آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در میان آثار ارزشمند باقی­مانده از امام صادق (ع)، نامه­ای خطاب به اصحاب در تمامی عصرها وجود دارد که توجه و عمل به آن مورد تأکید امام بوده است. در پژوهش حاضر، این نامه با روش تحلیل محتوا به‌صورت کمی و کیفی واکاوی شده است. حاصل این واکاوی آن است که حضرت بیشترین تأکید را روی واژه­ «طاعت» دارد. همچنین بر موضوعات «ارتباط با خداوند» و «شناخت اهل باطل» بسیار تأکید شده است. مضامین نامه قابل تقسیم به مضامین معرفتی و اخلاقی است. در بخش مضامین معرفتی و به تعبیر دیگر مضامین اعتقادی، با در نظر گرفتن شرایط مخاطبان، مباحث مرتبط با خداشناسی، امام شناسی و شناخت اهل باطل به‌گونه‌ای کارکردگرایانه به‌منظور حفظ بنیان فکری اصحاب بیان شده است. این نگاه کارکردی در بخش اخلاقی که از مباحث مرتبط با اخلاق فردی و اخلاق اجتماعی تشکیل‌شده نیز، غالب است؛ به‌گونه‌ای که می­توان گفت: این نامه، طرح­ریزی اصول و راهکارهای کاربردی جهت حفظ و توانمندسازی اصحاب از طریق هم‌افزایی و هم‌اندیشی بوده است.

بازشناسی اندیشه‌ها و رفتارهای فرق و مذاهب اسلامی یکی از نیازهای علمی جامعه به شمار می‌آید. زیرا می‌تواند به شناخت دیدگاه‌های مختلف اعتقادی و مذهبی که در ادوار مختلف تاریخ اسلامی وجود داشته و آثاری که از خود بر جای گذاشته کمک کند. از جمله این فرق که تأثیرات درخور توجهی داشته، فرقه خطابیه است. رئیس این فرقه محمد بن مقلاص اسدی، معروف به ابوالخطاب بوده که در نیمۀ نخست سدۀ دوم، افکار غالیانه را ترویج می‌کرده و پیروانی داشته است. نوشتۀ پیش رو به این سه مسئله پاسخ داده است: 1. چه عواملی سبب غلو آنان بوده است؟ 2. آیا این فرقه زمینه‌های جعل حدیث را فراهم کرده است؟ 3. امامان (ع) چه واکنشی به این جریان داشته‌اند؟ بررسی منابع فرقه‌شناختی، حدیثی و رجالی نشان می‌دهد رسیدن به منافع مادی و برخی اهداف سیاسی و ریاست‌طلبی از مهم‌ترین انگیزه‌های غلو خطابیه بوده است و عمده‌ترین بسترهای جعل حدیث را آنان، به‌ویژه در زمینه فضایل و علم غیب ائمه (ع) و نیز حوزه‌های کلامی همچون اعتقاد به حلول خداوند در اشخاص فراهم کردند. روش به‌‌کاررفته در این پژوهش توصیفی- ‌تحلیلی است.

بدون تردید یکی از وظایف مهمّ بزرگان، حفاظت از سنگر عقاید و معارف اسلام از دستبرد تحریف و تغییر و به تبع آن، مبارزه با راهزنان اندیشه اسلامی و بدعتگذاران است; چرا که سکوت و تساهل در برابر آنها افزون بر این که سبب تزلزل اندیشه مردم در اصول و ارکان دین و تحریف حقایق می شود، نوعی کتمان حقیقت را نیز در پی دارد و انسان را مشمول این آیه می سازد: اِنَّ الذَّینَ یَکتُمُون مَا اَنزَلنَا مِنَ البَیِّناتِ وَ الهُدی مِن بَعدِ مَا بَیَّنّاه لِلنّاسِ فی الکِتابِ اُولئِکَ یَلعَنَهُمُ اللّهُ وَ یَلعَنُهُمُ اللاّعِنُونَ; کسانی که ادلّه روشن و وسیله هدایتی را نازل کرده ایم، پس از آن که در کتاب برای مردم بیان داشتیم، کتمان کنند، خدا آن ها را لعنت می کند، و همه لعن کنندگان نیز آن ها را لعن می کنند.یکی از ابعاد مهمّ زندگی امامان(علیهم السلام) بویژه امام صادق(علیه السلام) دفاع از حریمِ حرمت عقاید، معارف و فرهنگ اسلام ناب بوده است. آن ها در این رهگذر فراوان کوشیدند و حتّی در سخت ترین اوضاع، در برابر تحریف گران و راهزنان طریق عقیده میایستادند. این نوشتار، برخی از انحراف های فکری عصر امام صادق(علیه السلام) و موضع حضرت در انحراف زدایی را در شش فصل بررسی می کند. در فصل نخست، شاگردان و ویژگی های تربیت یافتگان و نقش آن ها در انحراف زدایی و مواد درسی مکتب امام صادق(علیه السلام) بیان شده است. فصل دوم به بررسی نخستین انحراف از انحراف های فکری زمان امام صادق(علیه السلام) به نام «غُلات» می پردازد. در این جهت عوامل و انگیزه های غلوّ، و موضع امام صادق(علیه السلام) در برابر غُلات بررسی می شود. در سومین فصل به دومین انحراف به نام «صوفیه» می پردازد. در ادامه، دیدگاه مکتب امام صادق(علیه السلام) درباره تصوّف بیان شده است. فصل چهارم به یکی دیگر از انحراف های فکری به نام «زندیق» و برخورد امام صادق(علیه السلام)با این پدیده پرداخته است. «مرجئه» یکی دیگر از انحراف های فکری عصر امام صادق(علیه السلام) است که در فصل پنجم مورد تحقیق قرار گرفته و در ادامه، موضع امام صادق(علیه السلام) بیان شده است. در فصل ششم که فصل آخر از این نوشتار است، ابتدا منابع فقهی اهل سنّت مورد بررسی قرار گرفته; سپس برای بعضی از منابع، نمونه هایی ذکر، و به بقیه منابع فقط اشاره شده، و در ادامه فصل، متحوّل شدن فقه در زمان امام باقر و صادق(علیهم السلام) و منابع فقهی اهل بیت(علیهم السلام) همراه با ذکر نمونه هایی بیان شده، و در بخش پایانی فصل، امتیازهای فقه شیعه مورد بحث قرار گرفته است.

امام صادق علیه السلام به عنوان صاحب مکتب جعفری احادیث بسیاری را از خود بر جای نهاده‌اند که در میان روایات تفسیری مفسران اهل سنت نمودی خاص یافته است. این احادیث به اشکال مختلفی در آثار آنان دیده می‌شوند. یکی از بزرگترین مفسرین اهل سنت شهرستانی است که در تفسیر خود از روایات اهل بیت علیهم‌السلام به ویژه امام صادق علیه‌السلام استفاده نموده و تاثیر زیادی از روایات ایشان گرفته است؛ و این موضوع اهمیت بررسی روایات ایشان را در تفسیر شهرستانی دو چندان می‌کند.نوشته حاضر به روش تحلیلیبا تتبع در تفسیر مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرارِ شهرستانی به بررسی اصول و مبانی شهرستانی در مباحث فهم‌پذیری، تفسیر و علوم قرآنی می‌پردازد و استخراج و گونه‌شناسی روایات امام صادق علیه‌السلام را در پی دارد. از جمله مباحثی که ذیل این عناوین پرداخته می‌شود: امکان فهم و جواز تفسیر قرآن، حجیت سیره اهل بیت علیهم‌السلام، چند سطحی بودن، تحریف ناپذیری قرآن و بررسی علم تفسیر و تأویل و ممنوعیت تفسیر به رأی می‌باشد و از میان زوج های زبانی که پایه های تفسیر و تأویل شهرستانی هستند سه زوج مفروغ و مستانف، تضاد و ترتب و خلق و امر را معرفی می‌کند و نظر او را در مورد کیفیت جمع قرآن، مباحث ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه و عام و خاص می‌آورد. همچنین به شیوه‌های بهره‌وری شهرستانی از روایات امام صادق علیه‌السلام می‌پردازد و نتیجه می‌گیرد شهرستانی علم قرآن را مختص به اهل بیت علیهم‌السلام می‌داند، آنان را حافظ و نگهبان واقعی قرآن می‌شناسد و در مبانی و اصول از امام صادق علیه‌السلام و روایات ایشان بسیار تاثیر پذیرفته است، و به شیوه‌های متفاوتی از این روایات بهره‌وری کرده که گاهی این بهره‌وری ترجیحی است، در آن سخن معصوم بر سایر اقوال ترجیح داده می شود و زمانی بهره‌وری تاییدی است که یا تایید صحت کلام امام است با روایات دیگر یا تایید کلام خود و دیگران است با روایت امام، در پاره‌ای موارد این بهره‌وری ضمنی، و زمانی مبنایی و عرفانی است که نوشته حاضر به آن می‌پردازد.

در این رساله که با عنوان بررسی روایات تفسیری امام صادق علیه السلام در جزء هفتم قرآن تنظیم گردیده است، احادیث تفسیری امام صادق علیه السلام در ذیل آیات جزء هفتم قرآن مجید از تفاسیر روایی شیعه جمع آوری و از منابع اصلی مصدر یابی و استدراک شده است. تمامی احادیث نقل شده در مورد بررسی سندی و دلالی قرار گرفته و در پایان نیز شرح حال رجال در فصلی جداگانه آمده است./