آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

صرف‌نظر از ادعای عرفا، در میان دانشمندان مسلمان و غیرمسلمان از گذشته تاکنون بحث‌های متنوعی پیرامون خاستگاه تصوف و عرفان اسلامی مطرح بوده و کوشش‌هایی چند برای نمایاندن سرچشمۀ اصلی آن در اسلام در دو قلمرو نفی و اثبات انجام گرفته است. علامه طباطبایی، حسن‌زاده آملی، جوادی آملی، رمضانی، یزدانپناه شهید مطهری و حضرت امام خمینی (ره) و بسیاری دیگر از استوانه‌ها و دانش‌آموختگان حوزوی و نیز همایی، زرین‌کوب، پورجوادی، پازوکی، اعوانی و ده‌ها شخصیت بزرگ دیگر از دانشگاهیان در دورۀ معاصر، سرچشمۀ عرفان اسلامی را خوان گستردۀ قرآن و میراث حدیثی اسلام می‌دانند. چنانکه ماسینیون، نیکلسون، کُربن، شیمل، پل نویا، چیتیک و ده‌ها دانشمند دیگر از حوزۀ شرق‌شناسی به جد معتقدند که چشمه‌سار اصلی عرفان اسلامی، قرآن و سیره و سنت پیامبر اکرم (ص) بوده است. در پژوهش پیش‌رو، نشانه‌شناسی قرآنی خاستگاه عرفان و تصوف به نحو تحلیلی در کوشش‌های زیر سامان یافته است: الف) نقل نمونه‌هایی از سخنان برخی از شخصیت‌های فوق‌الذکر در تأیید مدعا؛ ب) گزارش صریح و بیان آشکار برخی مشایخ بزرگ و عرفای متقدم در این زمینه؛ ج) تبیین نسبت قرآن با تعریف، موضوع، مسائل و غایت تصوف و عرفان؛ د) واژه‌گزینی عرفا برای عناوین کتاب‌های خود و نیز اصطلاح‌گزینی‌های فنی آنان در دو قلمرو اصطلاحات عرفان نظری و سلوک عملی و تصوف با عنایت به کلمات قرآن؛ ه) گزارش بیش از پنجاه دسته آیات قرآن که هر یک به نحوی به آموزه‌های مهم عرفان اشاره یا تصریح داشته‌اند و سرمنشأ اصلی شکل‌گیری عرفان اسلامی را برساخته است.

معنویت توسعه یافته توسط امامان اهل بیت(ع) در کالبد جامعه و حضور جمعی از تربیت یافتگان معنوی این مکتب در میان مردم، از عوامل مهم توجه به امور معنوی و باطنی در جامعه اسلامی محسوب می شود. تتبع دقیق در آثار اهل تصوف، یک رشته معارف خاص تشیع را که در غیر کلام ائمه اهل بیت(ع) نشانی از آنها نیست، نشان خواهد داد و محقق به وضوح روح تشیع را در مطالب عرفانی این کتاب ها می یابد؛ هرچند در مواردی روحی است که طی زمان و به حسب برخی آفات بیرونی در یک پیکر آفت دیده جای گرفته است. تحقیق پیش رو به نشان دادن چگونگی ورود شمه ای از احادیث و تعالیم معنوی اهل بیت(ع) به تصوف پرداخته است. براساس این پژوهش، شواهد مناسبی برای اثبات خاستگاه شیعی عرفان اسلامی می توان به دست داد. این شواهد، از نوع نگاه صوفیه به اهل بیت(ع) و روزنه های نفوذ معارف آن حضرات به تصوف، یعنی بزرگان صوفیه و میراث مکتوب آنان مانند اللمع، الرسالة القشیریه و قوت القلوب قابل اصطیاد است.

راز واژه‌ای است که مفهومی لغزنده و مبهم دارد. مصطفی ملکیان و گابریل مارسل، این واژه را به دو گونه متفاوت اما صریح و قطعی معنا کرده­اند. این دو دانشمند با تعریف متفاوت و متمایزی از راز و بر اساس تعلقات فلسفی متفاوت، رویکرد جداگانه‌ای درباره راز دارند. در این مقاله که به شیوه توصیفی- تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه‌ای نگارش یافته است، نقش و اثر راز­باوری در نظام معرفتی و به تبع آن در نحوه زیست وجودی و حتی عملی انسان، روشن می‌شود. بر اساس یافته‌ها، دو رویکرد متفاوت مارسل و ملکیان در برخورد با واژه راز، از مارسل، فیلسوف راز می‌سازد و او را پیوسته مشغول به امر راز­آمیز نگاه می‌دارد و ملکیان را از آن­چه راز برمی‌شمارد، دور می‌کند و حتی خردمندی را در دوری نمودن از رازها می‌داند. این دو فیلسوف در جایگاه معنایی، معرفتی و هستی­شناختی و نیز دسترسی یا عدم­دسترسی انسان به راز، اختلاف نظر دارند.

موضوع این پایان‌نامه نقد و بررسی اندیشه های فلسفی ناصرخسرو می‌باشد که در شش فصل تنظیم شده است. در فصل اول که تحت عنوان اسماعیلیه است در باره ظهور اسماعیلیه، انشعابات و فرق اسماعیلیه، عقاید و القاب اسماعیلیه به صورت خلاصه ذکر شده است. فصل دوم اختصاص دارد به بررسی زندگی ناصرخسرو، که زندگی او را به یمگان بدخشان و زندگی او در آنجا. |آثار ناصر خسرو نیز در این فصل ذکر شده است. در فصل سوم که عنوان ان هستی‌شناسی از دیدگاه ناصرخسرو می‌باشد. هیولا، صورت، جوهر، عرض، زمان و مکان از دیدگاه ناصرخسرو مورد بحث قرار گرفته است. فصل چهارم در باره خداشناسی از دیدگاه ناصرخسرو می‌باشد که در آن موضوعاتی همچون توحید و یگانگی خداوند، صفات خداوند، عقل اول و خلقت عالم به ابداع بحث شده است. در فصل پنجم که معاد از دیدگاه ناصرخسرو می‌باشد. در باره نفس، جوهریت نفس، معاد روحانی ، ثواب و عقاب و بهشت و دوزخ از دیدگاه ناصرخسرو مورد بحث قرار گرفته است. در فصل ششم که تحت عنوان کاوشی در نظام فکری ناصرخسرو است، پایبندی او به ایدئولوژی فرقه‌ای که همان مذهب اسماعیلیه است مورد بررسی قرار گرفته است و توضیح داده‌ایم که ناصرخسرو بر خلاف دیگر فلاسفه اسلامی تمام معلومات فلسفی خویش را در خدمت معتقدات مذهبی خود قرار داده است. چون بیشتر نظریات او زمانی بیان شده که او به عنوان حجت یا داعی مطرح بوده و خود را ملتزم به دفاع از عقائد خلفای فاطمی می‌داند. همچنان نظریات ناصرخسرو در باره خلقت عالم، که او جهان هستی را مخلوق عقل و نفس می‌داند، و در باره خداوند معتقد است که اطلاق هست و نیست جائز نیست، برای تنزیه خداوند همه صفات را از ذات حق نفی می‌کند، در باره تاویل معتقد است که شریعت سیمای ظاهری حقیقت است و حقیقت سیمای باطنی شریعت و تمام احکام و احادیث را نیز تاویل می‌کند، مورد نقد قرار گرفته است و در آخر هم نتیجه‌گیری شده است.

پیرامون انسان امروزی پر از هیاهوست؛ هیاهوهای جسمانی، ذهنی و درخواست‌ها. تمام فناوری اعجاب‌آمیز ما، وقف تاخت‌و‌تاز و تجاوز به حریم رایج سکوت شده است. رسانه مجرایی است که از طریق آن داد‌و‌قال‌ها و جار‌و‌جنجال‌ها به درون ما راه یافته‌اند. این جار‌و‌جنجال‌ها از پردۀ گوش فروتر می‌روند، در ذهن نفوذ می‌کنند و آن را با غلغله‌ای از سرگرمی‌ها آکنده می‌کنند. غریو و غرّش موسیقی احساساتی و پرسوز‌و‌گداز، نمایشنامه‌های تکراری که هیچ‌گونه روان‌پالایی در پی ندارند، بلکه موجب اشتیاق به دوری عاطفی‌اند، هر روز و هر ساعت افزون می‌شوند. این امور از گوش‌ها، سپس از طریق ساحت‌های تخیل، معرفت و احساس، به هستۀ مرکزی آرزوها و خواهش‌های انسان منتقل می‌شوند. تمام اینها فقط یک هدف دارند: بازداشتن انسان از اینکه به مقام سکوت نایل شود. حال که هیاهو و خواهش‌ها، علت‌العلل رنج و بزرگ‌ترین سدّ میان جان آدمی و مبدأ و منشأ الهی اوست، چه باید کرد؟

این پایان نامه ترجمه فارسی و ارزیابی شش فصل از کتاب در آمدی بر تصوف ‌‌(Sufism, A Short introduction)‌‌ نوشته آقای دکترویلیام چیتیک می باشد . ایشان به سال 1943 در آمریکا زاده شده و پس از طی دوره های مقدماتی از دانشگاه بوستون واقع در اوهایو لیسانس گرفت .در سال 1966 به ایران سفر کرد و پس از تحصیل در رشته ادبیات فارسی ازدانشگاه تهران فارغ التحصیل شد. از آقای چیتیک تا کنون‌ ده‌ها مقاله و کتاب منتشر شده است . همان گونه‌که درهمین کتاب نیز متبور است از نظر سنت فکری اسلامی ، دکتر ویلیام چیتیک در زمره سنتگران معروفی همچون مارتین لینگز ، رنه گنون، کوماراسوامی ، فریتیوف شووان ، تیتوس بورکهات و سید حسین نصر قرار می گیرد . به‌طور طبیعی از مهمترین موضوعات مورد توجه این گروه از اندیشمندان مسلمان ، بیان ویژگیهای عرفان اصیل برای تشخیص عرفان حقیقی از عرفان جعلی می باشد از نگاه این دسته از سنت گرایان از جمله آقای چیتیک عرفانی حقیقی عرفانی است که رشته ناگسستنی آن را به یک وحی معتبر پیوند داده باشد او برای استدلال به این مطلب با استفاده از احادیث و تفسیرهایی که برخی مشایخ صوفی از جمله محی الدین از آن ارائه داده اند بر شناخت ناپذیری نفس انسانی تاکید دارد و سخت معتقد است که قانع کننده ترین (( ضرورت بعثت )) همان شناخت ناپذیر بودن نفس انسانی است ، لذا لازم است پیامبرانی باشند تا خوب و بد و نفع و ضرر انسان را گوشزد نمایند . تسلط و آگاهی مولف از ابعاد سنت اسلامی در سراسر نوشته های او به خوبی روشن است فهم دقیق او از متون غامض عربی و فارسی و توانایی اش بر ، برگردان معانی به زبان انگلیسی هر انسان منصفی را به تحسین و می دارد . آقای چیتیک درمیان پژوهشگران اسلامی شخصیتی آشنا است و آثار او توانسته است اعتماد و حسن ظن محققان و دانشوران را به خود جلب نماید .

بی‌تردید، شناخت «هویت»آدمی، یعنی «کیستی و چیستی خود»، یکی از دلمشغولی‌های اصلی اندیشمندان علوم انسانی از گذشته تا کنون بوده است. از این‌رو، دانشمندان از زاویه‌ها و چشم‌اندازهای مختلف علمی و با رویکردهای متفاوت، همواره کوشیده‌اند تا چارچوبی نظری برای این مسئله ترسیم و تبیین نمایند. در عرفان اسلامی نیز این بحث زیر عنوان «معرفت نفس یا خودشناسی» مجال طرح و بررسی می‌یابد.«خودشناسی» در رهیافت عرفانی همواره یکی از مهم‌ترین مباحث و مسائل هر نظام عرفانی تلقی شده و در اغلب طریقت‌های عرفانی معرفت حق و معرفت نفس قرین و همدوش دانسته شده است به گونه‌ای که از بین راه‌های خداشناسی، عارفان نه تنها راه انفسی را برتر از راه آفاقی می‌دانند بلکه وصول به حق را جز از رهگذر خودشناسی میسر نمی‌دانند.نوشتار حاضربا رویکرد عرفانی، تبیین مبانی معرفتی مولانا جلال‌الدین بلخی، عارف برجسته قرن هفتم را در مواجهه با مسئله «هویت شخصی» بر عهده دارد.مولانا در پاسخ به چیستی انسان و دیگر سوالات مطرح‌شده از این دست، از دو منظر هستی‌شناسی ـ معرفت‌شناسی و انسان‌شناسی عرفانی پاسخ می‌دهد. از نگاه هستی‌شناسی مولانا معتقد است انسان‌ها تا هنگامی که در سطح آگاهی پدیداری به سرمی‌برند از حقیقت هستی بی‌خبرند و نیست را هست و هست را نیست می‌پندارند. تنها با تسلیم به مطلق شدن می‌توان به حقیقت هستی (مطلق) رسید و براساس همین رهیافت از منظر انسان‌شناسی به انسان از منظر پیوندش با مطلق می‌نگرد و آدمی را دارای ماهیتی متعین و متشخص نمی‌داند. آنچه انسان‌شناسی عرفانی در باب آدمی می‌گوید مبتنی بر نوعی تجربه خاص از وجود انسان و نوعی معرفت نسبت به سرشت و حقیقت او در پیوند با امر متعالی است که با تجربه خاصی به نام «تجربه عرفانی» در پیوند است که از راه تجربه عادی مقدور و میسور نیست و تنها از رهگذر شکستن چارچوب آگاهی و شاکله‌های مفهومی متعارف صورت می‌پذیرد. به موجب این رهیافت، شناخت حقیقی «خود» تنها از رهگذر «نفی خود» امکان‌پذیر است؛ حالتی که در آن هم? تمایزات «فاعل شناسا و متعلق شناسایی» از میان برمی‌خیزد و اراده و آگاهی و عقل انسان در وجودی برتر استحاله می‌یابد. مولوی این حالت را تنها راه رسیدن به «خودشناسی» و «خداشناسی» محسوب می‌کند و آن را فنای فی‌الله می‌نامد.مولانا برای رسیدن به این ساحت از فقر کامل هیچ نخواستن، هیچ نداشتن و هیچ ندانستن را توصیه می‌کند و درنهایت به عشق می‌رسد و این عشق را هم علت فنا و نیستی می‌داند و هم معلول آن.روش این پژوهش کتابخانه‌ای و براساس رجوع به منابع اصلی است. و تحلیل اطلاعات و داده‌های فراهم‌آمده براساس طرح تحقیق و فصول مختلف آن، پژوهش را به اهداف خود نزدیک کرده است.

«معارف کلامی شیعه» عنوان سری کتاب هایی در موضوع کلام امامیه است كه كتاب حاضر آغازین کتابش است كه به کلیات امامت می‌ پردازد. نویسندگان این کتاب که اغلب از اعضای هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب هستند، مباحث کلی امامت را بطور نسبتا مبسوط مورد بررسی قرار داده و دیدگاه های غالب امامی را در باب آنها ارائه کرده اند، همچنان که در نگاهی کلی، امامت از منظر زیدیه، اسماعیلیه و اهل سنت را نیز گزارش کرده اند.

امروزه مدارا علاوه بر یک الگوی اخلاقی، از مسائل مهم اجتماعی و سیاسی است. بسیاری از فیلسوفان در کنار تاکید بر مناسبات فردی به‌ضرورت مدارای اجتماعی تأکیددارند. توصیه به این نوع از مدارا مولود کثرت‌گرایی مبتنی بر دیدگاه هایی چند در معرفت‌شناختی است. تمایز معرفت‌شناسی کانت میان نومن و فنومن از آن جمله است ،نظریه ای که توسط جان هیک تعمیم ودر کنار مفاهیم و مبانی دیگر در حالی که آن را منتسب به عارفان مسلمان می دانست، به عرصه معرفت دینی و مسئله نجات کشاند تا درنهایت دلیلی برای توصیه به مدارای اجتماعی-سیاسی باشد. پژوهش پیش رو می کوشد پس از نقل و نقد نظریه و انتساب هیک ، مبنایی جایگزین برای کثرت‌گرایی معرفی کند. بر اساس این مدل پیشنهادی برگرفته از عرفان با تأکید بر نظرات امام خمینی «انسان» به‌عنوان برترین مظهر ، خاستگاه«مدارا» است و مدارا نه محصول کثرت‌گرایی بلکه مولود انسان‌شناسی متعالی است. برآیند این مدل تمایز میان عقاید و باورها از یک‌سو و صاحبان آن از سوی دیگر است و می‌توان در همان حال که شخص را نسبت به باورها و رویه­ ها منتقد باقی گذارد، در برابر دارندگان یا عاملان آن روادار نگاه داشت و به نتایج غیرمنطقی کثرت‌گرایان و یا تعصب خام انحصارگرایان نیز تن نداد.