آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

از ساحت‌های مغفول حکمت صدرا عشق مجازی نفسانی و نسبت آن با شاکلۀ درونی خانواده است. خانواده و استحکام آن رکن اصلی اخلاق اجتماعی است و مشکلاتش نتایج مخربی در عرصه‌های مختلف جامعه می‌گذارد. تحلیل‌های ملاصدرا در مورد ویژگی‌ها و لوازم عشق مجازی نگاه ما را به جایگاه رفیع عشق در ساختار خانواده و نقش آن در اخلاق اجتماعی معطوف می‌سازد. پیامدهای این عشق با تحول در بینش و نگرش همسران و تحت‌الشعاع قرار دادن مؤلفه‌هایی چون محبت، تعهد و صبر، آن‌ها را در حیطۀ رفتاری، اخلاقی و معنوی به سمت تعالی پیش می‌برد. به موازات آن، خشونت و شهوت‌پرستی و خیانت از میان می‌رود و نظام تعلیم‌وتربیت فرزندان ارتقا می‌یابد که در نهایت سامان‌یافتن نظام خانواده به پرورش نسلی فرهیخته می‌انجامد و کامیابی دنیوی و اخروی را در پی دارد و بی‌تردید جامعه نیز از مطلوبیت آن بهره‌مند خواهد شد. در این پژوهش به تبیین چگونگی این تحولات در سایۀ عشق مجازی نفسانی می‌پردازیم.

این مقاله تبیین و تحلیل تأثیر اصول تأسیسی ملاصدرا بر معنای متن است. در حکمت صدرایی، معنای متن و تأویلات آن، به‌گونه‌ای از مبانی و اندیشه‌های صدرا متأثر است که معانی تأویلی در آن، صرفاً بر این اساس، منطقی و توجیه‌پذیر است؛ در مکتب صدرا، معنا که از مواجهه‌ی انسان با هستی شکل می‌گیرد، نفس‌الامری دارد که انسان مؤید به کشف وحیانی، آن را بیان و نام‌گذاری می‌کند و از قابلیت‌های آن برای معرفی حقایق عوالم مختلف استفاده می‌کند. مبانی و اندیشه‌های صدرا، ازجمله اصالت وجود، تشکیک وجود، قاعده‌ی بسیط الحقیقه، اندیشه‌های صدرا درباره‌ی علم‌النفس، حرکت جوهری و اعیان ثابته، هریک به‌نحوی بر منطق معنی از عالم حس یا عالم خیال و عقل مؤثر است و پشتوانه‌های هستی‌شناختی تأویل متن را به‌خوبی تبیین می‌کند. در این مقاله، تأثیر مبانی و آرای صدرا بر معنای متن استنباط شده و همراه با نمونه‌هایی از متونی آمده است که صدرا از آن‌ها معانی خاصی را استخراج کرده یا تطبیق صورت داده است. این مقاله که با روش توصیفی – تحلیلی همراه با تطبیق بر تفاسیر (تأویل‌های) صدرا تألیف شده است، قابلیت فلسفه‌ی صدرایی در توسعه‌ی معانی حاصل از متن را نشان می‌دهد و منطق تأویلات او را از زاویه‌ی یادشده بیان می‌کند.

از آنجا که ملاصدرا دلایلی مبنی بر تباین وجودی دنیا از آخرت ارائه می‌دهد و معتقد به عدم امکان تقرر این دو عالم در سلک واحدی می‌باشد، چگونه می‌توان تقابل آن را با اصل تشکیک، توجیه و آخرت را امتداد دنیا دانست؟ هدف پژوهش حاضر، حل مسأله فوق به روش توصیفی تحلیلی، ضمن تبیین نظرات نهایی ملاصدرا می‌باشد. نتیجۀ تحقیق، حاکی از آن است که اگر وحدت سنخی یا وحدت شخصی وجود در سایۀ تشکیک خاص الخاصی را پذیرا باشیم، تقابلی در کار نخواهد بود. چرا که تباین دنیا و آخرت در دید ملاصدرا از سنخ تباین در مراتب هستی است و بین این مراتب، اتحادی از نوع «حقیقت و رقیقت» و «کلیت و اطلاق سعۀ وجودی» تحقق دارد. دنیا و آخرت شئونات، تعینات و ظهوراتی‌اند که هیچ تباینی با یکدیگر ندارند و بازگشت همۀ این‌ها به ذات واحد و یگانه است؛ یعنی وجود در عین وحدت دارای کثرتی است که آن کثرت مخل وحدت نیست.

با توجه به نظام‌وارگي تفكرصدرايي، بحث و بررسي معناشناختي عقل عملي و نظري، ذيل موضوع نفس‌شناسي مورد توجه ملاصدرا قرار گرفته است. در اين مقاله با روي‌آوردي توصيفي‌تحليلي، به تبيين آراي ملاصدرا در حوزه معناشناسي عقل عملي و عقل نظري و بررسي قلمرو معرفتي آنها پرداخته شده است. ملاصدرا عقل را از قواي نفس ناطقه دانسته و در بيان كاركرد آن، به دو قوّه عالمه و عامله اشاره كرده است. او معتقد است اين دو قوّه هر چند داراي كاركردهاي متفاوتي هستند اما بنحوي با يكديگر تلازم دارند؛ عقل نظري با توجه به نقش ادراكي‌يي كه در فهم كليات دارد، در تأمين مفاهيم پايه‌يي اخلاق و علم اخلاق نقش‌آفريني ميكند و عقل عملي بواسطه اين مفاهيم پايه، به ادراك امور عملي جزئي ميپردازد. ملاصدرا با مدرِك دانستن عقل نظري در مفاهيم كلي، آن را منشأ شكلگيري دو حكمت نظري و عملي ميداند. در مورد عقل عملي نيز، نه بسان برخي از حكما عقل عملي را قوّه‌يي صرفاً عامله دانسته و نه مانند برخي ديگر، براي عقل عملي شأنيتي همطراز با عقل نظري قائل است بلكه براي عقل عملي به نوعي ادراك جزيي توام با استنباط معتقد است.

چکیده هدف این پژوهش بررسی معناداری زندگی است.علت معناداری امری در نزد هر فرد، گنجیده شدن در نظام فکری اوست .نظام فکری هر فرد را قواعد عام و مشترک عقل و جهان بینی های مختلف در بین انسانها، تشکیل میدهند. عقل دارای اقتضائات ذاتی است ؛یعنی واجد قواعدی است که نه به تجربه حاصل شده ونه فطری به معنی بالفعل بودن در بدو تولد است .ده اقتضاء مذکور از این قراراند: 1-اصل تنافی با ناسازگاری 2-اصل اعتبار عقل 3-اصل مطالبه دلیل و مرجح برای پذیرش هر نظر غیر بدیهی 4-اصل انگیزه خیر در هر فعل 5-اصل برگزیدن اهم از بین مهم و اهم 6-اصل وجود هدف در هر فعل 7-اصل ضرورت 8-اصل وجوب پیروی از هر آن چه درست می داند. 9-اصل وجوب پذیرش هر چه حق و صادق می داند. 10- اصل حسابگری . از آن جا که علت معناداری عقلمندی است ،معنادار همان معقول است. معقول عبارت است از "مورد قبول عقل یا سازگار با اقتضائات عقل" . "معقول" میتواند وصف گزاره ها،استدلال ها و افعال انسانی باشد. در این پژوهش تنها به معقولیت فعل انسان پرداخته ایم. زندگی یک فعل انسان است یعنی تصمیم به تداوم زندگی در مقابل خاتمه دادن به آن و پرسش از معقولیت زندگی بدین معنی است که آیا اصل زیستن سازگار با قواعد عقل است؟چرا باید به زندگی ادامه دهیم و واسطه در تداوم نسل شویم ؟ یکی از اقتضائات عقل اصل ضرورت است،یعنی عقل همواره بنا به ضرورتی حکم به انجام فعلی میدهد وفعلی که ضرورتی نداشته باشد نامعقول است. عقل نسبت به هیچ یک از افعال "زندگی کردن" و "خاتمه دادن به زندگی" اقتضاء ذاتی ندارد و ضرورت آنها را در هیچ منبع بیرون از ذات خود نیزنمیابد ، لذا هر دو را نامعقول می داند. اقتضاء دیگرعقل ترجیح نامطلوب بر نامطلوبتر است. بنا به این اقتضاء و ادله ای که ذکر کرده ایم ادامه دادن به زندگی بر خاتمه دادن به آن ترجیح دارد و به تبع تصمیم به ادامه دادن به زندگی ، در مقایسه با خاتمه دادن به آن معقول است ، هر چند فی نفسه معقول نیست.اهم آراء ملاصدرا وحدت وجود؛اصالت وجود ؛تشکیک در وجود و ربط معلول به علت است . در طریق صدرا‌ عالم‌ وجود یک طیف واحد ذو مراتب است که از این‌ عالم‌ مادی جسمانی به‌ عالم‌ مثال‌ و از آن‌ به‌ عالم‌ عقول‌ یا مفارقات‌ گسترده است. آنچه برای صدرا زندگی را معقول و معنا دار می سازد تعالی وجودی است؛ در این نگرش انسان باید سعی کند به برترین حد وجود نائل شود .صدرا به دو روش کسب معرفت قائل است : معرفت عقلانی و معرفت کشفی .روش شناخت شهودی نقش اساسی در معناداری زندگی برای صدرا بازی میکند :از آن جا که دایره وجود را فرا تر از محدوده شناخت عقل محض میداند ،لذا معتقد است برای عروج به مراتبی که عقل ناتوان از پیمودن است باید به صلاح شهود متوصل شد. شناخت خداوند و صفات الهی و افعال و کتابها و پیامبران او و شناخت روز قیامت و نفس انسانی و چگونگی استکمال و ترقی آن از جایگاه حیوانات را از علومی می داند که جهت حصول سعادت و معنای زندگی لازم اند. در نظر صدرا حقیقت انسان جسم نیست بلکه از نشأ ملکوت و نوری الهی است و این امر به انسان ارزش داده و در معناداری زندگی برای او موثر است. خدا شناسی صدرا از چهار لحاظ به معناداری زندگی برای او مربوط است : 1-حکیم مطلق بودن خدا 2-عشق متقابل بین خدا و انسان 3-ایمان به خدا 4- هدف غایی زندگی.صدرا اصلاح اخلاق را هدف غایی نمیداند بلکه آن را خادم حصول معرفت میداند.اصلاح اخلاق در نظام صدرایی جایگاه کلیدی دارد ،چون وجود مساوق علم و اخلاق است و هدف انسان صعود در مراتب وجود است ،پس بی اخلاقی مانع حصول هدف و معنای زندگی خواهد شد. واژگان کلیدی:معقول ،معنادار ،زندگی، ملاصدرا ، عقل ،معقول

هایدگر بعد از گشت تلاش کرد تا تفکر دربارۀ حقیقت وجود را درقالبی شاعرانه یا متفکرانه پی بگیرد. ثمرۀ این تلاش او طرح مفاهیم و اصطلاحاتی است که در گفتمان‌های رایج فلسفۀ مدرن و معاصر غیرمنطقی قلمداد می‌شوند و به‌عنوانِ امری رازورانه توصیف می‌شوند. اصطلاح حضرات اربعه یا چهارگانه[1] یکی از این اصطلاحات است که نقشی بنیادین در طرح مباحث مربوط به حقیقت وجود در فلسفۀ متأخر هایدگر دارد. هایدگر در سال‌های 1950 و 1951 طی دو سخنرانی با عناوین چیز[2] و بناکردن، سکونت‌کردن، فکرکردن“Bauen, Wohnen, Denken” تلاش می‌کند تا مفهوم حضرات اربعه را با محوریت دو کلیدواژۀ چیز و سکنا‌گزیدن مورد تأمل قرار دهد و نسبتِ آن را با بحث حقیقت وجود بنمایاند. این پژوهش بر آن است تا با تمرکز بر متن این دو سخنرانی که بسیار دشواریاب هستند، جایگاه اصطلاح حضرات اربعه را در رابطه با تفکر هستی‌شناختی‌ـ‌تاریخی هایدگر متأخر نشان دهد.

يكي از مهمترين ابتكارات وجود شناختي ملاصدرا كه تأثير شگرفي بر انديشة فلسفي و كلامي او داشته است، نظرية حركت جوهري است. اكتشاف عظيم ملاصدرا در اين زمينه، اثبات ناآرامي و بيقراري در نهاد عالم و آدم و اثبات حركت و تحول دائمي در بنيان همة موجودات مادي است؛ انگاره‌يي كه عموم حكماي پيش‌صدرايي آن را امري نامعقول و امكان‌ناپذير ميدانستند. دامنة تأثيرگذاري اين نظريه بقدري وسيع است كه پس از چند قرن پژوهش، هنوز هم جاي واكاوي و تأمل در زواياي مختلف آن وجود دارد. اما آنچه تاكنون درباب دستاوردهاي حركت جوهري بيان شده، عموماً نتايج وجود شناختي و فلسفي بوده و كمتر به آثار و بركات اين اصل در ساحت كلامي ـ اعتقادي پرداخته شده است. ‌بهمين دليل، نوشتار حاضر با رويكردي مسئله ‌محور و با روش تحليلي و پژوهش كيفي، ضمن طرح دقيق مسئله و تقرير نظريه، با تأكيد بر ابتكاري بودن آن، به تحليل داده‌ها در راستاي بررسي تأثير اين انگاره بر انديشة كلامي ملاصدرا پرداخته است. بنابرين، يافته‌هاي اين پژوهش بر استنباط و تبيين مهمترين لوازم كلامي و اعتقادي حركت جوهري تمركز يافته است كه فهرستوار عبارتند از: خداشناسي و تبيين فقر دائمي مخلوقات به خدا، اثبات حدوث زماني عالم، تبيين عقلاني معاد جسماني، توجيه فلسفي آموزة تجسم اعمال، ابطال عقيدة تناسخ، نوآوري در تبيين ماهيت مرگ و تبيين عموميت حشر.

بحث اسماء و صفات و کیفیت ارتباط آن با ذات الهی از اهم مباحث توحیدی و در این میان مسئله‌ی عینیت یا زیادت صفات با ذات خداوند همواره درخور ملاحظه است. نوشتار حاضر بر آن است تا جایگاه و نقش نظام معقولات در نزد خواجه نصیر، یعنی تقسیمات معقول اولی و ثانی را در ارتباط با مسئله ذات و صفات مورد مداقه قرار دهد تا در پرتو آن، دیدگاه فلسفی وی را بر حسب مبانی فلسفی‌اش تبیین نماید و میزان سازوارگی این دیدگاه فلسفی را با مسئله عینیت ذات و صفات نشان دهد. عبارات خواجه نصیر در این‌باره همگی حاکی از عینیت ذات و صفات باری‌تعالی است. لکن به نظر می‌رسد عدم تفکیک مفاهیم و معقولات ثانی منطقی و فلسفی در محکمات نظام فلسفی خواجه نصیر و معیارهای مطروحه در مورد اعتباریت مفاهیم، اعتقاد به عینیت ذات و صفات خداوند را در دیدگاه وی با تناقضی بیّن مواجه می سازد‌.

بازخوانی گفتمان علمی و روش شناسی حاکم بر تمدن اسلامی در دوره های گذشته،به ویژه دوره نوزایی،در ارتباط با شناخت تمدن اسلامی دارای اهمیت راهبردی است.به طور کلی دوره نوزایی تمدن اسلامی به دلیل مواجهه با اندیشه یونانی و کتب ترجمه شده از سایر تمدن ها از لحاظ فکری و علمی دارای ساختاری مجموعه ای است.بر همین اساس در این پژوهش سعی گردیده با مقایسه روش شناسی زکریای رازی و ابونصرفارابی به عنوان دو نمونه بارز دوران نوزایی،مختصات گفتمان علمی دوره نوزایی تمدن اسلامی(قرون سوم و چهارم) مورد بازشناسی قرار گیرد.یافته های این پژوهش حاکی از آنست که زکریای رازی دارای معرفت شناسی واقع گرا و روش شناسی تجربه گرایانه ی محض به سبک اثبات گرایان فعلی است و فارابی دارای معرفت شناسی آرمان گرایانه با تاکید بر عقلانیت استعلایی و دارای روش شناسی ترکیبی و عقلانیت همراه با تجربه است.در نهایت بر اساس یافته های این پژوهش می توان این طور نتیجه گیری نمود که روش شناسی متکثری بر گفتمان علمی دوره نوزایی تمدن اسلامی- ایرانی حاکم بوده است.

با التفات به تناظر حقیقی میان انسان با مراتب «هستی» و «حقیقت» و افزودن «شهود» - در حکمت اشراق - و «تأویل» - در حکمت متعالیه-، به مثابه یک روش در طول سایر طرق فهم حقیقت، امکان کشف ساحت وسیع­تری از علم میسور می­گردد که نه تنها با سایر ابزارها و روش­ها منافات ندارد بلکه جامع همه آن­ها قلمداد می­شود. هدف نوشتار حاضر این است که با بررسی مؤلفه­های مذکور در حکمت اشراق و متعالیه، ظرفیت­ این ساحت از علم، که می­توان آن را «علم اشتدادی» خواند، را مورد سنجش قرار دهد و در راستای نظریه­های مختلف فلسفه علم، به ارائه علم شناسی نوینی بپردازد. در این دو مکتب هستی ذومراتب بوده و انسان همواره در مسیر کشف حقیقت اعم از آفاقی و أنفسی در تکاپو است و به موازات ارتقای درجات وجودی افراد، طیف ممتدی از دریافت­ها و فهم­های متعدد نیز رخ می­دهد. از این­رو به نظر می­رسد با شناسایی ظرفیت­های علم اشتدادی در حکمت اشراق و متعالیه، علم به ابعاد مختلف یک شیء و حذف شکاف میان عالم و معلوم ممکن گردد؛ به گونه­ای که با مجوز دریافت­های متعدد از حقیقت واحد، به شکاکیت و نسبیت مذموم نیز منجر نگردد.