آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

متکلمان و حکیمان بر سر این مساله نزاع بسیار کرده اند که آیا جهان ابتدای زمانی معینی دارد ( حدوث ) و یا هرچه با زمان به عقب رویم باز هم جهان و زمان خواهیم یافت ( قدم ) متکلمان که در پی اثبات حدوث زمانی بودند با این سوال حکیمان مواجه می شوند که خود زمان چیست ؟ حادث است یا قدیم ؟ متکلمان در پاسخ گفتند اصلا" زمان امری موهوم است و حقیقتی خارجی ندارد . پاسخ حکیمان این بود که در این صورت حدوث زمانی عالم هم بی معنا می شود . صد رالدین الشیرازی ( ملاصدرا) حدوث ذاتی و زمانی عالم را اثبات کرد و از طرف دیگر ، حدوث زمانی جهان را به معنای داشتن آغاز زمانی ، طرد و ابطال نمود . بنابرنظریه حرکت جوهری ، ذره ذره جهان هر لحظه در حدوث است . و از اینرو مجموع جهان ، که حکمی جز حکم اجزا ء ندارد ، نیز حادث است ، آنهم حدوث زمانی . در عین حال سخن از مجموع جهان گفتن و در پی یافتن نقطه آغازی برای این مجموع بودن ، خطا است . چرا که مجموع هویتی مستقل از هویت اجزاء ندارد . و وقتی همه اجزاء به حکم حرکت جوهریشان هر لحظه در حدوث و آغازند ، لهذا مجموع نیز حادث است . اما برای این حدوث ، نقطه آغاز زمانی نمی توان یافت .

مرور مباحث موجود پیرامون واقع‌گرایی و نسبی‌گرایی معرفتی نشان می دهد که هر یک از این دو مدّعا، ضمن برخورداری از ادلّه و شواهد پشتیبان، دارای لوازم غیر قابل قبولی می باشند. بنابراین یافتن مسیری که با جمع میان آن دو، از دلایل ایجابی حمایت کننده دو طرف چشم پوشی نکرده و البته استدلالات سلبی را نیز پاسخ دهد، نیازمند بررسی دقیق معانی و اقسام این دو مدّعا و نسبت میان آن ها خواهد بود. واقع‌گرایی معرفتی قابل استعمال در پنج معناست که عبارتند از: قول به تحقق اصل عالَم، پذیرش تحقق عالَم عین (در برابر ذهن)، نفی تأثیرات مخرب ذهن در فرایند ادراک، عینی گرایی معرفتی، و قول به امکان کسب معرفت برای انسان. معنای أخیر که أخص از سایر معانی و مستلزم آن ها می باشد، نقیض شکاکیت محض بوده و انکار آن ضمن نفی تمام انواع آگاهی و ادراکات انسانی، سر از سفسطه در خواهد آورد. این معنا لوازم بسیار مهمی از جمله قبول اصل استحاله تناقض دارد که خود، دارای نتایج تأثیرگذار فراوانی در ساحات مختلف اندیشه و رفتار انسان می باشند. اگرچه هیچ یک از معانی واقع‌گرایی با مطلق بودن معرفت استلزام ندارد، اما گاهی با آن خلط شده و استعمالات نامقبولی پیدا می کند که باعث ایراد اتهامات ناصوابی به واقع‌گرایان می گردد. از سوی دیگر و با توجه به تحلیل معنای نسبیّت، معلوم می شود که نسبی‌گرایی معرفتی می تواند به صورت ذهن محور یا عین محور، و نیز مبتنی بر ارزش تحقق (وجود و عدم) یا اعتبار (صدق یا کذب) تعریف شود. از این میان تنها نسبی‌گرایی ذهن محورِ اعتبارگراست که محل نزاع اصلی بوده و به دلیل منتهی شدن به شکاکیت محض و خودْ تخریبی، قابل جمع با واقع‌گرایی معرفتی نخواهد بود. این معنا در پیِ ناتوانی در حل پنج مشکل عدم دسترسی به واقعیت، تأثیرات مخرّب عوامل درونی (ذهنی) و بیرونی (غیرذهنی)، تکثر وجوه و مراتب و اجزاء مختلف واقعیات، عدم جهت مشترک در مدرِک یا مدرَک، و عدم ثبات در ادراک یا مدرِک یا مدرَک، ظهور و رشد پیدا می کند که در زمینه های بسیار متنوعی همچون فلسفه نقادی کانت، فلسفه علم، فلسفه زبان، نومینالیسم، نسبیت مفهومی، هرمنوتیک فلسفی و تاریخی گری، علوم اجتماعی و جامعه شناسی معرفت، فمینیسم، پراگماتیسم معرفت شناختی و سیاسی_اجتماعی، علوم جدید (نظریه کوانتوم، نظریه احتمالات، منطق فازی)، و عرفان نظری قابل پیگیری است. اگرچه برخی از آراء ملاصدرا همچون اصالت و تشکیک مراتب وجود، حرکت جوهری، تأثیرات عوامل غیرمعرفتی و نقش قوّه واهمه در فرایند ادراک، مستلزم اقسام مقبول نسبی‌گرایی معرفتی می باشند، اما نظریات معرفت شناختی خاص وی از جمله توجه به هویت وجودی علم و قول به اتحاد مدرِک و مدرَک باعث شده است که در نظریه معرفت فلسفه صدرایی، فرایند کسب معرفت (أعم از تصورات ماهوی، معقولات ثانیه، تصدیقات و دانش های پیچیده) به نحوی تبیین شود که ضمن رفع مشکلات پنج گانه پیش گفته، قسم نامقبول نسبی‌گرایی معرفتی نفی، و واقع‌گرایی معرفتی حفظ گردد. بنابراین در نظریه معرفت وی اقسام مقبول نسبی‌گرایی معرفتی و واقع‌گرایی معرفتی به طور همزمان تبیین شده و با یکدیگر قابل جمع خواهند بود.

پیش فرض معناداری نزد گذشتگان یکی معنادار بودن مفردات و دیگری رعایت نکات و قواعد نحوی و دستوی است، ولی امروزه یکی از مسائل عمده در معرفت شناسی دینی اثبات معناداری گزاره های دینی است و معنادار بودن و بی معنایی این گزاره ها به سرنوشت و سعادت بشر گره خورده است. در واقع در کلام سنتی تعیین صدق و کذب گزاره های دینی محل اصلی مناقشه بود و هیچکس در اصل معناداری گزاره های دینی تردید روا نمی داشت، اما با پیدایش مکتب پوزیتیویسم منطقی عده ای از فلاسفه تحلیل مشرب اصل معناداری گزاره های دینی را مورد تردید قرار دادند و با ارائه معیاری به نام اصل تحقیق پذیری مدعی شدند که گزاره های دینی فاقد محتوا و مضمون معرفت بخش اند و بر هیچ امر واقعی دلالت ندارند و از اینرو حکم یا تصدیق به معنای دقیق کلمه به شمار نمی آیند. پوزیتیویسم منطقی به سرعت به مکتبی فراگیر تبدیل شد ولی به همان سرعتی که در ابتدا رشد کرد با مواجه شدن با مشکلات متعدد تقریبا از میان رفت، هر چند تاثیراتی بر نحوه تفکر و استدلال و منطق زبان گذارد. اصلی ترین آموزه آن مکتب یعنی اصل تحقیق پذیری معنا گزاره های متافیزیک، اخلاق و الهیات را مورد هجوم قرار داد. اینها مدعی شدند که این گزاره ها نه تحلیلی اند و نه به لحاظ تجربی تحقیق پذیر پس فاقد معنای شناختاری اند و مضمون معرفت بخش ندارند. البته در این میان پاره ای از فیلسوفان تحلیلی مشرب معیارهای دیگری برای معناداری ارائه دادند، از جمله برخی معیار کم ادعاتر تائید پذیری و برخی نیز معیار ابطال پذیری را به میان آوردند و عده ای نیز نظریات غیر شناختاری و کارکرد گرایانه را در باب گزاره های دینی مطرح نمودند. باید توجه داشت که ملاک تحقیق پذیری و جانشینهای تجربی آن نمی تواند ملاک معناداری گزاره های دینی باشد و برای بررسی معناداری این گزاره ها از ملاک واحدی نمی توان استفاده کرد و اگر چه برخی از گزاره های دینی ناظر به واقع و واجد مضمون معرف بخش اند، ولی این گزاره ها می تواند سمبلیک (نمادی)، تمثیلی و ... باشد.