آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از اقسام اخلاق هنجاری، اخلاق فضیلت محور است که ریشه در یونان باستان دارد. از نخستین کسانی که در محیط اسلامی مباحث اخلاق فضیلت محور را مطرح کرده، ابوعلی احمدبن محمد مسکویه رازی است. در این پژوهش کوشیده ایم نخست به بررسی آرای ایشان در باب فضیلت و سعادت بپردازیم و آن گاه تأثیرپذیری وی از فلاسفة یونان را بررسی کنیم. حاصل این پژوهش نشان می دهد که ابن مسکویه به رغم تأثیری که از متفکران یونانی پذیرفته، با توجه به فرهنگ اسلامی اخلاق فضیلت، شریعت مداری را پایه ریزی کرده که تا زمان ما نیز مورد استفاده پژوهشگران حوزة اخلاق است.

کتاب حاضر، در باب علم اخلاق و حکمت عملیه است. این کتاب، یکی از معدود آثاری است که در آن تلاش شده تا اخلاق فلسفی، با بهره بردن از مبانی اخلاق نزد «افلاطون» و «ارسطو» تبیین شود. این کتاب یک دوره کامل اخلاق فردی، خانوادگی و اجتماعی است که در بخش‌های مختلف آن، مطالب بسیاری درباره رفتارهای انسانی، برطرف کردن معضلات اخلاقی، شرایط همکاری اجتماعی و قوانین حاکمیت سیاسی، مطرح و به شیوه عینی و عملی، هدف‌ها و راهکارهای روشنی، بیان شده است. ازآنجاکه حکمای بزرگ از «ارسطو» تا «ابن مسکویه»، سعی بر رستگاری و خوشبختی ویژه افراد بشر داشتند و آن را در اخلاق و کردار نیکو می‌دانستند، لذا معتقد بودند که برای این منظور، باید به معرفت و شناخت نفس پرداخت و درواقع، کمال و غایت و قوا و ملکات نفس را شناخت و آنگاه علوم فکری را در بین انسان‌ها رواج داد تا دل و مغز و اندیشه آدمی روشن و روح و احساسات و عواطف آن‌ها، تلطیف شود.

موضوع پژوهش حاضر، مقایسه ی آراء اخلاقیابن مسکویه(421 ه.ق) و فخر رازی(606 ه.ق) است. ابن مسکویه یک فیلسوف عقل گرا و فخر رازی متکلم اشعری مسلک و مخالف سر سخت فلسفه ی یونان است. از چهار فصل پژوهش حاضر، فصل اول به کلیات و سه فصل پایانی به آراء این دو متفکر و مقایسه ی آنها اختصاص یافته، در فصل دوم، انسان شناسی و نفس شناسی مسکویه به عنوان مدخل علم اخلاق و به دنبال آن مباحثی چون سعادت و شقاوت، اصول تربیتی و... مورد بررسی قرار گرفته است. او که به تجرد نفس و جایگاه والای انسان در دنیا اشاره داردسعادتمندی انسان را در نظریه ی حد وسط می داند، هر چند به پیروی از شریعت نیز توصیه می کند. شقاوت انسان نیز به خاطر توجه به دنیا و امور غیر واقعی پدید می آید. با اینکه ابن مسکویه راه روشنی رابرای رسیدن به رستگاری بیان می کند ولی گاهی دچار تعارض میان آراء یونانی و شریعت نیز می شود. در ضمنروش تهذیبی که توصیه می کند، مخصوص فلاسفه می داند. مبانی تربیتی او نیز بسیار سخت گیرانه و دور از واقعیت به نظر می رسد، در واقع دیدگاه های افراط گونه ی خود را نسبت به دنیا و لذات آن در اصولی که به والدین توصیه می کند به خوبی نشان می دهد. لذا در نگاه او لذات دنیوی اموری غیر واقعی و لذات روحانی امور حقیقی به شمار میآیند. بر خلاف مسکویه، فخر رازی چندان توجهی به اخلاق نداشته است،لذا در فصل سوم به پیش فرضهای او در باب اخلاق توجه شده و از میان آراء کلامی او، برخی نظرات اخلاقی اش استخراج شده است. انسان شناسی و نفس شناسی او دچار تعارض است و نهایتاً فرشتگان را از انسان بالاتر می داند و نفس را مادی می پندارد.او به حسن و قبح شرعی اعتقاد دارد و در باب جبر و اختیار نیز بر سر دوراهی است. از پیش فرض های فخر نتیجه گرفته می شود که او سرنوشت انسان را به دست خدا می سپارد و سعادت یا شقاوت وی را امری از پیش تعیین شده قلمداد می کند.او سعی دارد بیشتر جانب علم، قدرت و اراده ی خداوند را بگیرد تا اراده و اختیار انسان را، لذا نمی توان او را در باب اخلاق و اصول تربیتی آن صاحب نظر دانست.فصل آخر به بیان مقایسه ی این دو اندیشمند اختصاص یافته است.واژگان کلیدی:ابن مسکویه، فخر رازی، اخلاق، سعادت و شقاوت

‫در اين تحقيق، انديشه‌هاي دو فيلسوف بزرگ: ابن مسکويه رازي و خواجه نصيرالدين طوسي در مورد ملاک‌هاي سعادت و شقاوت نفس انساني از منظر فلسفه اخلاق بحث و بررسي شده و مباني فلسفي اين دو دانشمند در ترسيم مراتب سعادت و کمال انسان، مقايسه شده است. نويسنده در قالب سه فصل، ديدگاه‌هاي آنان را در اين موضوع تبيين نموده است. در فصل اول، کلياتي در مورد تاريخچه افکار فلاسفه در زمينه سعادت انسان، مانند ديدگاه افلاطون، سقراط، ارسطو، آريستپ واپيکور مطرح شده و معيارهاي سعادت انسان از ديدگاه فلاسفه بيان گرديده و همچنين عوامل شقاوت اخروي از ديدگاه روايات معصومين(، رويارويي سعادت و شقاوت و رويارويي خير و شر بررسي شده است. در فصل دوم، سعادت و شقاوت از ديدگاه ابن مسکويه مطرح شده و فرق بين سعادت و خير، انواع سعادت و شقاوت و مراتب آن، اصول و فروع رذايل و فضايل اخلاقي و ريشه آن‌ها، قواي نفس و ادراکات نفساني انسان و ويژگي‌هاي انسان سعادتمند و شقاوتمند از منظر ابن مسکويه بيان گرديده است. در فصل سوم، افزون بر بررسي سعادت و شقاوت از ديدگاه خواجه نصيرالدين طوسي، به بحث در خصوص انواع سعادت و شقاوت، خير و کمال، فرق بين کمال و سعادت حقيقي از ديدگاه خواجه، ويژگي‌هاي سعادت و مراتب آن از ديدگاه ايشان، مراتب وجود و نفس انسان ريشه فضايل و رذايل اخلاقي از منظر خواجه و قواي نفس و ادراکات آن از نظر او پرداخته شده است. اشتراکات فکري و اختلاف نظر ابن مسکويه و خواجه نصيرالدين طوسي در مورد مفهوم و مراتب سعادت و شقاوت انسان‌ها و ويژگي‌هاي آن‌ها و نيزجمع‌بندي ديدگاه‌هاي اين دو دانشمند از ديگر مباحث اين فصل است.

یکی از مهم ترین نهادهای حکومتی در عهد خلافت عباسیان، شرطه بغداد بود، این مقاله می کوشد تا ضمن اشاره به چگونگی شکل گیری این نهاد و برخی از ویژگیهای خاص آن، به انگیزه های جریانها و چهره های مختلف سیاسی برای در اختیار گرفتن نهاد شرطه بغداد، تاثیر صاحبان قدرت و سیاستمداران مختلف بر آن نهاد و بازشناسی سیاستهای ایشان در این راه و نیز زمینه ها و نحوه تاثیر تحولات و رقابتهای سیاسی بر برخی از راهکارهای رایج برای اداره نهاد شرطه بغداد همچون نحوه انتخاب فرماندهی آن و یا حوزه فعالیتها و وظایف آن نهاد، بپردازد.

معمولاً در منابع و متون تاریخی و پژوهش های جدید، از دوران آل بویه، به عنوان دوره ی شکوفایی علم و دانش و توسعه ی فرهنگ و تمدن اسلام و ایران یاد می شود. مقاله ی حاضر، بخشی از این حوزه ی تاریخی، یعنی وضعیت کتاب و کتابخانه در آن دوره را مورد توجه قرار داده و به توصیف و توضیح تفصیلی آن پرداخته است. محقق همچنین سعی دارد به این سوالات اصلی، پاسخ دهد: نخست، آنکه دولت مردان آل بویه؛ اعم از امراء و وزراء (دربار و دیوان) چه نقش و یا چه سهمی در شکوفایی علمی به طور عام و تأسیس کتابخانه ها و تألیف یا تدوین کُتب به طور خاص داشته اند؟ این سوال در مورد دانشمندان، علما و افراد علم دوست و خیّرِ مستقل از حکومت نیز مطرح است. سوال دیگر، آن که کتابخانه های دوره ی آل بویه و کتب موجود در آن ها، چه نقشی در بسترسازی، توسعه و ارتقای علم و دانش و نیز فرهنگ و تمدن آن عصر ایفاء نموده اند؟ به نظر می رسد علاقه، همّت و حمایت قاطع و راسخ برخی رجال سیاسی، علمی، ادبی و دینی دوران آل بویه در تأسیس و ایجاد کتابخانه ها یا تألیف و تدوین کتب مختلف و نیز ایجاد زمینه ی بهره مندی خواص بلکه عموم مردم از آن ها به شکل سهل و روان، نقش بسیار مؤثری در بسط و ارتقای علم و دانش داشته است. در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، نقش سه عنصر مهم بر توسعه و رشد علم و فرهنگ اسلامی در دوره ی آل بویه مورد توجه و تأکید قرار گرفته است، این سه عنصر عبارتند از: فراهم آوردن امکانات علمی و رفاهی برای اهل علم و دانش در کتابخانه ها و دارالعلم ها توسط امیران و وزیران آل بویه و نیز عالمان و دانشمندان و افراد متمول و خیّر در این دوره، حضور گسترده و فعال دانشمندانِ مذاهب، ادیان، اقوام و ملت های مختلف در مکان های مذکور، و در نهایت، دسترسی سهل و آسان عموم علاقه مندان هر علمی به کُتب و منابع مورد نیاز در این کتابخانه های دولتی و شخصی و مراجعه ی روزانه ی آن ها جهت تهیه و تدوین آثار علمی.