آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نگارنده در این کتاب کوشیده تا دیدگاه‌های سه اندیشمند برجسته‌ یعنی "کرکگور"، "ویتگنشتاین" و "پلانتینگا" را در خصوص استدلال‌های فلسفی برای اثبات خداوند را بی‌ارتباط و حتی مضر باورهای دینی می‌داند. وینگنشتاین با به‌کارگیری مفاهیمی کلیدی هم‌چون "بازی‌های زبانی"، استدلال‌های فلسفی را کاملا بی‌ارتباط با باور‌های دینی قلمداد می‌کند و پلانتینگا گزاره‌ی "خداوند وجود دارد" را گزاره‌ی بی‌پایه و بی‌نیاز از استدلال تلقی می‌کند. به زعم نگارنده: "باورهای دینی در نگاه هر سه اندیشمند تمامی باورهای دینی را شامل می‌شوند. باورهای دینی، هرچه باشند، بی‌نیاز از استدلال هستند و استدلال در مواردی مضر به حال آن‌هاست". وی خاطرنشان می‌سازد: "نوع نگرش این سه اندیشمند بزرگ درباره‌ی رابطه‌ی استدلال‌های عقلی و باورهای دینی متفاوت است. کرکگور در بحث خود، بیش از آن‌که به استدلال‌های متالهانی هم‌چون آکونیاس نظر داشته باشد به استدلال‌های تاریخی توجه دارد و این توجه از سیطره‌ی تفکر هگل در دوران او سربرآورده است. اما وینگنشتاین با نگاهی زبان‌شناختی به مقوله‌ی رابطه‌ی استدلال‌ها و باور‌های دینی می‌پردازد. این نوع نگرش که اختصاص به وینگنشتاین دارد، در دل خود از اندیشه‌های زبان‌شناختی به مساله‌ی مذکور توجه کرده است. او با نقد مبنا گروی سنتی، نظریه‌ی خود را اثبات می‌کند. در این نگاه، مباحث تاریخی و زبان شناختی از جایگاه چندانی برخوردار نیستند. نوع نگرش پلانتینگا نیز با توجه به سیطره‌ی معرفت‌شناسی در فلسفه‌های تحلیلی عصری که در آن زندگی می‌کنیم کاملا طبیعی است."

در این مقاله، می‌کوشیم تا رابطه‌ی زبان و منطق را از نظر ویتگنشتاین بررسی کنیم. برای این منظور از سه کتاب مهم او یعنی رساله‌ی منطقی-فلسفی، پژوهش‌های فلسفی و در باب یقین استفاده کرده‌ایم. ابتدا این رابطه را در رساله‌ی منطقی-فلسفی‌ توضیح می‌دهیم و نتایج آن را برمی‌شمریم. سپس بعضی از انتقادات واردشده به این تلقی را بررسی می‌کنیم، از جمله نشان می‌دهیم که نگاه ذات‌گرایانه به زبان از نظر ویتگنشتاین متأخر، نگاهی اشتباه است و سرچشمه‌ی بدفهمی از رابطه‌ی منطق و زبان شده است. آن‌گاه با مدد گرفتن از پژوهش‌های فلسفی تلقی ویتگنشتاین متأخر از رابطه‌ی زبان و منطق را بازسازی می‌کنیم. از این منظر، منطق مقوم پیشین زبان نیست، بلکه خود محصول به کارگیری زبان است. آن‌گاه به منظور تأیید این تلقی، به یک پژوهش مردم‌شناختی استناد می‌کنیم. در انتها، می‌کوشیم تا با استفاده از مفهوم «جهان-تصویر» از کتاب در باب یقین‌ به بعضی سؤالات محتمل پاسخ دهیم.

‫فهم امروزين الاهيات، مستلزم اطلاع از آراي ويتکنشتاين است. فرض اصلي اين پژوهش آن است که با عنايت به نظريات زباني ويتکنشتاين، ايمان ديني در روايت‌هاي کلاسيک آن دچار چالش مي‌شود؛ بنابر اين، هر چند نمي‌توان از تماميت روايت‌هاي کلاسيک ايمان دفاع کرد، اما فرض اين است که بر خلاف بسياري از تفسير‌هاي پوزيتويستي که از آراي ويتگنشتاين شده، اين چالش‌ها به نابودي و عدم امکان دين راه نمي‌برد. لذا با عنايت به اين آرا، الزاماً به نفي ايمان ديني نمي‌رسيم، بلکه در پرتو اين نظريه‌ها، به درک و روايت تازه‌اي از ايمان دست مي‌يابيم؛ روايتي که با استفاده از اصطلاحات خود ويتگنشتاين و پاره‌اي از شارحان او، مي‌توان آن را "ايمان بدون کلام" و يا "نحوه معيشت" خواند. دوره‌هاي متفاوت حيات ويتکنشتاين، هر يک تأثير متفاوتي بر ايمان ديني بر جاي مي‌گذارد. بر اساس تفکر متقدم او، ايمان يک امر ناگفتني است، و بر اساس تفکر متاخر او، ايمان‌ورزي نوعي مشارکت در بازي زباني است. در دوران اول، ايمان کاملاً شخصي، و در دوران دوم، امري کاملاً جمعي و حاصل تعامل جمع است. بنابر پاره‌اي از تفسيرات پوزيتويستي از دوران اول تفکر ويتکنشتاين يعني نظريه تصويري معنا، که ايمان را با خطر مهمل بودن و بي‌معنايي مواجه مي‌سازد، امکان دينداري و ايمان‌ورزي بر اساس آراي او نفي نمي‌گردد؛ زيرا جهان را به امر گفتني و قابل بيان تقليل مي‌دهد، و بدين ترتيب، ايمان را در حوزه امور ناگفتني مي‌داند. ولي در دوره دوم تفکر او، معنا در حقيقت تابع کاربرد الفاظ است؛ بنابر اين ايمان در حد يک بازي زباني تنزل مي‌يابد. بدين ترتيب جملاتي چون "ايمان به خدا ممکن است"، "من به خدا ايمان دارم" و "خداوند وجود دارد"، در يک بازي زباني خاص يعني گروه زباني مؤمنان معنادار است. بر هر دو دوره فلسفه ويتکنشتاين نقدهاي اساسي همچون تقليل‌گرايي، ناممکن بودن زبان آرماني، نسبي‌گرايي و مخالفت افراطي با ذات‌گرايي وارد مي‌باشد.

در نظر ویتگنشتاین امکان معرفت و خطا هر دو تنها به وجود زمینه‏اى غیرقابل تردید وابسته است و این زمینه را نحوه معیشت انسان و بازیهاى زبانى‏اى که در آنها شرکت مى‏جوید فراهم مى‏آورند. ساختار این زمینه خاص تحت عنوان آنچه ویتگنشتاین آن را «جهان ـ تصویر»(world-picture) مى‏نامد قابل بررسى است. این مقاله به بررسى جهان ـ تصویر و شرح مختصر ویژگیهایى که ویتگنشتاین براى آن بر مى‏شمارد مى‏پردازد. به نظر مى‏رسد ویتگنشتاین معتقد است که آن چیزى که نهایتا هر معرفتى و هر استدلالى به آن ختم مى‏شود از نوع نظر(seeing) نیست، بلکه از نوع عمل (acting) است، اعمال غریزى(instinctive behaviour) انسان و اعمالى که، خصوصا در مراحل اولیه آموزش، از اطرافیانش با اعتماد صرف به آنان، تعلیم مى‏گیرد. این نحوه عمل فرضهایى(assumptions) را در خود دارد که کودک آنها را همراه با آنچه مى‏آموزد جذب مى‏کند. در این صورت، مبانى معرفت، یعنى همان امور یقینى، از جنس معرفت نیستند و بنابراین سخن از توجیه در مورد آنها بى‏معناست. نوعا جهان ـ تصویرى که از این طریق شکل مى‏گیرد، امرى همگانى است و نه متعلق به فرد، و در عین حال نظامى همبسته است که اجزاى آن اتکاى دو جانبه بر یکدیگر دارند. و هر پژوهشى که از سوى شخص بخواهد صورت گیرد تنها بر این مبناى قطعى ممکن خواهد بود. اما این قطعیت به معناى مطابقت آنها با واقع نیست، بلکه مطابقت با واقع در این مورد اصلاً کاربرد روشنى ندارد. در عین حال تغییر در جهان ـ تصویر نیز امرى ناممکن نیست، هر چند تنها تحت شرایطى خاص روى مى‏دهد. تنوع جهان ـ تصویرها مسأله کیفیت مواجهه آنها را پیش مى‏کشد و اینکه آیا نوعى امر عینى که فیصله بخش اختلاف جهان ـ تصویرها باشد وجود دارد یا نه؟ در این خصوص تفسیرهاى مختلفى از رأى ویتگنشتاین شده است.

این مقاله به معرفی و نقد و بررسی کتاب : اسلام شیعی در سینمای ایران: دین و روحانیت در فیلم نوسته خانم نسیم پاک شیراز می پردازد . در آن به نقد و بررسی مفاهیمی همچون سینمای معناگرا و سینمای دینی پرداخته می شود.