آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مبانی و اصول آموزه‌های اعتقادی به اعتباری سه قسم‌اند: اول؛ دلیلی که همه مقدمات آن عقلی است، اگر همه مقدمات دلیل عقلی یقینی باشد نتیجه حاصل از آن‌ها نیز به‌طور قهری یقینی خواهد بود. دوم؛ دلیلی که همه مقدمات آن نقلی است. فرض نقلی بودن همه مقدمات دلیل براساس تلقی مشهور ناممکن می نماید. سوم؛ دلیلی که مقدمات آن ترکیبی از عقل و نقل است. بسیاری از ادله باب اعتقادات از قبیل قسم سوم‌اند آیا ادله نقلی حدیثی مفید یقین‌اند یا نه؟ پاسخ‌های ارائه شده برای این سوال مختلف و گوناگون است. نظریه غالب این است که دست‌یابی به یقین اعتقادی از طریق احادیث و ادله نقلی فرقی با راه عقل و کشفیات عقلانی ندارد لیکن در کیفیت تبیین این قاعده و شرایط آن نظرات مختلف است، مقتضای تحقیق متکلمان متمایل به نصوص دینی این است که ادله نقلیه در مواردی مفید یقین‌اند، به‌خصوص در حالتی‌که نقل توأم با شواهد قطعی و یقینی باشد یا نقل متواتری در بین باشد که احتمالات منافی با آن را منتفی سازد. با بررسی به عمل آمده مقاله بر این نظریه تأکید دارد که اصولاً تبار و سنخ علم اعتقادی حاصل از نقل و حدیث را نباید منحصر به چارچوب‌های کلامی و فلسفی مصطلح بدانیم، زیرا وسعت معارف حدیثی و مفاهیمی که در اختیار انسان قرار می‌دهند بسیار فراتر از ضوابط تدوین شده بشری است.

این مقاله با هدف شناخت روش عقلانی عمل‌گرا در سیرهٔ علمی صدوق تدوین شده است. عقلانیت پیوندی است بین انسان و هستی که از رابطهٔ عینی و جهان بیرونی پدید می‌آید. این پژوهش بر اساس نظریهٔ عقلانیت ارتباطی و به روش تحلیل اسنادی در زندگی فکری صدوق انجام شده و به این نتیجه رسیده‌ایم که صدوق با نقل روایات مربوط به عقل و استفادهٔ منطقی از محتوای احادیث به روش استدلالی، مناظره، مکاتبه و مباحثه کرده و با استفاده از آثار دانشمندان دیگر و حضور در مراکز علمی و سیاسی به شیوهٔ کاملاً عقلانی با الگوگیری از قرآن و تأسی به پیامبر اعظم (ص) و اهل بیت (ع) و به تناسب زیست‌جهان خود، در سیرهٔ علمی‌اش در مقولات و مفاهیم مختلف علمی مانند استدلال در گفت‌وگوی احسن و پذیرش دلیل برتر، احترام به انسان و محبت و مشورت با آنان، هجرت علمی و تبلیغی و مناظرات و مباحثات، پیگیری آموزش و هدایت با حفظ کرامت انسانی، و جامعه‌گرایی و اعتقاد به امامت به عنوان عامل وحدت و امنیت و برقراری عدالت، روش عقلانی عمل‌گرا را در پیش گرفته است.

هدف: ضرورت سره‌سازی عقل‌گرایی متکلمان شیعه و تمرکز بر مقاطع پر اهمیت تفکر کلامی در راستای تقویت کارایی و پاسخگویی به موضوعات مستحدثۀ اعتقادی، ایجاب می‌کند تحقیقات منظم و متقن در این حوزه انجام شود. روش: در این تحقیق از روش تحلیلی- توصیفی، کتابخانه‌ای و شناسایی منابع پژوهش اسنادی استفاده شده است. یافته ها ونتیجه‌گیری: شیخ صدوق تمایز واضحی بین عقل و وحی نمی‌بیندو عقل را به مدد وحی راهگشا می‌داند. وی معتقد است که بالاترین درجة عقل در نزد انبیا و ائمۀ معصومین(ع) وجود دارد و عقلا و فلاسفه با نهایت تلاش خود سعی می‌کنند به فهم سخنان ایشان نایل شوند. او می‌گوید: خداوند امری را مقرر نمی‌کند مگر اینکه صورتی از حقیقت آن امر را در عقل انسان قرار می‌دهد. ایشان از عقل در حوزه‌های مختلفی مانند خداشناسی، نبوت و امامت، تقیّه وامور مربوط به رجعت و معاد استفاده می‌کند.

سعادت به عنوان مسأله ای فلسفی از این جهت که مبین برترین منزلت و غایت کمال عقل و فضل آدمی است پیوسته محل توجه فیلسوفان قرار گرفته است. آیا همه فیلسوفان یک معنا از سعادت را در نظر داشته اند؟ آیا در تعین و مصداق آن اتفاق نظر دارند؟ آیا سعادت به معنای فلسفی می تواند مفاهیم دینی یا اخلاقی را در بر داشته باشد؟ این منزلت، اگرچه از حیث مفهوم و معنای مصطلح تا حدودی مورد اتفاق است، مصداق و تعین خارجی آن به غایت مورد اختلاف بوده و با آرا و نظریات گوناگون مواجه گردیده است، که از این میان اهم یافته ها و نظریات مشهور عبارتند از : اتحاد با صور نورانی، اتصال به عقل فعال، تمثّل عالم وجود در نفس حکیم، و تجربه اصحاب سلوک دانستن سعادت، که محور مشترک همه آنها انحصار سعادت در محصول معرفت فلسفی و تنزیه نفس از لذت های غیر عقلی است.

در غالب کتب فلسفی، پس از نقد دیدگاه اشاعره و معتزله در باب صفات خداوند ادعا می شود دیدگاه مورد اتفاق اهل حکمت، قول به عینیت صفات کمالیه با ذات مقدس واجب تعالی است؛ اما با قدری تأمل در آثار متفکران شیعی، اختلاف نظر قابل توجهی در مقام تحلیل عینیت صفات با ذات ملاحظه می گردد. یکی از این نظرات، قول به «ترادف مفهومی صفات حقیقی خداوند» می باشد که با صراحت تمام و بدون هیچ شائبه تردید در آثار برخی اندیشمندان صاحب مکتب همچون ابن سینا و شیخ احسائی مطرح شده است.در این نوشتار، پس از طرح موجز نظریه مشهور «عینیت صفات با ذات» در نزد متکلمان شیعی و گمانه زنی در مبادی تصوری و تصدیقی آن، ابتدا محذورات پذیرش این قول از سوی ابن سینا و احسائی واکاوی گردیده و سپس کلمات این دو متفکر پیرامون عدم مغایرت مفهومی صفات ذاتی واجب تعالی مورد مطالعه قرار گرفته است. در این راستا مشخص می شود، پیش فرض های مشترک قائلان نظریه مزبور دو چیز است: یکی اعم بودن مفهوم صفت از عرض که ایشان را از قائلان به نفی صفات متمایز نموده و دیگر، اصل امتناع انتزاع مفاهیم متعدد از حقیقت بسیط که مانع از پذیرش تمایز مفهومی صفات در ساحت ذات باری شده است.

مطالعه و تأمل در سیر تاریخی و روند تحولات نظریات فقیهی بنیادین پیرامون ماهیت اراده و شئون مختلف آن از جمله شیوه های کاربردی در انجام استنباط جامع و پویا از متون و منابع فقهی به شمار می آید، شیوه ای که تاکنون کم تر بدان توجه گردیده یا بهتر است گفته شود پژوهش بنیادینی در این زمینه سامان نیافته است، از آنجا که مطالعه و تحقیق در تاریخ فقهی اراده برای صاحب نظران و اهل تأمل و تعمق در حوزه مباحث فقه و حقوق امری پوشیده و دور از نظر نیست و انجام تجزیه و تحلیل های فقهی و حقوقی مقوله اراده منوط به تأمل در این عرصه است، از نگاه این مقاله اراده نسبت به افعال حقوقی و رفتارهای اخلاقی به عنوان ویژگی منحصر به فرد فعل منشأ مسئولیت آدمی و فصل ممیز و محصل انسانیت انسان در مرحله فعل و عمل، بلکه مهم ترین نشانه سنجش صحت و بطلان افعال حقوقی، به رغم اهمیت و جایگاه اراده و مفاهیم مرادف آن چون قصد و رضا حقیقت این عنصر حیاتی پیوسته محل بحث و نزاع اندیشمندان عرصه فقه و حقوق بوده و هست، امری که معنا بخش همه تعهدات، التزامات و الزامات ناشی از شخصیت های حقیقی و حقوقی است. اگر به دامنه های اختلاف آرای صاحب نظران پیرامون اراده توجه عمیق تری داشته باشیم، اغلب اختلافات و تفاوت نظرات برخاسته از تفاوت ها و تمایزها در مبانی فکری است. که در تاریخ فقهی و سیر تطور آن می توان دست کم سه مرحله نظری و بنیادین را مورد تأکید قرار داد.

سعادت و غايت مطلوب انسان از نگاه فيلسوفان مسلمان قابل انقسام به بخش های مختلف بوده و معنايی منحصر به يك امر ومصداق واحد نيست؛ ازاين رو، از جهات و ابعاد گوناگون و به اعتبارات و حيثيات متعدد به تقسيم آن پرداخته اند. اين نوشتار می كوشد بنيادی ترين تقسيمات مطرح در زمينه سعادت و غايت كمال آدمی در فلسفه اسلامی را از حيث روش های كاربسته شده در اين تقسيمات، محتوا، جامعيت و مانعيت بررسی و نقادی نمايد. براساس مطالعه و تحقيق انجام شده درجوانب مختلف موضوع و كلمات و تعبيرات حكيمان فردی و » ،« حسی و عقلی » چنين برمی آيد كه مهمترين اين تقسيمات، يعنی تقسيم سعادت به و نيز تقسيم به اعتبار معتقدات از جهاتی چند جای « دنيوی و اخروی » و « انسی و عقلی » ،« جمعی ترديد و انتقاد دارند؛ زيرا براساس برخی آرا سعادت حسی حاصل از ادراكات حسی از يكسو نفی گرديده و از ديگرسو، با وجود جزم به سعادت فطری، تنها قسيم سعادت عقلی دانسته شده است، اما سعادت انسی مورد تأكيد ازجانب بعضی فيلسوفان بدون سعادت عقلی تحقق ندارد در واقع از مراتب آن به شمار می آيد و سعادت جمعی برغم جايگاه آن در نيل به سعادت فردی مورد اهتمام چندان واقع نشده و نيز زوايای سعادت اخروی آنگونه كه متوقع از مباحث حكمی است، مورد عنايت و روشنگری قرار نگرفته و اين نكات ضرورت نگاه مجدد و انتقادی در اين زمينه را ايجاب می نمايند

لذت به‌عنوان محوری‌ترین کیفیت نفسانی که غالب حالت‌ها و ملکات درونی و تحرکات جوانحی و افعال جوارحی آدمی را متأثر می‌سازد و زیرساختی برای بسیاری از خواسته‌ها وتمایلات او به‌شمار می‌آید، فیلسوفان مسلمان را بر آن داشته تا ماهیت و عناصر شکل‌دهنده آن را مورد کاوش نظری و تأمل عقلانی و تجربی قرار دهند، نظر به تفاوت برجسته‌ترین دیدگاه‌های ارائه‌شده و اهمیت موضوع در انسان‌شناسی فلسفی بر آن شدیم ضمن تجزیه و تحلیل آرای مطرح، به مقارنه و مقایسۀ آن‌ها بپردازیم. از میان این نظریات سه دیدگاه علمی بنیانی برای دیگر آرای مطرح‌شده محسوب می‌شوند، نظریه بازگشت‌انگاری به حالت طبیعی که برای نخستین بارتوسط محمدبن زکریای رازی عنوان شد؛ نظریه آسایش‌انگاری اخوان الصفّا و نظریه سازگاری ادراکی لذت با موقعیت و شرایط نفسانی طبیعی انسان که از سوی مشهور فیلسوفان مسلمان طرح شده است. با انتقاد از دو دیدگاه نخست، نظریه سوم را نزدیک به واقعیت یافته‌ایم، لیکن آن را نیازمند تکمیل دیده‌ایم.