آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ابن سینا و فارابی در «تعلیقات» با صراحتتمام از جوهریت و تجرد نفس ناطقه انسانی و بقای آن و نیز از تمایز آن با بدن و تفوقش برآنسخن به میان آورده‌اند. نفس در تعلیقات اوج می‌گیرد و در این میان قوای نفسانی نقش واسطه را ایفا کرده و بدن و اعضا و اندام‌های جسمانی به عنوان ابزار و وسیله تلقی می‌شوند. با این حال رابطه اتحادی نفس و بدن و نیز رابطه متقابل این دو مورد غفلت قرار نمی‌گیرد. ادراک و تحریک دو خصیصه نفس است که مورد نخستین با شقوق و انواع و اقسامش مورد بررسی قرار گرفته است.شعور نفس به خود و ادراک عقلی و علم حضوری در تعلیقات مورد اهتمام ویژه بوده و هسته اصلی این نوشته را تشکیل می‌دهد. جنبه متافیزیکی نفس در آیینه اندیشه این دو فیلسوف بزرگ نمایان‌تر بوده و تعلیقات به این جنبه بیشتر از سایر مباحث پرداخته است. در این زمینه استقلالی برای نفس دیده می‌شود که در دیگر آثار این دو فیلسوف مشاهده نمی‌شود. ابن سینا هر کسی را همان نفس او می‌داند و بدن را طفیل هستی نفس قلمداد می‌کند. شاید از بین آثار ابن سینا تعلیقات بیشترین شباهت را به حکمت مشرقیه داشته باشد که با وجود اشاره به آن در لابه‌لای کتاب‌هایش متأسفانه مورد تطاول زمانه قرار گرفته و به دست ما نرسیده است. در تعلیقات مطالب با روشنی تمام و بدون پرداختن به تفصیلات غیرضروری بیان شده است.واژگان کلیدی: نفس، تجرد، قوای نفس، شعور به خود، ادراک و عقل، تعلیقات

بحث از ارتباط میان وجود و ماهیت در ممکنات، از جمله مباحث جدی و بحث‌برانگیز در تاریخ فلسفه است و کمتر فیلسوفی را در قرون وسطی و عالم اسلام می توان یافت که از آن سخن نگفته باشد. سابقه این بحث را حتی تا پیش از قرون وسطی، در مابعدالطبیعه یونان باستان بویژه ارسطو و افلوطین نیز می توان ملاحظه نمود. البته در ارسطو به طور جدی این بحث مطرح نیست چرا که او موجود را همان جوهر می داند که امری یکپارچه است. اما در قرون وسطی بحث انواع تمایز وجود و ماهیت به طور جدی مطرح می شود. در عالم اسلام نیز این بحث با فارابی و ابن سینا در وجودشناسی به میان می آید بویژه آنجا که تقسیم موجود به واجب و ممکن مطرح می شود. فارابی ممکنات را متشکل از دو مولفه مابعدالطبیعی وجود و ماهیت تلقی می کند و این دوگانگی متافیزیکی در ابن سینا نیز با تفصیل بیشتری مطرح می شود. سهروردی و ابن رشد بارزترین منتقدان ابن سینا در بحث تمایز وجود از ماهیت و عروض وجود بر ماهیت هستند که در این رساله انتقادات آنان بیان گردیده و مورد تحلیل و ارزیابی قرارگرفته است. توماس آکوئینی رساله ای جداگانه درباره وجود و ماهیت دارد و هم در این اثر و هم در دیگر آثارش از ارتباط میان وجود و ماهیت به تفصیل سخن می گوید. در تفسیر وجودشناسی توماس، سعی کرده‌ایم به دیدگاه های دو اندیشمند قرن بیستمی با دو رویکرد متفاوت توجه کنیم. از یک سو تفسیر ژیلسون از توماس و ازریابی آن را مطرح نموده‌ایم و از سوی دیگر تفسیر آنتونی کِنی، برجسته ترین اندیشمند در مکتب تومیسم تحلیلی، را مورد نقد و ارزیابی قرار داده ایم. ژیلسون و کِنی در تحلیل و تفسیر وجودشناسی توماس، در دو جبهه مقابل یکدیگر قرار دارند چرا که ژیلسون وجودشناسی توماس را بیان کننده آموزه هایی عمیق و سودمند برای دنیای مدرن معرفی می کند اما کِنی آن را مشتمل بر تناقضات منطقی و فلسفی مختلفی می داند. وجودشناسی توماس با تأکید بر "فعل وجودی"، بسیار نزدیک می شود به اصالت وجود صدرایی، چرا که هم در توماس و هم در ملاصدرا، بر این امر تأکید می شود که وجود بذاته موجود است و به واسطه فعل وجود، ماهیت از موجودیت برخوردار می گردد. البته ملاصدرا در دیدگاه نهایی خود مبنی بر اتحاد وجود و ماهیت، از توماس و مشائیان فاصله می گیرد.

نسبت میان عقل و ایمان یکی از مسائل جدال آمیز فلسفه دین محسوب می‌شود. رابطه میان عقل و ایمان همواره مناقشه برانگیز بوده است. اندیشمندان بسیاری مدعی شده اند که ایمان و عقل به هیچ وجه با یکدیگر سازگار نیستند البته در این بین خوانش های متعادل تری هم وجود دارد. در این پایان نامه به بررسی چگونگی تعامل میان عقل و باورهای دینی در فلسفه ابن سینا و اسپینوزا خواهیم پرداخت. در اینجا ما با دو نظام فکری متفاوت مواجه هستیم، از یکسو ابن سینا فیلسوفی مسلمان و از سوی دیگر اسپینوزا که به همه-‌در-خدایی اعتقاد دارد. با ملاحظه در آثار ابن سینا میتوان به وضوح تلاش وی را برای برقراری پیوند میان عقل و باور دینی مشاهده کرد. ابن سینا دغدغه آشتی دادن میان عقل و ایمان را داشته است. او هم به دستاوردهای عقلی و هم به ایمان و شریعت پایبند بوده است و ناسازگاری میان آنها نمی‌بیند. اسپینوزا به دنبال تفکیک عقل و ایمان است و از عقل گرایی حداکثری دفاع میکند. اسپینوزا قلمرو باور دینی را با قلمرو عقل از هم تفکیک میکند و با این تفکیک نشان میدهد که تعارضی بین عقل و ایمان نباید به وجود آید.

نسبت عقل و ایمان، یکی از مسائل بسیار مهم و در عین حال پیچیده، در نظر ملاصدرا و آکوئیناس می‌باشد. هر دو متفکر، سعی در هماهنگ ساختن مناسبات ایمان و عقل دارند. آنچه این نوشتار در پی آن است، مقایسه و تطبیق آراء این دو متفکر در این باره می‌باشد. و برای دستیابی به این مهم، ابتدا در دو بخش جداگانه آراء هر دو اندیشمند را بررسی نموده و سپس بخش آخر را به قیاس و تطبیق دیدگاه‌های آنها اختصاص دادیم. در بخش آخر، نظرات آنها در چند محور مورد تطبیق قرار گرفته است و روشن خواهد شد این دو متفکر علی رغم شباهت در قبول اعتبار عقل، تلاش نمودن برای هماهنگ ساختن مناسبات عقل و ایمان، به کارگیری عقل و بهره‌وری از تعقل ، تفاوت‌های انکار ناپذیری نیز دارند. از جمله اینکه این دو، درباره تعریف عقل و ایمان با یکدیگر متفاوتند. عقل از دیدگاه این دو متفکر، به یک معنا نمی‌باشد. ملاصدرا، عقل را به معنای غیر مستقل (عقل دینی) به کار می‌گیرد؛ اما آکوئیناس، عقل ارسطویی را مراد دارد

ارزیابی موضوع تجرد و بقای نفس انسانی توسط سه فیلسوف نامدار به نام­های، ارسطو (384-322 ق.م)، ابن­سینا (370-428ه.ق) و ابن­رشد(595-520ه.ق)، مسئلۀ این مقاله را شکل می­دهد. تعارض و ابهاماتی که در برخی از آراء ارسطو در حوزه نفس دیده می­شود، منشأ اختلاف­نظر شارحان وی در این­باره شده است. افرادی همچون اسکندرافرودیسی (قرن­های دوم و سوم ق.م) و ابن­رشد قول به مادیت و فناپذیری نفوس فردی و ابن­سینا، تجرد و بقای آن را به ارسطو نسبت داده­اند. برخی از تعاریف ارسطو در باب تجرد و بقای نفس و نیز تأکید ارسطو بر بساطت نفس، بیانگر صحت دیدگاه ابن­سینا است نه دیدگاه ابن­رشد.ابن­سینا با تکیه بر عدم انقسام محلّ صور معقول و نیز بر مبنای پایۀ علم حضوری نفس به خود، تجرد نفوس فردی را اثبات می­نماید در حالیکه ابن­رشد بر مبنای آموزۀ وحدت عقل و رابطۀ عقل هیولانی و عقل فعال، قائل به تجرد نفوس فردی نیست.

لودیک یوزف یوهان ویتگنشتاین از زمرۀ فیلسوفان تحلیلی زبان به‌شمار می‌آید. او امور ماورای طبیعی از جمله اخلاق و دین را به فراسوی مرزهای زبان می‌فرستد و معتقد است که آنچه نمی‌توان دربارۀ آن سخن گفت، پس به‌ناچار باید سکوت کرد. سخنان وی در باب دین در دورۀ نخست فکری بسیار موجز، فشرده و گاه مبهم به‌نظر می‌آید و همین امر سبب شده است تا شارحان و مفسران ویتگنشتاین در باب جایگاه دین از منظر وی، دو موضع کاملاً مخالف اتخاذ کنند؛ برخی در تلاشند تا جایگاهی کاملاً دین‌مدارانه برای وی به تصویر بکشند و برخی دیگر او را ملحد و خدانشناس می‌دانند. در نوشتار حاضر بر آنیم تا با مطالعه و بررسی آثار ویتگنشتاین متقدم، از یک سو جایگاه خدا در اندیشۀ وی را رصد کنیم و از سوی دیگر به‌دنبال پاسخ این پرسش هستیم که از منظر وی حقیقتاً دین به چه معناست؟ آیا دین همان خداباوری است یا عمل به شریعت آنچنانکه بین دینداران رواج دارد ؟ یا آنکه چیزی معادل و همسنگ با اخلاق است. به‌دلیل موجز بودن سخنان او، سعی بر آن است تا از نظر شارحان وی نظیر نورمن ملکوم و سیرل برت استفاده شود.

بحث از رابطه ی عقل و دین و جایگاه عقل در شناخت دین و قلمرو آن در دستیابی بشر به سعادت از صدر اسلام تاکنون مورد مناقشه اندیشمندان بوده و آراء مختلف و بعضاً متضادی در این باره به وجود آمده است . در این میان دیدگاه شیخ الرئیس ابن سینا و ابوحامد غزالی دارای تفاوت های قابل ملاحظه ای می باشد .ابن سینا از آنجا که به عقول عشره ی طولی و رسیدن فیض از خداوند به وسیله ی این عقول معتقد می باشد و جایگاه ویژه ای برای عقل فعال در رساندن این فیض به عالم طبیعت قائل است ، می کوشد تا تبیینی عقلانی از وحی و دین به دست دهد . اما غزالی که عقل بشری را محدود و اسیر هواهای نفسانی می داند ، نمی تواند جایگاهی برای عقل در شناخت عمیق دین و رساندن انسان به سعادت ابدی در نظر بگیرد . بنابراین ابن سینا هم دین را منشأ تأسیس احکام و دستیابی بشر به سعادت می داند و هم عقل را تنها راه شناخت آن قلمداد می کند و در نتیجه عقل و دین را هم رتبه هم می داند اما غزالی با همه ی تمجیدهایی که از عقلمی کند، شرع را بر عقل مقدم دانسته و در موارد تعارض میان عقل و دین ، دین را مقدم می شمارد و راه رسیدن به سعادت را از آن دین می داند .

ارزیابی و بررسی موضوع جوهریت، تجرد، و بقای نفس انسانی توسط دو فیلسوف به نام‌های ابن‌سینا (370-428 ه. ق) و ابن‌رشد (520-595 ه. ق)، مسئل? این رساله را تشکیل می‌دهد.تعارض و ابهاماتی که در برخی از آراء ارسطو دیده می‌شود، منشأ اختلاف نظرهای شارحان وی دراین‌باره شده است. افرادی همچون اسکندرافرودیسی (قرن‌های دوم و سوم قبل از میلاد) و ابن‌رشد قول به مادیت و فناپذیری نفوس فردی و ابن‌سینا و توماس آکوئیناس تجرد و بقای نفس را به ارسطو نسبت داده‌اند. برخی از تعاریف ارسطو در باب نفس مبنی بر تجرد و بقای نفس و همچنین تأکید ارسطو بر بساطت نفس، بیانگر صحت دیدگاه ابن‌سینا و توماس آکوئیناس است نه دیدگاه ابن‌رشد. ابن‌سینا با تکیه بر عدم انقسام محل صور معقول و نیز همچنین بر پای? علم حضوری نفس به خود، تجرد نفوس شخصی را اثبات می‌نماید درحالی‌که ابن‌رشد بر مبنای آموز? وحدت عقل و رابط? عقل هیولانی و عقل فعال، قائل به تجرد نفوس فردی نیست و آن‌ها را ابدی نمی‌داند.

سير مباحث معرفت‌شناسي از تعريف سه‌بخشي افلاطون تا اشکالات گتيه و مباحث معرفت‌شناسي معاصر، به‌تدريج از اهميت باور گذر کرده و بر صدق و بيش از آن بر توجيه متمرکز شده است. اين در حالي است که سرنوشت بسياري از مباحث آن دو مؤلفه، متکي به تحليل دقيق ماهيت باور است. ازاين‌رو مسئله اصلي اين پژوهش، بررسي چيستي باور و اقسام آن، و نيز توجه به نقش متمايزي است که باورهاي متافيزيکي در دستيابي به حقيقت و معرفت دارند. زمينه فلسفي و رويکرد تحليلي اين مقاله، اقسام مختلف باورهاي انسان را مدنظر قرار داده است؛ تنوعي که ناشي از مضمون‌هاي مختلف باورها و مبتني بر غايات و کارکردهاي متفاوت آنهاست که همه آنها لزوماً صدق و حقيقت را دنبال نمي‌کنند و اين امر، خود گوياي تنوع فعل باور در اقسام مختلف آن شده است. در اين پژوهش، با توجه به ماهيت ترکيبي باور، متشکل از دو بعد ذهني و عاطفي، تلاش شده تا نگاه يک‌سويه ديدگاه‌هاي فلسفي و روان‌شناختي به چالش کشيده شود و با نظر به تنوع باورهاي متافيزيکي و نقش بعد عاطفي و داشته‌هاي وجودي باورنده بر حقيقت‌جويي، در کنار سازوارگي شناختي و ذهني نظام باور، اهميت موازي اين دو بعد نمايان گردد.