آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

عرصه عمومی به عنوان مفهوم محوری و کانونی در اندیشه هابرماس تبیین‌ساز کارکردها و کارویژه‌های سیاسی و اجتماعی در عرصه روابط بین‌الاذهانی است. این عرصه پیوند دهنده نظام سلسله مراتبی آراء و افکار وی، به وجود آورنده هسته نظری کنش ارتباطی، مرتبط کننده نظریه و عمل، تصریح‌کننده انسان گفتگوگر و بوجود آورنده زیرساخت‌های لازم نظریه انتقادی بوده است. اما دگردیسی بنیان‌های اجتماعی به همراه انفکاک‌سازی جامعه مدرن و تحولات کارکردی آن در قالب دو مولفه دولت و بازار و بازخوانی جهان زیست بر اساس مقتضیات رسانه‌های آن (پول و قدرت) و تحریف نظام‌مند روابط کلامی در قالب ایدئولوژی، عرصه عمومی را به محاق فرو برده است. از سوی دیگر، زبان به عنوان بعدی نهادمند و اجتماعی و ابزار ارتباط و تفاهم انسانی، مولفه فرارونده آدمی از حیوان است. اهمیت آن به عنوان بعد وجودی انسان و نقش آن در کنش تفاهمی و تکامل‌یابنده فرهنگ و نهادهای اجتماعی هابرماس را وامی‌دارد تا با چرخش زبان‌شناختی و طرح نظام‌مند آن در قالب نظریه کنش ارتباطی به تبیین قابلیت‌های جدیدی از آن همت گمارد. بر این مبنا پژوهش حاضر در پی پاسخ‌گویی به این سوال است که در فلسفه سیاسی هابرماس زبان چه جایگاهی در تدارک عرصه عمومی دارد. پاسخ موقتی پژوهش که در کاربست این پروسه به کار رفته، توجه به عرصه عمومی و خطرات مولفه‌های سه‌ گانه دولت، بازار و ایدئولوژی است، لذا قابلیت‌های بین‌الاذهانی و ارتباطی زبان به عنوان مولفه رهایی بخش در کانون نظام شناسی فلسفی هابرماس جای می‌گیرد که از طریق آن به بازسازی و احیای عرصه عمومی می‌پردازد. بنابراین می‌توان تجلی بنیادهای زبانی در فراوری عرصه عمومی را در بدیل‌های آن از دمکراسی مشورتی گرفته تا عقل ارتباطی و هرمونتیک انتقادی، علوم انتقادی و ... بازیابی نمود که به رها سازی این عرصه در تقابل با چالش‌های فراگیر جامعه معاصر می‌پردازد. گفتنی است روش آزمون فرضیه پیش¬گفته، هرمنوتیک متن محور می¬باشد.

یورگن هابرماس، به‌عنوان شناخته‌شده‌ترین هوادار آرمان‌های روشنگری در عصر حاضر، دفاع از این آرمان‌ها، به ویژه آرمان رهایی از سلطه و سرکوب، را در گرو درانداختنِ نظریه‌ای می‌داند که مقید به زمینه‌های بومی و محلی نباشد و بتواند نوعی اخلاقِ گفتمانی را بر پایۀ بنیان‌هایی جهان‌شمول توجیه کند. او برای طرح چنین نظریه‌ای عمدتاً به مفاهیم «صدق» و «جهان‌شمولی» متوسل می‎‌شود. از سوی دیگر، او خود را در طیف متفکران پسا-متافیزیکی طبقه‌بندی می‌کند و طرح «عقلانیتِ ارتباطی»اش را از ثمرات ضد-سوبژکتیویستیِ چرخش زبانی به شمار می‌آورد. در این مقاله، می‌کوشم نشان دهم که شیوۀ استناد او به مفاهیم «صدق» و «جهان‌شمولی» با تعهدات پسا-متافیزیکیِ او و لوازم چرخش زبانی سازگار نیست.

یورگن هابرماس از جمله بزرگ‌ترین اندیشمندان و فیلسوفان معاصر به شمار می‌رود. وی برای حل مشکلات بشر امروزین چندین رشته علمی را در هم می‌آمیزد که حاصل آن نظریه خویشتن‌نگری (تأمل بر خویشتن) و نظریه کنش ارتباطی است در این راستا هابرماس اثر بزرگ و به یادماندنی خود به نام نظریه کنش ارتباطی را منتشر کرد.

استاد فلسفه دانشگاه الزهرا، در ترجمه‌ای که از کتاب «دین و عقلانیت» هابرماس انجام داده، می‌نویسد: او توسعه و رونق زندگی اجتماعی جوامع مدرن در غیاب دین و اخلاق دینی را غیرممکن می‌داند.

وقتی هابرماس در سال ۲۰۰۲(اردیبهشت ۱۳۸۱) به دعوت مرکز گفت‌گوی تمدن‌ها به ایران سفر کرد و در حضور روشنفکران و دانشجویان ایرانی به ایراد چند سخنرانی پرداخت، بارها در سخنرانی‌ها و تریبون‌های دسته‌ای از مخالفان حضور او در ایران نسبت‌هایی درباره علت حضور وی در ایران داده شد. او در این سخنرانی به تفکیک نقش دین و دولت در حوزهٔ عمومی پرداخته بود. یادداشت معصومه بهرام به جایگاه دین در اندیشه هابرماس می‌پردازد و نشان می‌دهد این تفکیک از نظر وی چه اندازه به نفع دین می‌تواند باشد. با این حال، در تأکید به اهمیت این تفکیک، او در جست و جوی این است که تداوم اهمیت دین را تضمین کند، نه این که دین را به حاشیه براند: مدارای دینی تنها در موقعی می‌تواند تضمین شود که حق آزادی دینی اعتبار قانونی پیدا کند، نه از طریق خط سیر بی ملاحظهٔ بنیان برافکنی که فرآیندهای تجدد پیش گرفته‌اند؛ جایی که همبستگی‌های دیرین مبتنی بر دین تضعیف شده و چیز دیگری نتوانسته است جایگزین آن شود.