آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی : این جلد ویرایش شده بینش‌های تخصصی را در مورد سؤالات اصلی اخلاق، آموزش و مذهب در دوره‌ای که اغلب «عصر طلایی» فرهنگ و تاریخ فکری اسلامی نامیده می‌شود، ارائه می‌دهد. این کتاب بر آثار علمی فیلسوف و مورخ مسلمان مسکویه (متوفی 1030) متمرکز است که در جهان اسلام معاصر به عنوان «بنیانگذار اخلاق اسلامی» شناخته می شود. این فصل‌ها که توسط محققان مشهور بین‌المللی در مطالعات اسلامی نوشته شده‌اند، اهمیت سنت‌های فکری یونان باستان، ایرانی و عربی را از جمله در گفتمان آموزشی اسلامی نشان می‌دهند. آنها همچنین نشان می دهند که چگونه تحقیقات تاریخی در مورد مفاهیم تعلیم و تربیت و اخلاق خاص دین و فرهنگ می تواند به یافتن پاسخ برای مسائل کلیدی در جوامع معاصر کمک کند.

ابن مسکویه، از دانشمندان متقدم علم اخلاق بوده که کتاب معروف ایشان در علم اخلاق، «تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق» می باشد. ایشان هم چنین کتابی فلسفی به نام «الفوز الاصغر» را تألیف نموده است که مباحث عمده ی این کتاب، حول شناخت خداوند متعال و نفس انسان است. مختصر بودن و در عین حال، پرداختن به مباحث اصلی معرفتی از ویژگی های بارز اثر ایشان می باشد. از آن جائی که نگرش انسان به اخلاق، همواره به دیدگاه او به هستی برمی گردد، پرداختن به مبانی نظری که در خصوص خدا و نفس انسان (مبدأ و معاد) بحث می نماید، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بنا بر این، جا داشت تا نحوه ی نگرش یکی از دانشمندان برجسته ی علم اخلاق در خصوص این موضوعات مورد واکاوی قرار بگیرد. و نکته ی حائز اهمیت این که این کتاب در زمانی نگاشته شده است که هنوز مکتب فلسفی سینوی -که از مکاتب متقدم فلسفه ی اسلامی است- به جامعه عرضه نگردیده است تا بتوان ابن مسکویه را تابع مکاتب فلسفی رایج فلسفه اسلامی بدانیم. مصنف در این کتاب، مانند سایر کتب فلسفه اسلامی، با روش استدلال برهانی در سه مسئله که هر کدام از این مسائل، ده فصل را به خود اختصاص می دهند دیدگاه های فلسفی خود را علی الخصوص در مورد خداشناسی و نفس بیان می نماید. در این پژوهش، ما ابتدا به ترجمه کتاب ایشان پرداخته و سپس، آراء ایشان را پیرامون خداشناسی و نفس استخراج می نماییم. و در برخی موارد، اگر نقد و تحلیلی لازم بوده است، بیان مینماییم. می توان گفت دیدگاه های فلسفی ایشان درخصوص خداشناسی و نفس شناسی و نحوه استدلال های ایشان هر چند در قسمت هایی بر گرفته از فلسفه ی مشاءِ فیلسوفان یونانی بوده است، اما تطابق زیادی با عقائد اسلامی دارد.

نمی‌توان ادعا کرد که ابن مسکویه فیلسوف قرن چهارم هجری، به طور نظام‌مند در آثار خود به موضوعات اساسی زیبایی‌شناسی و فلسفه هنر پرداخته است. با وجود این، او موضوع تجربه زیبایی‌شناختی و زیبایی را به عنوان یک مسئله در نظر می‌گیرد و معتقد است که ویژگی‌های اساسی تجربه زیبایی‌شناختی، با وحدت مرتبط هستند. وحدت، ویژگی وجود الهی است و هدف از هماهنگی، تناسب و ریتم موجود در جهان جسمانی، نزدیک شدن به این وحدت است. از نظر او، زیبایی یک مفهوم عینی است و «زیبا»، در مثلث نفس ـ طبیعت ـ ماده تعیین می‌شود. چیزی که باعث زیبایی یک شیء می‌شود، هماهنگی موجود بین نفسی است که منعکس‌کننده وجود الهی است با ماده‌ای که قادر به دریافت آن است. زمانی که هنرمند آنچه را که متناسب با نفس است در ماده اعمال می‌کند، کمال به وجود می‌آید. کمال همچنین محصول رابطه موجود میان نظریه و عمل است که دو حوزه مکمل به شمار می‌روند. ابن مسکویه در آثار خود به بررسی موسیقی و شعر نیز می‌پردازد. از نظر او، موسیقی نزدیک‌ترین تجربه به دریافت وجود الهی است. تجربه‌ای که از طریق موسیقی کسب می‌شود، نسبت به هنرهای دیگر تأثیر بیشتری بر روح دارد. از نظر او، بین موسیقی و وحدت و نظم کیهانی ارتباط وجود دارد. با وجود این، او فاصله خود را با شعر حفظ می‌کند؛ زیرا معتقد است که در شعر، ترفندهایی برای برانگیختن نفس به کار می‌رود.

بررسی نسبت اخلاق و سیاست در اندیشه مسکویه رازی، مسئله این مقاله را تشکیل می دهد. برای پیش داوری نکردن درباره تقدم و تأخر میان اخلاق و سیاست و تبعیت یکی از دیگری، نسبت آنها برحسب نقاط تقاطع و تلاقیِ مفهومی به عنوان دوایری متداخل بررسی شده است. تبیین نظری چنین نسبتی ملهم از الگوی «یورگن هابرماس» در راستای بررسی نسبت اخلاق و سیاست در تاریخ اندیشه سیاسی غرب است. بر اساس این نظریه «همبستگی» اخلاق و سیاست بر محور نقاط تلاقیِ مفهومی قابل توضیح است، چنان که پایان یافتن چنین نقاطی به منزله آغاز «گسست» این دو عرصه محسوب می شود. با ابتنا بر این نظریه، مقاله حاضر درصدد برآمد تا به تحلیل و پردازش این مسئله بپردازد که محور تلاقی و نقاط تقاطع اخلاق و سیاست در اندیشه سیاسی مسکویه رازی چگونه قابل تببین است. با کاربست روش تحلیل کیفی در سطوح تبیین و تفسیر اطلاعات و متون موجود در این باره، تحقیق حاضر به این نتیجه منتج شد که در اندیشه سیاسی مسکویه، اخلاق و سیاست بر مدار «به زیستی و سعادت» با هم تلاقی می کنند و حصول سعادت در این جهان از مجرای زندگی در مدینه ا ی با کاربست بهترین شیوه های ممکنِ اعمال اقتدار ممکن می گردد.

مدنیت از مقوله‌های بنیادین در جوامع انسانی است که بر ضرورت رعایت قواعد و اصول مدنی تأکید دارد. این مقوله به سبب تأثیرگذاری بر کیفیت زیست اجتماعی، در اندیشه و نظریات فلاسفه اسلامی از جمله ابن مسکویه بازتاب وسیعی پیدا کرده است. وی با تدوین کتاب تهذیب‌الاخلاق، گامی مهم در نظریه‌پردازی در حوزه اخلاق، و فضایل انسانی که زمنیه‌ساز رشد مدنیت است، برداشت. مقاله پیش رو تلاش می‌کند با شناسایی و معرفی فضایل اخلاقی، تأثیر آن‌ها را در ایجاد صورت‌بندی معنایی از مدنیت، با بهره‌گیری از روش معناشناسی در حوزه زبان‌شناختی بیان دارد. یافته پژوهش نشان می‌دهد که فضایل پنج‌گانۀ اخلاقیِ «حکمت»، «عفت»، «شجاعت»، «سخاء» و «عدالت» ـ‌که از شاخصه‌های مدنیت هستندـ مطرح در کتاب تهذیب‌الاخلاق، در ارتباط معنایی با مفاهیم درونی، مقوله‌هایی تولید کرده‌اند که در روابط معنایی با مدنیت ـ به عنوان نقطه کانونی‌ـ صورت‌بندی معنایی از مدنیت در پس اندیشه‌های ابن مسکویه را نمایان ساخته که بر زیست اجتماعی بر اساس حفظ ارزش‌های انسانی بما هو انسان تأکید دارد.

یکی از مباحث بنیادی در فلسفه اخلاق بحث سعادت است. سعادت، غایت مطلق ومطلوب نهایی تمام فعالیت‏های عقلانی و فضایل اخلاقی است. کلید سعادت، معرفت نفس است و به واسطه تأثیر و تأثّر متقابل روح و بدن سعادت حقیقی انسان با تحقّق تمامی کمالات روحی و جسمی حاصل می‏شود. سعادت‏مند کسی است که از قوی‏ترین لذّت‏ها، اعم از لذّت‏های ذاتی، عقلی، فعلی و دائمی بهره ‏مند است. با توجه به ابعاد شناختی و اخلاقی انسان، هرگز نمی‏توان بدون تحصیل علم و حکمت و تهذیب اخلاق بدین سعادت نایل شد. از آنجا که شکوفایی وبهره‏ گیری از عقل عملی تنها در عرصه جامعه امکان ‏پذیر است، با انزوا و گوشه نشینی کسب سعادت محال است.