آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

از جمله مباحثی که سال‌های متمادی فکر علمای شیعی را به خود مشغول کرده، پرسش از رهبری جامعه در دوران غیبت معصومین است. به دیگر سخن، در دوران غیبت دوازدهمین امام معصوم، علمای شیعی با این مشکل مواجه شدند که چه کسی باید در زمان غیبت، زعامت حکومت را در دست بگیرد؟ در این نوشتار با تجزیه این مشکل به مسأله‌های متعدد، نشان دادیم که اگر مسأله را به صورت «بدون توجه به این‌که خداوند برای زمان غیبت دستوری داده یا نه، چه کسی باید در مسند حکومت قرار گیرد؟» طرح نماییم، فلسفه سیاسی اسلامی متکفل پاسخ به آن خواهد بود. برای پاسخ به این مسأله، با اشاره به اقسام چهارگانه موجودات ، نشان دادیم که انسان موجود ناقصی است که برای تکامل نیازمند ولیّ می‌باشد. از سوی دیگر، مشخص شد که جامعه هم دارای وجود حقیقی است و چون این وجود هم ناقص می‌باشد، بنابراین باید در رأس حکومت شخص راه‌بلدی قرار گیرد تا انسان‌ها را هم در بُعد فردی و هم در بُعد اجتماعی تکامل دهد. همچنین با تحلیل ابعاد وجود انسان دریافتیم که انسان دارای سه مرتبه عقل، خیال و ظاهر است و از آن‌جایی که فقه اصغر، فقه اوسط و فقه اکبر متکفل رشد هر یک از این نشئات هستند، در نتیجه سرپرست جامعه باید این سه نوع فقاهت را دربرداشته باشد. در ادامه این پژوهش آشکار شد که مشروعیت ولی فقیه، مشروعیت الهی است و ولی فقیه موظف به القای عقاید مستحکم و اخلاق حسنه به جامعه، اجرای احکام الهی، محافظت از حیات انسان‌ها و بهبود معیشت افراد جامعه می‌باشد. البته ولی فقیه برای اجرای صحیح این وظایف علاوه بر فقاهت باید دارای چهار ویژگی 1. عمل‌کننده به قوانین الهی، 2. قدرت مدیریت جامعه، 3. قدرت توجیه و اقناع مردم و 4. ارجاع جزئیات به کلیات باشد. در پایان این تحقیق نشان داده شد که ولی فقیه با ویژگی‌هایی که برای وی برشمردیم، شدیدترین وجود را نسبت به افراد جامعه دارد.

اعتقاد به وجود هیولی به‌عنوان جوهری که هیچ فعلیتی جز قوه‌ محض بودن ندارد، از زمان ارسطو تاکنون یکی از مسائل مهم فلسفی به‌شمار می‌رود. در میان فلاسفه اسلامی، مشائین آن را پذیرفته و بر براهین مثبته آن افزوده‌اند. اما برخی ادله‌ اثبات آن را غیر تام دانسته و اساساً وجود چنین جوهر بی‌فعلیتی را محال دانسته‌اند. در میان فلاسفه، رواقیون، شیخ اشراق، فخر رازی، خواجه نصیر طوسی، حکیم الهی قمشه‌ای، شهید آیت‌الله مطهری، شهید آیت‌الله سید مصطفی خمینی، آیت‌الله مصباح یزدی و آیت‌الله فیاضی از جمله حکمایی هستند که منکر وجود هیولی شده‌اند. در این میان، یکی از حکمای قرن 12ق، به نام سید ماجد حسینی کاشانی رساله‌ای موجز در نفی و ابطال هیولی نگاشته و در آن، پس از بیان ادله گوناگون اثبات هیولی، به رد آن ادله پرداخته و یک بخش از رساله‌اش را نیز به اقامه برهان بر ابطال وجود هیولی اختصاص داده است. در این مقاله متن نسخه خطیِ رساله مذکور، تحقیق و تصحیح شده و همراه با پاره‌ای از توضیحات و حواشی، عیناً درج شده است

حرکت تکاملی جامعۀ انسانی نیازمند آرمانی ارزشی به‌عنوان غایت فرازمانی و فرامکانیِ تحول و صیرورت فرد و جامعه است، تا در امتداد ارزشیِ آن آرمان، مطلوبیت‌های زمانی و مکانی در عرصه‌های مختلف فرهنگ، علم، هنر، سیاست، اقتصاد، امنیت، تعلیم و تربیت، روابط بین‌الملل و... شناسایی شده و عملکردهای موردنیاز بر اساس آن جهات ارزشی راه‌اندازی شوند. نوشتار حاضر، سعی نموده با مراجعه به آموزه‌های قرآن و عترت (علیهم‌السلام)، ابعاد، ساختار و محتوایِ ارزشیِ جامعۀ آرمانی اسلام را شناسایی و تبیین نماید. از آن جهت که وضعیت اجتماعی یک وضعیت پیوستار است و عرصه‌های مختلف و متنوع جامعه پیوندی شبکه‌ای با هم دارند سعی شده پیوند ساختاری و طولی و عرضی ارزش‌های جامعۀ آرمانی درک شود تا بدین‌ترتیب، تبیینی یکپارچه و پیوستار از هویت آرمانیِ جامعۀ اسلامی به دست آید. این هویت آرمانی، مبین جهات ارزشی جامعه‌ای است که انسان در آن به‌سوی تعالی و خلافة‌اللهی سیر و صیرورت می‌یابد و مظهر توحید است.

مسئله‌ی معاد جسمانی که در شرع مقدس اسلام به آن اشاره گردیده همواره محل اختلاف‌نظرهای زیادی بوده است به‌نحوی‌که بعضی همانند متکلمین معتقدند که معاد هم جسمانی و هم روحانی است و درعین‌حال فلاسفه را متهم به التزام به معاد روحانی تنها می‌دانند در مقابل، فلاسفه این نظر متکلمین را درست ندانسته و معتقدند که احدی از فلاسفه معاد را روحانی صرف نمی‌دانند و همگی آن را اعم از روحانی و جسمانی می‌دانند. از دیگر موارد نزاع در این مسئله می‌توان به اختلاف دیدگاه‌های بین مکتب تفکیک و پیروان حکمت متعالیه در کیفیت معاد جسمانی اشاره کرد که هریک از این دو گروه آن را به معنایی گرفته‌اند. پیروان مکتب تفکیک مخصوصاً استاد سیدان که از نمایندگان متأخر این مکتب است بر طبق اصول خاص خودشان که بیشتر برگرفته از ظواهر آیات و روایات است قائل به بازگشت همین بدن عنصری و مادی دنیا در نشئه آخرت‌اند؛ ایشان معتقدند طبق فهم عامه مردم و عرف جامعه در مسئله معاد و با استناد به‌ظاهر آیات و روایات که دال بر بازگشت همین بدن عنصری در قیامت‌اند، آنچه در روز قیامت محشور می‌شود همین بدن عنصری دنیوی است. اما در مقابل نظر پیروان حکمت متعالیه مخصوصاً استاد جوادی آملی همانند نظر موسس این مکتب یعنی ملاصدرا که متفرع بر اصول ابتکاری خویش است، بر این می باشدکه کیفیت معاد جسمانی همان‌گونه است که در آیات و روایت به آن پرداخته‌شده است اما نه به آن صورتی که فهم عرفی و قاطبه جامعه آن را برداشت می‌کنند بلکه اثبات این مطلب با استدلال عقلی و روش فلسفی است. ایشان با برشمردن اصول و تمهیداتی معاد جسمانی را اثبات می‌کنند به این صورت کهانسان در هر نشئه‌ای دارای بدنی متناسب با همان نشئه است. اهمیت مسئله به این خاطر است که معاد از اصول مسلم دین مبین اسلام است و لذا چگونگی این امربسیار مهم است تا در ایمان مسلمین خلل و باور اشتباهی راه پیدا نکند. در این تحقیق در مورد اندیشه و نظرات این دو مکتب درباره معاد جسمانی مطالعه شده و سپس به بحث و بررسی مشترکات و نکات اختلافی دو گروه پرداخته‌شده است . درنهایت در قسمت پایانی تحقیق با ذکر دلایلی به اثبات معاد جسمانی از دیدگاه حکمت متعالیه ملتزم گردیده‌ایم.

موضوع متناهی یا نامتناهی بودن عالم طبیعت از دیرباز علاقه همگان (اعم از دانشمندان، فیلسوفان، و حتی عموم مردم) را برانگیخته و گرچه، به خصوص در فلسفه، به تفصیل به آن پرداخته شده، اما همان گونه که در این مقاله خواهیم دید پرداختن به این موضوع با توجه به نگاه های عمیق تر ریاضی و هندسی که اکنون می شناسیم و بر اساس شناخت فیزیکی (نجومی و کیهان شناسی) وسیع تری که به شکل جدید در دسترس قرار دارد، لازم به نظر می رسد. در این مقاله، پس از طرح مقدماتی از عناوین و اصطلاحات لازم و مختصری از علم کیهان شناسی جدید، ادله مشهور اکثر فلاسفه را که قائل به تناهی عالم طبیعت بوده اند، مطرح می کنیم و به بررسی و نقد این دلایل می پردازیم.این نگرانی که به هر حال عالم طبیعت یک مخلوق ممکن الوجود است و نمی تواند نامتناهی باشد با استدلال ریاضی قابل رفع است، که اگر این عدم تناهی در یک یا چند بعد باشد مشکلی نیست؛ چرا که همواره می توان چنین عالمی را در عالم با ابعاد بیشتر محصور کرد. در خصوص مدل استاندارد کیهان شناسی و مواردی مانند انبساط عالم و «نقطه» انفجار بزرگ، که در ظاهر دال بر متناهی بودن عالم است، نیز توضیحاتی طرح شده که موضوع به این سادگی نیست و در شرایط فعلی شاهد و دلیل متقنی بر متناهی بودن کیهان نداریم و بهتر است منتظر کشفیات و اطلاعات رصدی جدیدتر باشیم. البته، با توجه به یک حالت شناخته شده در ریاضیات که می توان مجموعه بی کران ولی متناهی داشت، این حالت نیز برای جهان طبیعی قابل تصور است که کیهان مرز و کرانی نداشته باشد و در عین حال متناهی باشد.

یکی از مباحث مهم عرفانی ـ فلسفی، تبیین و تشریح هویت حجت الهی است که نحله های فکری متفاوت با رویکردهای مختلفی به بررسی این مبحث پرداخته اند. خداوند حکیم در قرآن کریم از حجت الهی با عنوان های گوناگونی هم چون کلمه الله، رسول، نبی و... سخن گفته است که خود منشأ تفاسیر و برداشت های متنوعی شده است، البته جامع ترین و صحیح ترین برداشت را مفسران واقعی قرآن یعنی پیامبر و اهل بیت ایشان صلوات الله علیهم اجمعین به ما ارائه داده اند و در پی آن ها شاگردان این مکتب به ویژه حکمای عالی قدر، مخصوصاً مرحوم ملاصدرا که از مفسرانِ عقلانیِ مضامینِ قرانی و دینی است، این مسأله را به صورت خاص مطرح و تبیین نموده است. برای روشن شدن این مهم ابتدا به بررسی واژه حجت در لغت و در اصطلاح علوم گوناگون مانند منطق، کلام، اصول، عرفان، فلسفه مشاء، اشراق و صدرا پرداخته سپس به جایگاه این بحث در قرآن و روایات با الهام از کتاب های تفسیری اشاره نموده و بعد از آن نظر صدرالمتألهین درباره ی انسان کامل، صادر نخستین، خلیفه الله، حقیقت محمدیه را بررسی کرده ایم که عبارت دیگر حجت الهی است. به نظر می رسد ایشان حجت الهی را در درجه اول نفس حقیقت محمدیه می داند که صادر نخستین است، البته با نگاهی جامع به آموزه های مکتب فلسفی ملاصدرا می توان این مطلب را استنتاج نمود که نفوس و ذوات کامل نیز از مصادیق حجت الهی در درجات نازل تر به حساب می آیند. از این رو در این تحقیق سعی بر این است که هویت حجت الهی را در میزان قرآن کریم و آموزه های فلسفی ملاصدرا تبیین و وجوه تقارب آن را بازگو نماییم.

از جمله مباحثی که سال‌های متمادی فکر علمای شیعی را به خود مشغول کرده، پرسش از رهبری جامعه در دوران غیبت معصومین است. به دیگر سخن، در دوران غیبت دوازدهمین امام معصوم، علمای شیعی با این مشکل مواجه شدند که چه کسی باید در زمان غیبت، زعامت حکومت را در دست بگیرد؟ در این نوشتار با تجزیۀ این مشکل به مسأله‌های متعدد، نشان دادیم که اگر مسأله را به صورت «بدون توجه به این‌که خداوند برای زمان غیبت دستوری داده یا نه، چه کسی باید در مسند حکومت قرار گیرد؟» طرح نماییم، فلسفۀ سیاسی اسلامی متکفل پاسخ به آن خواهد بود. برای پاسخ به این مسأله، با اشاره به اقسام چهارگانۀ موجودات ، نشان دادیم که انسان موجود ناقصی است که برای تکامل نیازمند ولیّ می‌باشد. از سوی دیگر، مشخص شد که جامعه هم دارای وجود حقیقی است و چون این وجود هم ناقص می‌باشد، بنابراین باید در رأس حکومت شخص راه‌بلدی قرار گیرد تا انسان‌ها را هم در بُعد فردی و هم در بُعد اجتماعی تکامل دهد. همچنین با تحلیل ابعاد وجود انسان دریافتیم که انسان دارای سه مرتبۀ عقل، خیال و ظاهر است و از آن‌جایی که فقه اصغر، فقه اوسط و فقه اکبر متکفل رشد هر یک از این نشئات هستند، در نتیجه سرپرست جامعه باید این سه نوع فقاهت را دربرداشته باشد. در ادامۀ این پژوهش آشکار شد که مشروعیت ولی فقیه، مشروعیت الهی است و ولی فقیه موظف به القای عقاید مستحکم و اخلاق حسنه به جامعه، اجرای احکام الهی، محافظت از حیات انسان‌ها و بهبود معیشت افراد جامعه می‌باشد. البته ولی فقیه برای اجرای صحیح این وظایف علاوه بر فقاهت باید دارای چهار ویژگی 1. عمل‌کنندۀ به قوانین الهی، 2. قدرت مدیریت جامعه، 3. قدرت توجیه و اقناع مردم و 4. ارجاع جزئیات به کلیات باشد. در پایان این تحقیق نشان داده شد که ولی فقیه با ویژگی‌هایی که برای وی برشمردیم، شدیدترین وجود را نسبت به افراد جامعه دارد.

در این رساله بنا داریم که از دریچه فلسفة ملاصدرا نگاهی به ساحات وجودی انسان بیاندازیم. بنابر نظر ملاصدرا اولا انسان چند ساحت دارد و ثانیا این ساحات همگی به وجود انسان بر می گردند. معرفت نفس در فلسفه ملاصدرا نقش کلیدی و محوری دارد بطوری که سعادت و شقاوت انسان را با توجه به آن مطرح می کند. از آنجا که بنظر ملاصدرا انسان عصاره تمام هستی است شناخت انسان نسبت به خودش او را به تمام هستی آگاه و وی را در رسیدن به مقصود نهایی کمک می کند.بنابر فلسفه صدرایی حل مشکلات انسان در گرو آگاهی انسان به چند ساحتی بودنش و درک درست او نسبت به چگونگی ارتباط آن ساحات نسبت به هم و عمل بر مقتضای آن آگاهی است به نظر ملاصدرا اگر مشکلاتی گریبان انسان امروزی را گرفته به غفلت او نسبت به حقیقت خود و عمل نکردن به مقتضای آن بر می گردد توصیه ملاصدرا به انسان امروزی می تواند این باشد که به حقیقت ذاتش متذکر شود و طبق آن عمل کند. در هر تحقیق شرط است که بگذاریم خود اثر به سخن بیاید پس سعی ما این بوده که به آثار ملاصدرا رجوع کنیم و بگذاریم خود به سخن بیایند و ما را راهنمایی کنند.

در دهه گذشته، طرفداران برهان اجماع عام، تقریرهای سنتی این برهان را عقیم دانسته و صورت­بندی جدیدی از این استدلال ارائه داده­اند که با تکیه بر اجماع همگانی بسیاری از انسان­ها در اکثر دوران­های تاریخی، بهترین تبیین بر صدق خدا باوری را فراهم می‌آورد. در این پژوهش، به دنبال پاسخ­گویی به این سؤال­ها هستیم: آیا خداباوری، اعتقادی همگانی در طول تاریخ در تمام جوامع انسانی می­باشد؟ آیا بر فرض همگانی بودن یک باور، می­توان از نظر منطقی، صدق آن را نتیجه گرفت؟ یافته‌های پژوهش بر آن است که مقدمه اول این برهان، باور بسیاری از انسان­ها بر وجود موجود یا موجودات ماوراء طبیعی و مقدس در دوران گذشته و معاصر را از طریق شواهد مستقل تجربی، اثبات می­نماید. مقدمه دوم این استدلال با تکیه بر عام‌گرایی معرفتی، صدق احتمالی باورهای دینی همگانی را فراهم می­آورد، اگرچه تبیین­های تکاملی، رقیب جدی در برابر توجیه و صدق چنین باورهایی محسوب می‌شوند.