آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

انسان‌شناسی از مباحث بنیادین فلسفه و به خصوص فلسفه سیاسی است. هر فیلسوف(سیاسی) لاجرم به بحث انسان توجه ویژه‌ای داشته و با مطالعه انسان‌شناسی یک فیلسوف بهتر می‌توان نگاه سیاسی او و اثرات این نگاه بر جامعه را فهم کرد. به تعبیری شناخت انسان، همواره از دغدغه‌های مهم بشری در اعصار مختلف بوده است. در این میان، شناخت بعد سیاسی انسان در تنظیم بهتر مناسبات اجتماعی کمک شایانی می‌کند. این مسئله توجه به انسان‌شناسی سیاسی در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشورهای توسعه‌یافته را بالا برده است. سؤال اصلی این مقاله این است که انسان سیاسی مدنظر مسکویه فیلسوف انسان‌گرای اسلامی چگونه انسانی است؟ برای تحلیل آن از روش زمینه‌محور کونتین اسکینر استفاده می‌شود، بدین صورت که ابتدا به زمانه ابن مسکویه رجوع و چرایی توجه به انسان را در دوره آل‌بویه واکاوی می‌شود و سپس به تحلیل انسان‌سیاسی مسکویه‌ای در قالب آن زمینه پرداخته می‌شود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، انسان مدنظر مسکویه در صورت فضیلت‌مندی صاحب حق سیاسی می‌شود، این نگاه درس‌های پیشروی ما می‌گذارد که می‌توان در تنظیم مناسبات سیاسی از آن بهره برد.

الفوز الأصغر اثر احمد بن محمد بن يعقوب بن مسكويه، در حكمت نظرى بوده، زبان عربى و قبل از سال 421ق نوشته شده است. کتاب با مقدمه ناشر در اشاره به نكاتى پيرامون اثر آغاز و مطالب به صورت مباحث فلسفى، در سه مسأله در زمينه اثبات صانع يا خداشناسى، شناخت نفس و معاد و نبوت و هر مسأله در چندين فصل، ارائه شده است. در اين اثر، به وجود كتاب ديگرى به نام «الفوز الاكبر» نيز اشاره شده است كه چيزى از آن در دست نيست. مسأله اول، در ده فصل زير، به اثبات صانع اختصاص يافته است. در فصل اول، به اين نكته اشاره شده است كه اثبات صانع، از طرفى بسيار آسان و واضح است و از طرف ديگر، بسيار سخت و دشوار؛ آسانى آن، به خاطر حقانيت و روشن بودن آن است و دشوارى آن، به خاطر ضعف و عجز عقل آدمى است. در فصل دوم، ضمن اشاره به كلام برخى از حكماى پيشين از جمله فرفوريوس، اين نكته اثبات شده است كه قدما، بر وجود صانع اتفاق داشته‌اند. در فصل سوم، حركت اجسام طبيعى، دليل بر وجود صانع دانسته شده است. در فصل چهارم نيز، اين نكته اثبات گرديده است كه حركت هر محركى، به واسطه تحرك غير بوده و محرك تمام اشيا، خود موجودى غيرمتحرك مى‌باشد. در فصل پنجم، براى واحد بودن صانع، چنين استدلال شده است كه اگر فاعل‌ها بيش از يكى باشند، مركب بودن آن‌ها لازم مى‌آيد و اين مخالف بسيط بودن صانع است. در فصول ششم تا هشتم به ترتيب جسم نبودن صانع، ازلى بودن آن و وجود آن به طريقه سلبى اثبات شده است. در فصل نهم، اين نكته به اثبات رسيده است كه وجود اشيا، به واسطه وجود خداوند بوده و در دهم، براى مبدع بودن خداوند نسبت به اشياء استدلال آورده شده است. در مسأله دوم، نفس و احوال آن در ده فصل مورد بحث قرار گرفته است: در فصل اول، جسم و عرض نبودن نفس اثبات شده است. نویسنده معتقد است كه بحث از نفس و تحقق ماهيت و نحوه وجود و بقاء آن بعد از مفارقت از بدن، امرى مستصعب و غامض بوده و نياز به بحث فراوان داشته و اثبات معاد، معلق بر اثبات نفس مى‌باشد. در فصل دوم و سوم، نحوه درك نفس از موجودات مركب و بسيط و کیفیت ادراك نفس از مدرک ات مختلف، بيان شده است. در فصل چهارم، فرق بين جهتى كه نفس به وسيله آن به تعقل پرداخته و جهتى كه به واسطه آن، به حس اشيا مى‌پردازد و اشتراكات آن بيان شده است. نویسنده معتقد است كه نفس، جوهر زنده‌اى بوده كه هميشه باقى است و موت و فنا، در آن راهى ندارد كه در فصل پنجم بررسى شده است. در فصل ششم، مذاهب حكمايى كه قايل به عدم موت نفس مى‌باشند و وجوهى كه براى اين امر استدلال نموده‌اند، معرفى شده است. در فصل هفتم، از ماهيت نفس و نحوه حيات آن بحث شده است. نویسنده معتقد است كه حيات نفس، دائمى و سرمدى مى‌باشد. آنچه در فصل هشتم مورد بحث قرار گرفته است، حول اين مطلب است كه نفس، داراى حالتى از كمال بوده كه سعادت و حالتى از نقصان است كه شقاوت ناميده مى‌شود. در فصل نهم، از نحوه به سعادت رسيدن نفس و از حضى كه نفس از سعادت مى‌برد، بحث شده است. نویسنده در دهمين فصل، به بيان کیفیت حال نفس بعد از مفارقت از بدن و حالاتى كه پس از موت بر آن عارض مى‌شود پرداخته است. در آخرين مسأله از كتاب، در ده فصل، معاد و نبوت، مورد بحث قرار گرفته است:در فصل اول، مراتب وجود عالم و اتصال بعضى از آن‌ها به بعض ديگر بيان شده است. نویسنده در فصل دوم، به بيان اين نكته پرداخته است كه انسان، عالم صغير بوده و قواى آن به يكديگر متصل است و تمام آنچه در عالم كبير است، در او موجود مى‌باشد. در فصل سوم و چهارم از کیفیت ارتفاع حواس و کیفیت وحى، بحث شده است. نویسنده معتقد است كه قواى انسان، قابل ارتقا بوده و از قوه حس به تخيل، از تخيل به قوه فكر و از فكر به ادارك حقايق امور مى‌رسد. در فصل پنجم، بحث از اين است كه عقل، بالطبع مطاع بود و خداوند، مرتبه خاصى را به عقل اختصاص داده و او را در اعلى مراتب قرار داده است. نویسنده معتقد است كه روياى صادقه، جزئى از نبوت بوده و حقايقى از اين طريق، به انسان منتقل مى‌شود كه اين نكته در فصل ششم بررسى شده است. در فصل هفتم، ابتدا حقيقت كهانت و سپس، فرق ميان آن با نبوت بيان شده است. در فصل هشتم، فرق بين نبى مرسل و غيرمرسل، بيان شده است. نویسنده معتقد است كه نبى مرسل، داراى خصال و فضايل ويژه‌اى بوده كه مختص به خود اوست و به‌وسيله اين ويژگى‌ها، از نبى غيرمرسل تمييز داده مى‌شود. در اين فصل، اين خصال و ويژگى‌ها، بيان شده است. در دو فصل پایانى كتاب، ابتدا اصناف وحى و تعدد آن به واسطه تعدد قواى نفس بيان و سپس، فرق بين نبى و متنبى، بررسى شده است. از آنجا كه اكثر مباحث، به شيوه فلسفى بيان شده است، در برخى موارد، قلم نویسنده بسيار ثقيل و پيچيده به نظر مى‌رسد.

تهذیب الأخلاق، کتابی به زبان عربی درباره علم اخلاق نوشته ابن مسکویه، فیلسوف قرن چهارم و پنجم است. در این اثر ابتدا شرح زندگانی ابن مسکویه، حیات سیاسی وی، آثار و تألیفاتش آورده شده است. سپس تأثیری که ابن مسکویه از فیلسوفان متقدم گرفته به بحث گذاشته شده و نیز تأثیری که ابن مسکویه بر آراء متأخرین داشته، بررسی شده است. در ادامه در خصوص این اثر ابن مسکویه صحبت شده و متن اصلی کتاب که حاوی شش مقاله است، ارائه شده است. تعریف نفس انسانی، اثبات تجرد نفس، فضایل نفسانی، قوای نفس، خلقیات و طبایع، خیر و سعادت، اعمال انسان، انواع محبت، امراض نفسانی و ... از جمله مباحثی است که در این اثر بدان پرداخته شده است.

کتاب با مقدمه ناشر در اشاره به نكاتى پيرامون اثر آغاز و مطالب به صورت مباحث فلسفى، در سه مسأله در زمينه اثبات صانع يا خداشناسى، شناخت نفس و معاد و نبوت و هر مسأله در چندين فصل، ارائه شده است. در اين اثر، به وجود كتاب ديگرى به نام «الفوز الاكبر» نيز اشاره شده است كه چيزى از آن در دست نيست. مسأله اول، در ده فصل زير، به اثبات صانع اختصاص يافته است. در فصل اول، به اين نكته اشاره شده است كه اثبات صانع، از طرفى بسيار آسان و واضح است و از طرف ديگر، بسيار سخت و دشوار؛ آسانى آن، به خاطر حقانيت و روشن بودن آن است و دشوارى آن، به خاطر ضعف و عجز عقل آدمى است. در فصل دوم، ضمن اشاره به كلام برخى از حكماى پيشين از جمله فرفوريوس، اين نكته اثبات شده است كه قدما، بر وجود صانع اتفاق داشته‌اند. در فصل سوم، حركت اجسام طبيعى، دليل بر وجود صانع دانسته شده است. در فصل چهارم نيز، اين نكته اثبات گرديده است كه حركت هر محركى، به واسطه تحرك غير بوده و محرك تمام اشيا، خود موجودى غيرمتحرك مى‌باشد. در فصل پنجم، براى واحد بودن صانع، چنين استدلال شده است كه اگر فاعل‌ها بيش از يكى باشند، مركب بودن آن‌ها لازم مى‌آيد و اين مخالف بسيط بودن صانع است. در فصول ششم تا هشتم به ترتيب جسم نبودن صانع، ازلى بودن آن و وجود آن به طريقه سلبى اثبات شده است. در فصل نهم، اين نكته به اثبات رسيده است كه وجود اشيا، به واسطه وجود خداوند بوده و در دهم، براى مبدع بودن خداوند نسبت به اشياء استدلال آورده شده است. در مسأله دوم، نفس و احوال آن در ده فصل مورد بحث قرار گرفته است: در فصل اول، جسم و عرض نبودن نفس اثبات شده است. نویسنده معتقد است كه بحث از نفس و تحقق ماهيت و نحوه وجود و بقاء آن بعد از مفارقت از بدن، امرى مستصعب و غامض بوده و نياز به بحث فراوان داشته و اثبات معاد، معلق بر اثبات نفس مى‌باشد. در فصل دوم و سوم، نحوه درك نفس از موجودات مركب و بسيط و کیفیت ادراك نفس از مدرک ات مختلف، بيان شده است. در فصل چهارم، فرق بين جهتى كه نفس به وسيله آن به تعقل پرداخته و جهتى كه به واسطه آن، به حس اشيا مى‌پردازد و اشتراكات آن بيان شده است. نویسنده معتقد است كه نفس، جوهر زنده‌اى بوده كه هميشه باقى است و موت و فنا، در آن راهى ندارد كه در فصل پنجم بررسى شده است. در فصل ششم، مذاهب حكمايى كه قايل به عدم موت نفس مى‌باشند و وجوهى كه براى اين امر استدلال نموده‌اند، معرفى شده است. در فصل هفتم، از ماهيت نفس و نحوه حيات آن بحث شده است. نویسنده معتقد است كه حيات نفس، دائمى و سرمدى مى‌باشد. آنچه در فصل هشتم مورد بحث قرار گرفته است، حول اين مطلب است كه نفس، داراى حالتى از كمال بوده كه سعادت و حالتى از نقصان است كه شقاوت ناميده مى‌شود. در فصل نهم، از نحوه به سعادت رسيدن نفس و از حضى كه نفس از سعادت مى‌برد، بحث شده است. نویسنده در دهمين فصل، به بيان کیفیت حال نفس بعد از مفارقت از بدن و حالاتى كه پس از موت بر آن عارض مى‌شود پرداخته است. در آخرين مسأله از كتاب، در ده فصل، معاد و نبوت، مورد بحث قرار گرفته است:در فصل اول، مراتب وجود عالم و اتصال بعضى از آن‌ها به بعض ديگر بيان شده است. نویسنده در فصل دوم، به بيان اين نكته پرداخته است كه انسان، عالم صغير بوده و قواى آن به يكديگر متصل است و تمام آنچه در عالم كبير است، در او موجود مى‌باشد. در فصل سوم و چهارم از کیفیت ارتفاع حواس و کیفیت وحى، بحث شده است. نویسنده معتقد است كه قواى انسان، قابل ارتقا بوده و از قوه حس به تخيل، از تخيل به قوه فكر و از فكر به ادارك حقايق امور مى‌رسد. در فصل پنجم، بحث از اين است كه عقل، بالطبع مطاع بود و خداوند، مرتبه خاصى را به عقل اختصاص داده و او را در اعلى مراتب قرار داده است. نویسنده معتقد است كه روياى صادقه، جزئى از نبوت بوده و حقايقى از اين طريق، به انسان منتقل مى‌شود كه اين نكته در فصل ششم بررسى شده است. در فصل هفتم، ابتدا حقيقت كهانت و سپس، فرق ميان آن با نبوت بيان شده است. در فصل هشتم، فرق بين نبى مرسل و غيرمرسل، بيان شده است. نویسنده معتقد است كه نبى مرسل، داراى خصال و فضايل ويژه‌اى بوده كه مختص به خود اوست و به‌وسيله اين ويژگى‌ها، از نبى غيرمرسل تمييز داده مى‌شود. در اين فصل، اين خصال و ويژگى‌ها، بيان شده است. در دو فصل پایانى كتاب، ابتدا اصناف وحى و تعدد آن به واسطه تعدد قواى نفس بيان و سپس، فرق بين نبى و متنبى، بررسى شده است. از آنجا كه اكثر مباحث، به شيوه فلسفى بيان شده است، در برخى موارد، قلم نویسنده بسيار ثقيل و پيچيده به نظر مى‌رسد.

تهذیب الأخلاق، کتابی به زبان عربی درباره علم اخلاق نوشته ابن مسکویه، فیلسوف قرن چهارم و پنجم است. در این اثر ابتدا شرح زندگانی ابن مسکویه، حیات سیاسی وی، آثار و تألیفاتش آورده شده است. سپس تأثیری که ابن مسکویه از فیلسوفان متقدم گرفته به بحث گذاشته شده و نیز تأثیری که ابن مسکویه بر آراء متأخرین داشته، بررسی شده است. در ادامه در خصوص این اثر ابن مسکویه صحبت شده و متن اصلی کتاب که حاوی شش مقاله است، ارائه شده است. تعریف نفس انسانی، اثبات تجرد نفس، فضایل نفسانی، قوای نفس، خلقیات و طبایع، خیر و سعادت، اعمال انسان، انواع محبت، امراض نفسانی و ... از جمله مباحثی است که در این اثر بدان پرداخته شده است.