آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مقاله به جایگاه اخلاق در هرمنوتیکِ گادامر می پردازد. پرسش اصلی این است که آیا هرمنوتیک گادامر می تواند نقشی در راهیابی انسان به چگونه زیستن اش داشته باشد یا نه؟ با توجه به تفسیر هایدگر از حقیقت نزد افلاطون، چنین به نظر می رسد که اخلاق جایگاه پیشین خود در تفکر را از دست می دهد. کوشش گادامر بر این است که با ارائه ى تفسیری از حقیقت و خیر در اندیشه ى افلاطون، پیوند منطقی میان تفکر فلسفی و اخلاق را معلوم سازد . از این روی، مقاله نخست به وارسی نگرش هایدگر به مفهوم حقیقت نزد افلاطون که به فراموشیِ وجود و در نتیجه نیهیلیسم اخلاقی منتهی می شود، می پردازد و سپس نشان می دهد که چگونه گادامر در پی رفع این بحران است. تلاش گادامر حول دو محور است: اول بازیابی دغدغه ى افلاطون در روی آوردن به ایده های متعالی (به ویژه ایده ى خیر) و نسبت درونی وجود با آنها و در نتیجه نسبی کردن اختلاف میان وجود و موجودات. دوم نقش محوری دیالوگ اصیل در شکل دهی به تصمیم اخلاقی و به اجرا آوردن این تصمیم به دلیل مقاومت در بررسی دقیق و نقادانه. نتیجه ی این تلاش آن است که ملاحظات اخلاقی نه تنها از هستی شناسی قابل تفکیک نیست بلکه در کانون آن قرار می گیرد.

در این نوشتار کوشیده‌ایم رویکرد انتقادی هرمنوتیک فلسفی گادامر به هایدگر را دربارة سنت و زبان متافیزیک از طریق بنیادیابی آن در تلقی متفاوت این دو متفکر از مسئلة تناهی حقیقت تفسیر کنیم. مقصود از تناهی حقیقت در اینجا، تأکید بر دسترس‌ناپذیری بنیاد پدیداریِ پدیدار و عدم امکان بنیان‌گذاریِ حقیقتِ هستی‌شناختی بر حضور مطلق در بی‌واسطگی یا وساطت تام است. در این نوشتار می‌کوشیم بر اساس تفسیری اجمالی از تناهی رویداد حقیقت در اندیشة متأخر هایدگر ذیل مفهوم رویدادگی، نشان دهیم که گادامر چگونه ایدة محوری هایدگر، یعنی بی‌بنیادی و پوشیدگیِ رویداد حقیقت و به‌ویژه دسترس‌ناپذیریِ آن را برای مفاهیم متافیزیکی ذاتاً متحول ساخته است و با نفیِ آغازگاه فراروندة اندیشة هایدگر از متافیزیک، آن را چگونه به مفاهیم متافیزیکی بازمی‌گرداند؛ از این طریق که گادامر مفهوم رویدادگی هایدگری را با رجوع به فلسفة هگل، بر اندیشة این‌همانی میان حقیقت و کل، و نیز با تفسیر کل به مثابة تاریخ روح، ذیل نظریة تاریخ تأثیر و تأثر تفسیر می‌کند و با رجوع به بحث چشم‌انداز و افق در پدیدارشناسی ادراک حسی هوسرل، تناهیِ حقیقت را به منزلة وحدت‌بخشیِ تام‌شوندة همواره اتمام‌ناپذیر در گفت‌وگو میان فهم و سنت می‌فهمد.

چنانکه از عنوان رساله پیداست دغدغه‌ی من دو مفهوم اصلی در هرمنوتیک فلسفی گادامر است؛ یعنی پیشداوری و تاریخمندی. بعلاوه تمام تلاش بر این بود که این دو مفهوم از عصر روشنگری تا آنجا که در هرمنوتیک گادامر نقشی محوری می‌یابند دنبال شوند. پیشداوری واجد دلالات مثبت و منفی است. چنانکه در عرف عام به ارزشیابی و داوری مغرضانه و بدون شواهد و دلایل کافی اطلاق می‌گردد. پس از هایدگر که این بحث را در قالب پیش- داشت، پیش- دید و پیش- مفهوم در فرایند فهم مطرح ساخت این مفاهیم با نام پیشداوری در هرمنوتیک گادامر نقش محوری یافتند. در خصوص تاریخمندی نیز قضیه از همین قرار است. تاریخمندی و پیشداوری هر دو مطرود شلایرماخر بودند و هر دو را از عوامل سوء فهم می‌دانست. در نزد دیلتای هر چند پیشداوری مطرود است اما تاریخمندی به دیده گرفته می‌شود. برای هایدگر و شاگرد خَلَف او، گادامر، که نظریه‌ی تاریخمندی دیلتای را بنحو سازگارتری بسط دادند، مفهوم مذکور به همراه مفهوم پیشداوری چنان نقش مهمی را بازی می‌کنند که حذف و طرد آنها برابر با از میان بردن امکان هر نوع فهمی است. در نزد هایدگر تاریخمندی یکی از بنیادهای هستی آدمی و در نظر گادامر حدّ شناخت و شرط امکان آن است.

هدف این رساله بررسی چالش نسبیت گرایی در هرمنوتیک فلسفی گادامر است. درباره ی این موضوع حساس و بحث انگیز آرای گوناگونی وجود دارد. از یک طرف منتقدین گادامر معتقدند که هرمنوتیک فلسفی او به نوعی نسبیت گرایی منتهی می شود؛ زیرا اعتقاد بر تاریخ مندی فهم و تأکید بر موقعیت مندی و محدود بودن فهم بشری به تاریخ و زبان از عوامل نسبیت گرایی است. دلیل دیگر اینکه نوع نگاه گادامر نسبت به فهم باعث شده است که او نتواند از توصیف هستی شناختی فهم، یک قاعده معرفت شناختی بیرون کشیده و معیاری فراتاریخی و عینی برای تفسیر ارائه بدهد. این ها از جمله مواردی هستند که به نظر منتقدین بر وجود نوعی نسبیت گرایی در اندیشه هرمنوتیکی گادامر دلالت می کنند. از طرف دیگر مفسرین و پیروان گادامر و هم چنین خود گادامر معتقدند که هرمنوتیک فلسفی او به هیچ وجه منجر به نسبیت گرایی نمی شود. آنها معتقدند که اگر درک درست و دقیقی از ماهیت فهم و شروط آن از جمله زبان و تاریخ وجود داشته باشد معلوم خواهد شد که هرمنوتیک فلسفی او به نسبیت گرایی منتهی نمی شود. نویسنده این رساله معتقد است که برای روشن شدن این موضوع بهتر است به آراء اصلی خود گادامر و مفسرین او در منابع لاتین مراجعه نموده و مطالعه دقیقی از آنها صورت بگیرد و هم چنین می کوشد تا فهم درستی از آنها به عمل آید. به نظر می رسد که اتهام نسبیت گرایی در هرمنوتیک فلسفی گادامر ناشی از عدم درک درست از مفاهیم کلیدی او می باشد.

هرمنوتیک به عنوان یک دانش در تاریخ نه چندان طولانی خود فراز و فرودهای متفاوتی داشته است. این دانش با ظهور هایدگر و گادامر وارد مرحله تازه‌ای گشته و از نگاه روش شناسانه فراتر رفته و به نوعی هستی‌شناسی فهم مبدل ‌گردیده است. این رویکرد زمینه را برای برخی از چالش‌های کلامی معاصر فراهم نموده و مبنایی برای قرائت‌های مختلف از دین گشته است. با رواج هرمنوتیک فلسفی و به طور خاص آراء گادامر، مکاتب انتقادی متعدّدی در برابر آن ظهور یافت. در این میان «اریک هرش» از جمله کسانی است که سهم به‌سزائی در جریان انتقادی داشته و تبیین دیدگاه‌های او در نقد دستاورد هرمنوتیکی گادامر بسیار حائز اهمیت است. مقاله حاضر با رویکرد توصیفی و تحلیلی به بررسی انتقادات هرش نسبت به هرمنوتیک فلسفی پرداخته، و در آن کوشش شده است که نقاط مهم و ایرادات اساسی هرمنوتیک فلسفی از نظرگاه هرش مورد واکاوی قرار گرفته، و رهیافت گادامر به صورت روشن مورد نقّادی قرار گیرد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که هرش علاوه بر انتقادات بنیادین خود به پایه‌های هرمنوتیک فلسفی، از نوعی مبانی هرمنوتیکی مدلّل برخوردار بوده و از آن مبانی در اندیشه انتقادی خویش بهره گرفته است. از این‌رو، در این نوشتار انتقادات ناظر به هرمنوتیک فلسفی و نسبت‌سنجی دیدگاه انتقادی هرش در مواجهه با نقطه‌نظرات گادامر در پنج دسته، طبقه‌بندی شده و هر یک به طور مستقل و تحلیلی مورد توجه قرار گرفته است.

هدف از این رساله، پرداختن به موضوعات مطرح در یکی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین مباحثات فلسفی معاصر میان گادامر و هابرماس، دوفیلسوف نام‌آور آلمانی، درباب یکی از رهیافت‌های پرآوازه قرن بیستم، یعنی هرمنوتیک فلسفی است. مباحثه‌ای که در سال 1976م. از سوی هابرماس آغاز شد و تا چند سال، دست‌کم برخی نوشته‌های هر دوی این متفکران را تحت تأثیر خود قرار داد. در جریان این مباحثه، برخی محورهای اساسی هرمنوتیک فلسفی از جانب هابرماس به نقد گذارده شده و گادامر نیز در پاسخ به این انتقادات، مجال آن را یافت تا ابعاد متفاوت اندیشه خود در باب «هرمنوتیک فلسفی» را بیش از پیش آشکار کند. این محورهای اساسی عبارت‌اند از: موضع هرمنوتیک فلسفی در قبال عینیت‌گرایی و مکتب تحصلی، مسأله سنت و حجیت و همچنین تعریف و جایگاه زبان و سرانجام مسأله همه‌شمولی یا کلیت هرمنوتیک فلسفی. این رساله در فصل‌های مختلف خود می‌کوشد با بررسی دیدگاه هرمنوتیک فلسفی درباب هریک از موضوعات فوق و سپس طرح نظرات و انتقادات هابرماس به دیدگاه‌های هرمنوتیک فلسفی و سرانجام پاسخ گادامر به این انتقادات، زوایای مختلف مباحثه‌ای را مورد بررسی قرار ‌دهد که به دلیل تنوع موضوعات و گستردگی دامنه آن، به جز فلسفه،‌ در رشته‌های دیگر علوم انسانی نیز مورد توجه متفکرین قرار گرفته است. در پایان با نگاهی اجمالی به نقدها و پاسخ‌های دو متفکر، بیش از هرچیز به اختلاف منظر، غایت و رهیافت دو فیلسوف، تعارض‌های موجود در مدعا و نظرات طرح شده از جانب هابرماس و همچنین تأثیرات آشکار این مواجهه بر اندیشه او اشاره شده است. اگرچه از طرح این پرسش از هرمنوتیک فلسفی نیز غفلت نشده است که حال که این نگرش مدعی است به نحوی درخور به پیوند میان نظر و عمل، توجه داشته است، شاید باید قادر باشد به پرسش‌های فراوانی درباب طریق زندگی نیک نیز پاسخ دهد؛ هرچند اساساً نحوه طرح اصیل این پرسش‌ها در هرمنوتیک فلسفی و همچنین این‌که آیا پاسخ به چنین پرسش هایی اصولاً باید در حوزه این نگرش یافت شوند یا خیر، خود موضوع پژوهش دیگری است.