تواند اثر همه انواع قدرت اعم از سخت و نرم را کمرنگ کرده و خود به گفتمان غالب بدل شود؛ چرا که با توجه به گرایش اغلب جوامع غربی و شرقی به سمت معنویت گرایی، آینده جهان در دست کسانی خواهد بود که بتوانند اندیشه های معنویت گرایانه خویش را در فرهنگ عمومی، سیاست و حتی اقتصاد تثبیت کنند و چنین فرصتی برای گفتمان اسلامی در علوم اجتماعی بویژه سیاست مهیاست.