آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

عدالت و محبت از مفاهیم مهمی هستند که ذهن بسیاری از فلاسفه از جمله ارسطو و ابن‌مسکویه را به خود مشغول کرده‌اند. ارسطو و ابن‌مسکویه از جمله فلاسفه ای هستند که تأملات ژرفی درباره‌ی عدالت و محبت داشته‌اند به همین دلیل نگارنده در این پژوهش حاضر تلاش کرده است که به عدالت و محبت و رابطه‌ی بین آن‌ها از نگاه این دو فیلسوف بپردازد. هر چند که ابن‌مسکویه در بعضی از موارد از ارسطو تأثیر پذیرفته است، اما خود ابن‌مسکویه در این مسائل نگرش دینیش را دخیل کرده است. ارسطو دوستی را ذیل عدالت نمی‌داند بلکه آن را به عنوان مجموعه فضایل می‌داند .در صورتی که ابن‌مسکویه دوستی را ذیل عدالت و همچنین آن را از فروعات عدالت می‌داند. اما در کل هر دو فیلسوف در رابطه‌ی بین عدالت و محبت، محبت را اصل می‌دانند و معتقد هستند که با وجود داشتن محبت دیگر نیازی به عدالت نمی‌باشد.

حکمت عملی یکی از شاخه‌های فلسفه است که همیشه در تقسیم‌بندی‌های فلسفه به این شاخه اشاره شده است، ولی آن‌چنان‌که شایسته باشد به این علم نپرداخته‌اند. در جوامع امروزی کمرنگ بودن این شاخه از علم آشکار و واضح است. اخلاق گمشدۀ جوامع امروزی است و در ملتها و دولتها جای این علم خالی شده و باید در این زمینه ابتدا تحقیق و تفحص کرد و سپس نتایج به دست آمده را به صورت عملی اجرا کرد. اخلاق یک علم عملی است و در نتیجۀ تعادل به دست می‌آید. در دین مبین اسلام و دستورات اخلاقی بزرگان، همواره به تعادل توصیه شده است. پرهیز از هرگونه افراط و تفریط، اخلاقِ متعادل را برای ما به ارمغان می‌آورد. در میان فلاسفه‌ی‌ مسلمان ابن مسکویه از افرادی است که به موضوع حکمت عملی به صورت کامل پرداخته است و به رعایت حد وسط و پرهیز از افراط و تفریط تأکید کرده است و در این زمینه کتاب "تهذیب الأخلاق" را نوشته است. پس از او خواجه نصیرالدین طوسی این موضوع را مورد بررسی قرار داده و کتاب "اخلاق ناصری" را تحت تأثیر کتاب "تهذیب الأخلاق" ابن مسکویه نوشته است. در این دو کتاب فضایل اصلی را حکمت، عفت، شجاعت و عدالت معرفی می‌کنندکه حد وسط هستند و در دو سوی هر کدام رذایلی قرار گرفته که نتیجۀ افراط یا تفریط است. هر کدام از فضایل و رذایل دارای اقسامی هستندکه به آنها در طی فصول پرداخته‌ایم.در این پایان نامه روش تحلیلی و توصیفی است و از کتاب، مقاله، پایان نامه و هم چنین دائره المعارف‌ها استفاده شده است. و به توضیح موضوع و مفاهیم پرداختیم تا موضوع حکمت عملی از نگاه ابن مسکویه و خواجه نصیر روشن شود. و در پایان نتیجه گرفتیم که آنچه باعث تمایز انسان از سایر موجودات می شود، قوۀ نطق و تمییز و همچنین اراده و اختیار اوست. انسان با رعایت حد وسط و پرهیزاز افراط و تفریط می تواند به اخلاق نیکو و خلق شریف دست یابد و مسیر سعادت و تکامل را بپیماید. و در سایه اعتدال به درجات و کمال بالای انسانی برسد.

هدف کلی این پژوهش، تببین و مقایسه‌ی نظریه‌ی انسان‌شناسی ابن‌مسکویه و فروید و دلالت‌های تربیتی این دو نظریه می‌باشد. با توجه به این هدف ابتدا به تبیین نظریه‌ی سه‌وجهی ابن‌مسکویه و فروید پرداخته، سپس شباهت‌ها و تفاوت‌های بین این دو نظریه بیان شده و در پایان، از هر نظریه دلالت‌های تربیتی (اصول، اهداف، محتوا و روش‌های تربیتی) استنتاج گردیده است. تحقیق حاضر از نوع کیفی و در ردیف طرح‌‌های غیر پیدایشی است. داده‌های مورد نیاز با روش اسنادی جمع‌آوری گردیده است. اسناد مورد پژوهش در رابطه با انسان‌شناسی ابن‌مسکویه، کتاب تهذیب‌الاخلاق وی و کتاب‌هایی که دیگران، در آن‌ها به بیان نظریه‌ی انسان‌شناسی و نفس ابن‌مسکویه پرداخته‌اند، می‌باشد. در رابطه با انسان‌شناسی فروید، اسناد مورد استفاده، کتاب‌های ترجمه شده‌ی فروید که در ایران موجود است و در آن‌ها فروید به مطالبی راجع به نظریه‌ی سه وجهی خود پرداخته است و هم‌چنین کتاب‌های روان‌شناسی شخصیت و کتاب‌هایی که دیدگاه شخصیت فروید را مطرح کرده‌اند، می‌باشد. رویکرد مورد استفاده جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصله، رویکرد توصیفی ـ تفسیری است. تحلیل محتوای یافته‌ها به روش تحلیل محتوای عرفی و جهت دار بوده و واحد تحلیل پاراگراف می‌باشد. نتایج تحقیق نشان داد که ابن‌مسکویه برای نفس انسان قائل به سه قوه است، قوه‌ی شهویه، قوه‌ی غضبیه و قوه‌ی ناطقه. در میان این سه قوه، قوه‌ی ناطقه از اهمیت بالایی نسبت به دو قوه‌ی دیگر برخوردار است. فروید نیز شخصیت انسان را دارای ساختاری سه‌گانه شامل نهاد، من و فرامن می‌داند که من در میان این سه اهمیت بیشتری دارد. شباهت‌ها و تفاوت‌هایی میان این دو نظریه مشاهده گردید، به عنوان مثال غرایز زندگی نهاد با قوه‌ی شهویه و غرایز مرگ آن تا حدودی با قوه‌ی غضبیه شباهت دارند. قوه‌ی ناطقه و من نیز دارای شباهت‌هایی هستند در عین اینکه تفاوت‌های اساسی‌ای نیز دارند. دلالت‌های تربیتی در زمینه‌ی اصول، اهداف، محتوا و شیوه‌های تربیتی نیز از دو نظریه استنتاج گردیده است.

ابوعلی‌مسکویه(421-320 هجری قمری) از علماء نامدار قرن چهارم هجری است و در علوم گوناگونی بویژه اخلاق فلسفی و تاریخ صاحب‌نظر بوده است . او در ارائه آراء اخلاقی خویش به تلفیق آراء یونانی با مبادی اسلامی پرداخته است هر چند صیغهء یونانی آن بیشتر است . مسکویه هدفش از تدوین آراء اخلاقی رهنمون کردن انسان به سعادت تام اخلاقی است ، و در این جهت به بحث "نفس " و قوای آن و همچنین "فضائل و رذائل" و بحث "وسط" اهمیت بسیار می‌دهد: و در ارائه این نظرات اخلاقی بویژه"فضائل اربعه"و "وسط"از افلاطون و ارسطو متاثر است . از نکات ضعف که می‌توان بر منشور اخلاقی مسکویه، یعنی "تهذیب‌الاخلاق" گرفت این است که مسکویه آن را برای استفاده "خواص " تالیف کرده است ، لذا فهمیدن این آراء اخلاقی نیز مبتنی بر فهمیدن مقدماتی است که هر کس آنها را نمی‌داند. دیگر اینکه تفکر اخلاقی مسکویه بیشتر متوجه احوال اغنیاء است تا فقراء، اغنیایی که در امورشان اعتدال را رعایت نمی‌کنند و به افراط یا تفریط میل می‌کنند و این ویژگی، تاثیر تفکر اخلاقی یونان را بر تفکر اخلاقی مسکویه ثابت می‌کند، چنانکه این مطلب در تفکر اخلاقی یونان عموما و تفکر اخلاقی ارسطو خصوصا ریشه‌دار است . نکتهء دیگر اینکه مسکویه در تهذیب‌الاخلاق از اقسام حکمت عملی فقط تهذیب اخلاق را بیان کرده است ، و خواجه نصیر طوسی با نگارش اخلاق ناصری این ضعف را جبران کرد. فلسفهء اخلاقی مسکویه نه نظری محض است و نه عملی محض ، بلکه حد وسط آن است و هدف از آن رسیدن به بالاترین نوع از زندگی فکری و سلوک برای انسان است . مسکویه گرچه در تدوین اخلاق از بسیاری متفکران یونانی و جز آنها متاثر بوده است ، اما توانست تفکر اخلاقی منسجمی را پی‌ریزی کند، زیرا تاثرش از روی فهم و اداراک بوده است . مسکویه در بسیاری از عبارات کتاب خود در باب توافق میان فسلفهء اخلاقی یونان با اعتقاد اساسی اسلامی اصرار می‌ورزد و می‌کوشد تا حقیقت الهامی و حقیقت فلسفی را بر پایهء استدلال عقلانی با همدیگر سازش دهد، به همین جهت اندیشه‌ها و عقاید اخلاقی او برای متفکری که اساسا دینی فکر می‌کند، جز با اکراه و بی‌میلی پذیرفتنی نیست . مسکویه سعی کرده است که جنبه‌های نوافلاطونی فلسفهء اخلاقی خویش را نیرومند سازد. آراء اخلاقی او گواهی روشنی بر حسن خلق و آداب معاشرت است . کتاب تهذیب‌الاخلاق مسکویه تاکنون نیز اهمیت اخلاقی خویش را در میان دانشگاهیان و جوامع علمی به عنوان یک منشور اخلاقی حفظ کرده است ، و خواص را به آن رغبتی خاص است .