آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در پژوهشی با عنوان «جریان‌شناسی کلامی- سیاسی» باید جریان‌هایی شناسایی شوند که هم‌، پشتوانه کلامی و هم، کنش سیاسی داشته و چشم به قدرت دوخته باشند. هر دوره‌ای را که برای تاریخ اسلام فرض بگیریم، می‌توان جریان‌های کلامی- سیاسی را در آن دوره رصد نمود. شناخت این جریان‌ها از آن رو که فضایی از شرایط سیاسی آن دوره را ترسیم می‌کنند، بسیار موجه است. تمرکز این نوشتار، بر مقطعی از تاریخ اسلام است که در آن به مدت بیست سال، امام رضا˜ هدایت معنوی و سیاسی جریان موسوم به شیعیان اثنا‌عشری را بر عهده داشتند. در حقیقت، بررسی کنش‌های سیاسی این جریان در کنار سایر جریان‌های آن روزگار که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: «جریان عباسی»، «جریان‌های علوی»، «جریان‌های نژادپرستانه» و «جریان خوارج»، فضای بازتری را در شناخت خاستگاه، بسترها، رویکردها و کنش‌های سیاسی هر یک از جریان‌های موجود می‌گشاید. این نوشتار خاستگاه، مبانی کلامی و عمل‌کرد سیاسی جریان‌های کلامی- سیاسی دوران امامت امام رضا˜ (183-203ق) را بررسی و تحلیل می‌نماید.

بحث درباره واقعیت های هستی، ارتباط پدیده ها با یکدیگر، نیاز پدیده ها به علت هستی بخش، ذرات، صفات و افعال علت هستی بخش و ... از اساسی ترین مباحث در زندگی بشر بوده، هست و خواهد بود. مجموعه این مباحث که فلسفه الهی را تشکیل می دهد به دلیل آنکه نقشی اساسی و زیربنایی را در شناخت امور واقعی از امور غیرواقعی، تحکیم اصول و مبانی جهان بینی دینی و تثبیت باورها دارد و با ارائه قویترین و عمیق ترین براهین و استدلالهای عقلی می تواند از حریم دین و مسائل اساسی آن به بهترین وجه ممکن دفاع کند، مورد توجه ادیان آسمانی بوده و توسط رهبران این ادیان مورد گوشزد قرار گرفته است . دین اسلام نیز که آخرین و کاملترین دین الهی است به این نوع از فلسفه توجه خاصی داشته و در کتاب آسمانی خود و توسط رهبران معصومش به مهمترین مباحث مطرح در این زمینه پرداخته است . در این راستا پیشوای هشتم اسلام، حضرت رضا علیه السلام به دلیل شرایط خاص سیاسی و فرهنگی زمان خود و نیز به دلیل شروع نهضت ترجمه در آن دوران و ورود فلسفه یونان به جهان اسلام، بیشترین مباحث را در زمینه فلسفه الهی مطرح کرده اند. به همین خاطر از جمله گامهای موثر در آشنایی هر چه بیشتر با فلسفه الهی و مسائل اساسی اش با د بدانیم دیدگاه آن حضرت در این زمینه چیست ؟ و چه نظراتی را در رابطه با مسائل خاص فلسفه الهی ابراز کرده اند؟ تا با بهره گیری از سخنان گهربار و حکیمانه ایشان که سرچشمه اصلی معارف الهی اند، بتوانیم تصویری هر چه صح حتر و جامع تر از فلسفه الهی داشته باشیم. بر این اساس، لازم است ابتدا منابع معتبر روائی را که سخنان آن حضرت در آنها ثبت شده است، شناسایی کرده و پس از استخراج سخنان و نظرات بلند ایشان در زمینه مهمترین و اساسی ترین مسائل مربوط به فلسفه الهی به تجزیه و تحلیل و تبیین آنها بپردازیم. ./

. مقدمه امام علی بن موسی الرضا در یازدهم شوال 148در مدینه چشم به جهان گشود ایشان در سن 35 سالگی پس از شهادت امام کاظم (ع) عهده دار امامت شیعه شد و از سال 183 تا سال 203 هجری که به شهادت رسیدند شیعیان از امامت ایشان برخوردار بودند. دوران امامتشان تقریبا 20 سال بود که از این مدت 17 سال را در مدینه و 3 سال آخر در خراسان سپری شد . امام با هارون ,امین ومامون عباسی معاصر بودند که بیشترین دوران مربوط به خلافت هارون بوده است ٍ.امام رضا در ابتدای امامت خویش با فرقه واقفیه (فرقه ای که در امامت امام کاظم توقف کرده بودند) مواجه شدند که امام بالاخره توانست با مناظرات آنها را محکوم کند. دوران خلافت هارون دوران خفقان شدید و کاملاً نظامی و دیکتاتوری بوده است که زندگی یک گروه عقیدتی مخالف مانند علویان در آن شرایط بسیار سخت بوده شیعیان خصوصاً شخص امام کاظم به شدت کنترل می شدند که منجر به دستگیری امام و در نهایت به شهادت ایشان انجامید و این سخت گیری ها پس از شهادت امام کاظم به شیعیان ادامه داشت . پس از مرگ هارون و به خلافت رسیدن امین و کارشکنی او برای برهم زدن ولایتعهدی مامون که منجر به درگیری هایی بین امین و مامون شد که این درگیریها 5 سال به طول انجامید. این مدت فرصت خوبی را برای امام برای تبلیغ دین فراهم آورد و در این دوران امام به مناظرات علمی می پرداختند که به این منظور حتی سفرهایی به بصره و کوفه که در آن زمان پایگاه مخالفان و معاندان اهل بیت بود داشتند و در آنجا به برپایی مباحث علمی می پرداختند و شیعه و سنی از دریای بیکران علم آن حضرت بهره می بردند . 2. بیان مسأله ولایتعهدی امام رضا مهمترین رویداد زندگی امام رضا (ع) نزد شیعه است . پذیرش ولایتعهدی مامون از طرف امام رضا یکی از مسائل بحث برانگیز و چالشی در تاریخ اسلام است . با به خلافت رسیدن مامون پس از به قتل رساندن برادرش امین اهل سنت که اکثریت جامعه را تشکیل می دادند خلافت مامون را زیر سوال بردند واز طرفی بنی عباس می دیدند مامون که زاده مادری ایرانی است به پایگاه خلافت در بغداد آسیب زده است .وآنها نیز از مامون رویگرداندند در همین زمان علویان انقلابی وناراضی نیزبه فرماندهی ابوالسرایا دست به قیام وشورش علیه دستگاه خلافت زدند . مامون پس از تلاش فراوان بالاخره توانست بر شورش علویان غلبه کند وبه نوعی اوضاع را آرام کند حال برای تثبیت خلافت خود نیاز داشت از طرف امام رضا که احساس خطر می کرد نیز آسوده خاطر شود به همین منظور با حیله و احترام و اکرام و دادن حق ولایتعهدی امام را از مدینه به مرو فراخواند . امام در سال 200 یا 201 مجبور به ترک مدینه شد و به سوی مرو حرکت کرد به دستور مامون امام رضا را از شهرهای سنی نشین عبور دادند و در این سیر امام به ارائه احادیث و مطالب می پرداختند که یکی از مهمترین آنها بیان حدیث سلسله الذهب بود . وقتی امام به مرو رسیدند مامون ابتدا به ایشان پیشنهاد خلافت دادند که امام نپذیرفت و حتی مشروعیت خلافت مامون را زیر سوال برد و همچنین امام می دانست این پیشنهاد از روی اعتقاد نیست چرا که مامون برای رسیدن به آن حتی از حتی از قتل برادرش دریغ نکرده بود و مامون که دید امام از پذیرفتن این پیشنهاد سر باز میزند مسئله ولایتعهدی را مطرح کرد که امام در جواب فرمود کسی را ولیعهد میکنند که از حاکم اصلی سالها کوچکتر باشد در حالیکه من سالها از تو بزرگتر هستم مامون به امام گفت اگر نپذیرید از روش دیگری استفاده میکنم و به نوعی امام را تهدید جانی کرد و امام ناچار با شرط اینکه در هیچ امر حکومتی دخالت نداشته باشد و کسی را عزل و نصب نکند پذیرفت . مامون با این کار به دنبال مشروعیت بخشیدن به خلافت خود بود چرا که خلافت او به دلایلی که ذکر شد پذیرفته نشده بود و او با چالش های متعددی روبه رو بود .او مراسمی ترتیب داد و ولایتعهدی امام را جشن گرفت و دستور داد تا خطبه ها را به نام امام بخوانند و به نام ایشان سکه ضرب کرد . مطابق با ‌آنچه در کتب معتبر آمده امام رضا از بی نتیجه بودن ولایتعهدی خود خبر داده است و همچنین این تصمیم مامون مخالفانی داشت که از جمله آن افراد حاکم بصره اسماعیل بن جعفر سلیمان بود که از بیعت با امام سر باز زد و همچنین افرادی چون علی بن عمران و ابو یونس از دیگر مخالفان بودند . مامون بر این باور بود که با این انتصاب می تواند تند روی ها وحرمت شکنی های پدرش نسبت به اهل بیت را از اذهان پاک کند و همچنین میخواست با زیرکی جایگاه رفیع امامت شیعه را لکه دار کند .او گمان میکرد قداست امام رضا به خاطر زندگی زاهدانه ایشان در مدینه است و اگر امام در مقام حکومتی قرار گیرد زهد و تقوا را از دست می دهد ،در این صورت او می تواند جایگاه امام را در نگاه شیعیان تخریب کند البته امام که از مقاصد شوم مامون مطلع بود پس از پذیرفتن ولایتعهدی مامون با امتناع از سکونت در قصر، خودداری از تجملات، هم صحبتی و هم سفرگی با فقرا و از همه مهمتر با شروطی که تعیین کردند مامون را در رسیدن به اهدافش ناکام گذاشتند . امام رضا علیه‌السلام بعد از ولایتعهدی نه تنها با حکومت و مأمون همکاری نمی‌کرد بلکه در هر فرصتی به نقد عملکرد مأمون و فضل بن سهل می‌پرداخت. آن حضرت از ابراز شدیدترین انتقادها به مأمون و وزیرش ابایی نداشت . امام با پذیرفتن خلافت، مشروعیت حکومت مامون را زیر سؤال برد همچنین زمینه را طوری چید که مأمون را رویاروی این حقیقت قرار دهد. امام(ع) فرمود: می خواهم کاری کنم که مردم نگویند علی بن موسی به دنیا جسبیده، بلکه این دنیاست که از پی او روان شد. با این شگرد به مامون فهماند که نیرنگش موفقیت آمیز نبوده است. امام (ع) در هر فرصتی تاکید می کرد که به اجبار و با تهدید به قتل، ولایتعهدی را پذیرفته است، نه تنها با گفتار که رفتارش نیز در تمام طول مدت ولایتعهدی از عدم رضایت و مجبور بودنش حکایت می کرد. عدم دخالت در امور سیاسی کشور و چشم پوشی از مطلق اختیارات ولایتعهدی به وسیله امام رضا(ع) ، نقشه مأمون را با مشکلات

این مقاله در بارۀ یکی از احادیث امام کاظم در بارۀ نصّ بر امامت امام رضا؟عهما؟ است که منابع حدیثی معتبر شیعی آن را به دو صورت ثبت کرده‌اند: «نحلته کنیتی» و «نحلته کتبی». نگارندۀ مقاله، منابع هر دو نقل را آورده، و برای تأیید هر کدام، دلائلی ذکر می‌کند. در نهایت به احتمال زیاد، نقل دوم را ترجیح می‌دهد.

در میان روایات کلامی امام رضا()، چهار مناظره در موضوع امامت (با حذف موارد تکراری و با توجه به تعریف خاص مناظره و تفاوت آن با احتجاج)، گزارش شده است که اهداف و شیوه‌ها و نتایجی خاص را در بردارد. در برخی کتاب های روایی، دو مناظره نیز میان مامون و علمای عامه در موضوع امامت، گزارش شده است که با توجه به انگیزههای مامون از برپایی جلسات مناظره، جای بحث و گفتگوی بسیار دارد. مناظرات امام رضا() بر اساس روشهای گفتمان قرآنی، در اصول و غایت، تفاوتهای بنیادین با شیوه مناظره علم منطق دارد. و در میان انواع صورتهای گفتمان، تنها منطبق بر نوع گفتمان قرآن با هدف هدایت انسان است. در این پژوهش، این اهداف و شیوه ها در مناظرات امام رضا() تا حدی واکاوی شده و در کنار آن به بخشی از اهداف و شیوه‌های مامون در مناظره با علمای عامه نیز پرداخته شده است.

توجه به کلام و تاثیر آن بر مخاطب از اصلی‌ترین ویژگی‌های سیره امامان معصوم(ع) است. کلام در لایه‌های عمیق ذهن و قلب افراد رسوخ می کند و رفیق همیشگی زندگی وی می‌گردد. بهترین شاهد مثال بر این گفته معجزه پایه گذار مکتب اسلام یعنی قرآن است که از جنس کلام است. در بیشتر سخنان و نصایح امام رضا(ع) رد پای اصول اخلاقی و آموزه‌های قرآنی به صورت مستقیم وغیر مستقیم دیده می‌شود؛ سخنانی در اوج معانی علمی، ادبی و اخلاقی متناسب با نیازهای روز جامعه. با سیری در حیات فکری امام رضا(ع) مشخص می‌شود، ایشان برای هدایت انسان به سعادت حقیقی یا همان آرمان شهر حقیقی بشری تلاش بسیاری به کار بسته‌اند و زمانی که غرب در قرون وسطی سیر قهقرایی انحطاط فرهنگی را پشت سر می‌گذاشت و دایم حلقه محاصره فرهنگ و اندیشه آنان تنگ‌تر می‌گشت، اندیشه اسلامی و فرهنگ مترقّی رضوی با تبلیغ و ترویج آزادگی فکری در پی بنیان نهادن آرمان شهری آرمانی بود و اندیشه‌ها و ارزش‌های اخلاقی قدرتمندی به جا گذاشت و در صدد پی ریزی پایه‌های تمدنی اسلامی، انسانی در حوزه‌های مختلف فرهنگی، عاطفی بوده است. در حیطه بررسی آرمان شهر اسلامی، انسانی براساس بیانات امام رضا(ع)، ابتدا دیدگاه امام(ع) درباره مبادی آرمان شهر آرمانی مطلوب جامعه انسانی را بر می شماریم، سپس مفهوم آرمان شهر دینی از دیدگاه امام(ع) را بیان می کنیم. این مقاله با روش توصیفی، تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه ای نگارش یافته و نمونه‌هایی از دیدگاه‌های امام(ع) نیز درباره با اصول بنیادی اخلاقی و انسانی بررسی شده است.