آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

هدف این پژوهش، مطالعه ای نظری و تطبیقی درباره مفهوم روان شناختی کمال از دیدگاه روان شناسی و قرآن است. این مقاله از نوع مروری، با استفاده از روش کتابخانه ای، به شیوه تحلیل محتوای متون دینی و در راستای تبیین و تکمیل موضوع های مرتبط با روان شناسی کمال تدوین شده است. برای رسیدن به هدف، مفاهیم جانبی و فرعی تری، مثل انگیزه کمال گرایی، محتوای کمال، ساختار و فرایند کمال گرایی از دیدگاه قرآن نیز بحث شده است. بعضی از نتایج و دستاوردهای این پژوهش بیانگر آن است که قرآن یک الگوی کمال ارائه می دهد که از نظر انگیزه، محتوا، فرایند، ساختار و ویژگی ها، متفاوت و جامع تر است از آنچه که در دیدگاه های روان شناسان آمده است.

واقعیت و حقیقت تجربه های عرفانی مولانا مدت زمان زیادی است که مورد توجه صاحب نظران قرار گرفته است. اینکه آیا وی واجد چنین تجربیاتی بوده یا نه و اگر بوده این تجربه ها چه کیفیتی داشته اند و چه مواردی را شامل می شده، مورد سوالات بسیاری قرار گرفته است. با توجه به دیدگاه های مختلف راجع به تجربه عرفانی و تجارب عرفانی مولانا تحقیقات متعددی در این زمینه صورت گرفته است و باب بحث همچنان باز است. مقاله حاضر در استمرار این واکاوی ها خواهان بررسی موضوع براساس مثنوی است. مقاله حاضر ضمن تعریف تجربه عرفانی به زمینه ها، علل، نتایج و موارد تجارب عرفانی مولانا پرداخته است.

ترجمه ماشینی: از نویسنده: «هدف این پژوهش بررسی و ارزیابی انتقادی نظریه پراکسیس ارتباطی جی. هابرماس به عنوان پیشرفته‌ترین مرحله در بسط نظریه انتقادی موضوع، جامعه، تاریخ و دین است که آغاز و برای اولین بار تبیین و ترویج شده است. توسط M. Horkheimer، Th. W. Adorno، W. Benjamin، H. Marcuse، E. Fromm، A. Sohn-Rethel و دیگران در موسسه تحقیقات اجتماعی در دانشگاه فرانکفورت آلمان، به اصطلاح مکتب فرانکفورت."

دین یکی از گسترده ترین مقوله هایست که در حوزه نظریه پردازی و تفکر نظری قابل تأمل است. با وجود آن که بعد از دوره نوزایی یعنی رنسانس و سیطره وتسلط حس گرایی تجربه و عقلانیت به عنوان ابزاری مهم در دنیای غرب پیش بینی می شد که ضرورت و اهمیت دین در قلمرو زندگی اجتماعی کم کم افول می نماید ولی با بررسی وتفحص در وضعیت دین داری در میانه قرن بیستم و استمرار آن در دنیای پس از صنعتی شدن در قرن بیست و یک نشان می دهد که دین هم در عرصه های متعددی از جمله دین ورزی همانند التزام عقیدتی، رفتاری و نهاد اجتماعی و همچنین در عرصه های تفکرات و تحقیقات نظری به عنوان یکی از شاخص ترین و اساسی ترین قلمرو تفکر نه فقط از دست دادن مقام،جایگاه و اهمیت خویش را تجربه ننموده بلکه همواره در حال تجربه ی نیرو و حضوری قدرتمند و نیرومند در همه‌ی قلمروهای وعرصه ها در ارتباط با دین هست. (فروید زیگموند، 1396، ص114). درباره منشأ و خاستگاه دین ودینداری،رویکردهای متعددی وجود دارد ازجمله رویکرد کلی جامعه شناختی، رویکرد روانشناختی و رویکرد فلسفه و الهیات که تبیینهایی از جهل ونادانی بشر، طبیعت پرستی، ازخودبیگانگی، علاقه های اجتماعی، بیماری وسواسی تا صورت ازلی خدا در ضمیر ناهشیار، تجربیات دینی یا امر قدسی و فطرت وسرشت دینی بیان شده که صبغه ورنگ غالب آنان به تبیین روانشناختی باز میگردد. در این بین، دیدگاه و نظرات اریک فروم که به طور معمول وی را جزو نو فرویدیهایی به شمار می‌آورند نوعی روانکاوی همراه با نگرش‌های روانشناسی اجتماعی قرن بیستم درآمیخته است که در روانشناسی دین، ارزش بیشتری مییابد. در دیدگاه اریک فروم علاوه بر اینکه نگرشهای مثبتی نسبت به دین و دفاع ازآن وجود داشته وی نظریه پردازی می باشد که جایگاه جدیدی و مستقلی را درعلم روانکاوی اجتماعی، ومبحث فرهنگ و شخصیت، در حوزه دانش انسانشناسی روانشناختی، و علم فلسفه و جامعه شناسی با رویکرد انتقادی و ریشهای به خصوص در زمینه تغییرات اجتماعی و ساختار جامعه های انسانگرای آینده، بنیان نموده است(فروم، 1368، ص55). در نظرات وی دیدگاه انسانگرایانه شاخص مهمی است از وجوه خاص انسانگرایی فروم می توان به شناخت اهمیت و نقش انسان در فرآیند تشکیل تاریخ وجامعه اشاره نمود. (فروم، 1388، ص59). بخش مهمی از محتوای فکری فروم را می توان درعدم باوری دانست بدین معنا که شخصیت بشر بوسیله نیروهای زیست شناختی که ماهیت غریزی نیز دارند شکل داده شده است، و به صورتی انعطافپذیری از سمت این نیروها راهنمایی میشوند. فروم در مخالفت با نظرات فرویدکه عامل جنسی را به عنوان یک نیروی که شکل دهنده دررفتار با هنجار یا روانرنجوراست را نمیداند، وی شخصیت بشر را تحت نفوذ عواملی چون نیروهای اجتماعی و فرهنگی دانسته که همه این عوامل در چارچوبی از فرهنگ و نیروهای جهانی در زمانی که تاریخ بشریت را تحت نفوذ داشته بر شخص اثر میگذارند(فروم، 1388، ص147). همچنین فروم اعتقاد دارد که مسائل فلسفی را نمیتوان از مسائل اخلاقی جدا نمود. وی، در راستای نظرات کانت، این عقیده را دارد که پند و اندرزهای رایگان اگر بر پایههای محکم اخلاقی و فلسفی بنا نشده باشد بیهوده و بی تأثیر خواهد بود. مارکس نیز اعتقاد دارد که هدف فلسفه تنها نمی توان در شناخت جهان دانست، بلکه تغییر آن را نیز باید در نظر داشت. (فروم، 1385، ص 120.( طباطبایی در تعریفی که ازدین داشته آن را در ارتباط با ماورای طبیعت دانسته و آن را باوری بر داشتته ها و دستورات علمی و اخلاقی دانسته که پیامبران ازسوی خدا برای هدایت وراهنمایی انسان آورده اند.(طباطبایی، 1391، ص49) طباطبایی علاوه بر اینکه ریشه ومبدأ پیدایش دین و توجه انسان به خدا در عقل و فطرت انسان میداند نقش جوامع را در پیدایش دین نادیده نگرفته است (طباطبایی، 1393، ص50). همچنین طباطبایی بیان میدارد گرچه جامعه در پیدایش دین تأثیر داشته ولی به طور قطع نمی توان آنرا علت پیدایش دین دانست.(طباطبایی، 1391، ص63). بنابراین در روانشناسی دین پنج گونه از مباحث مورد بررسی قرار میگیرند: ابتدا عوامل روانی که در پیدایش دین تاریخی تأثیر داشته، دوم شامل عوامل روانی روآوردن به دین، سوم عوامل روانی که در کیفیت دینداری مؤثر است، چهارم پیامدهای و نتایج روانی دینداری و پنجم عواطف و احساسات را در نظرداشتن، به عنوان شاخصی برای میزان و کیفیت دینداری در خاستگاههای درونی و روانی محسوب می شود در عصر حاضر تفکر اسلامی با هجمه های که از اندیشه های غربی نشأت گرفته مورد حمله قرار گرفته، از اینرو بحث های جدید در حیطه معرفت وشناخت دینی به ویژه خاستگاه دین ضروری به نظر می رسد. به سب اینکه اکنون بیشتر دیدگاه ها ونظرات بیشتر ریشه ها و پایه های اعتقادی را مورد توجه قرار داده است.

دین در عرصه اجتماعی دارای کارکردهای زیادی است. اثبات این فرضیه هدف اصلی این پژوهش است. البته کارکرد دین غیر از عملکرد جوامع دینی است. چون در این جوامع به آموزه‌های دینی عمل نمی‌شود و لذا عملکرد آنها نمی‌تواند کارکرد دین باشد. بین علامه طباطبائی‌و اریک فروم در مورد کارکردهای دین اشتراک نظرهای زیادی است اگرچه رویکرد یا رهیافت‌ها یکسان نیست؛ فروم دین را درمانگر خوشیفتگی می‌داند و علامه خودشیفتگی را نتیجه عمل نکردن به دستورات دینی دانسته است. کارکرد دوم دین به عقیده اریک فروم و علامه طباطبائی عدالت است؛ عدالت به عقیده هر دو امری دقیق‌تر و ظریف‌تر از تساوی است چون در عدالت هم تساوی لحاظ می‌شود و هم تمایز. سومین کارکرد دین در اجتماع مبارزه با بت‌پرستی است؛ علامه طباطبائی به تفصیل از بت‌پرستی بحث کرده اما انرا کارکرد اجتماعی قرار نداده زیرا بت پرستی نقطه مقابل دین است ونمیتوان مبارزه با انراکارکرد دین قرار داد. چهارمین کارکرد دین، ضمانت اجرائی قوانین است؛ به نظر فروم دین قدرتی ما فوق قدرت بشری را در درون انسان نهادینه می‌کند بنام وجدان و وجدان امری درونی و ناظر بر حسن اجرای قوانین است اما به نظر علامه، دین با دستوراتی که بیان کرده از یک طرف و اعتقاد شخص از طرف دیگر، ملکاتی در وجود انسان پدید می‌آورد که انسان قوانین را به طور منظم انجام می‌دهد.پنجمین کارکرد دین آزادی است؛ آزادی در نظر هردو‌ اندیشمند معنای یکسانی دارد یعنی رهائی از قید و بندهای هوای نفس. ایجاد ارزشهای اخلاقی در جامعه کارکرد دیگر دین است که به عقیده فروم پایبندی به دین، این ارزشها را ایجاد می‌کند و به عقیده علامه ایجاد ارزشهای اخلاقی و رهین دو امر است؛ یکی اعتقاد و دیگری عمل. اعتقاد، انگیزه بر عمل ایجاد می‌کند و عمل ملکه اخلاقی می‌آفریند. هفتمین کارکرد دین، احساس مسئولیت است که به گفته فروم، این کارکرد به شدت با اهداف جامعه صنعتی در تضاد است. علامه نیز در مورد این کارکرد با فروم هم عقیده است. وحدت هم هشتمین کارکرد دین است، تفاوتی که در این مورد بین فروم و علامه وجود دارد این است که فروم، دین را ظرف اتحاد می‌داند و علامه آن را علت و موجب اتحاد جامعه دانسته است.در مجموع می‌توان گفت که این تحقیق جواب سئوال اصلی خود را به تفصیل یافته است و دین دارای کارکردهای اجتماعی زیادی است. در پایان ذکر این نکته قابل توجه است که فروم تلاش زیادی در جهت اثبات امکان دینی بودن جامعه به عمل آورده است اما علامه طباطبائی در صدد بیان اجتماعی بودن دین بوده است.

هدف مقاله پیش رو، آن است که نشان دهد چرا در قلمرو عرفان، همواره این گونه یاد شده است که نخست بار، زنی از عشق و محبت الهی دم زده است. در این مقاله، با نگاهی ساختارشکنانه، نخست، تردد روانی رابعه در دو قلمرو عشق و عرفان کاویده و آسیب گاههای نگره عرفانی رابعه با تامل بر خصیصه های وابستگی، مازوخیستی و از خود بیگانگی او گزارده می شود. سپس در بخشی با عنوان رابعه به مثابه زن نارسیسیست، چرایی گرایش او به عرفان از منظری نوین تحلیل می گردد. نتیجه به دست آمده از این مقاله آن است که گرایش به عرفان، گاه می تواند پیامد نوعی واپس خوردگی در قلمرو زیست جهان دنیوی فرد باشد.

شرح عوامل خشونت از دیدگاه قرآن است. نویسنده، با نگاهى به نظرات ابن خلدون، مارکس، داروین، اسپینوزا، اگوست کنت، اسپنسر و ماکس وبر درباره خشونت، قدر مشترک تمامى آنها را در نادیده انگارى اراده انسان در برابر عوامل تأثیر گذار جبرى قلمداد کرده و این در حالى است که قرآن آدمى را شرور بالذّات و داراى سرشت خشونت‌گر نمى‌شناسد و رفتارهاى پرخاش جویانه و خشن انسانها را در علل و عوامل بیرونى جست و جو مى‌کند. سپس تفاوت‌هاى فرهنگى را به عنوان یکى از عوامل خشونت مورد بررسى قرار داده و نظریه نسبى گرایى را از منظر رهیافت نظرى و عقلانى نقد کرده و با استفاده از آیات قرآن بر زیست جمعى امن و دور از خشونت در عین اختلاف پیروان هر یک از ادیان به آموزه‌ها و معارف دینى خویش تأکید کرده و ویژگى‌هاى جامعه توحیدى آینده تاریخ را برشمرده است. دومین عامل خشونت را کاستى‌هاى معنوى و در نتیجه تمایل انسان معاصر به سوى اخلاق سودجویانه و خود گروانه دانسته و با استناد به آیات و روایات مهم‌ترین علت رواج خشونت را، فساد افراد جامعه توصیف کرده که در نتیجه سستى بنیادهاى ارزشى و اخلاقى بروز مى‌کند. از منظر قرآن، جامعه نامتعادل از حیث اقتصاد و معیشت، آبستن خشونت است. از این رو، نویسنده، فقدان عدالت اجتماعى را سوّمین عامل خشونت بیان کرده است. از سوى دیگر، قرآن افزون بر یاد کرد نقش نژادگرایى در فرایند خشونت و نکوهش آن، بر مبدأ یگانه آفرینش انسانها تأکید ورزیده است. نویسنده، در پایان نیز عوامل دیگر خشونت را از جمله خود محورى، رشک بردن، مهر ورزیدن و تغذیه ناپاک را از منظر قرآن مورد بررسى قرار داده است.

مولانا و فروم، هر دو، «عشق» را يکی از عوامل اصلی ايجاد سلامت روحی و روانی (سلامت معنوی) دانسته اند و عشق راستين و سالم را، هنر انسان های سالم و رشديافته خوانده اند. «عشق» در آموزه های آنها نقش محوری دارد و به رغم فاصله زمانی و مکانی، و اختلاف فرهنگ ها و تفاوت رويکردها، می توان اشتراکات فراوانی در کلام آنان مشاهده کرد، که اين مطلب حکايت از قرابت روان شناسی فروم با عرفان مولوی در اين موضوع دارد. برای نمونه، هر دو به «التيام بخش بودن و نقش درمانی عشق»، «عامل پيوند و اتحاد بودن عشق»، «لزوم پيراستگی از رذايل اخلاقی و آراستگی به فضايل اخلاقی در پيوند عاشقانه»، «زاده دانش و زاينده شناخت بودن عشق»، «آموختنی بودن عشق»، «مولد عشق بودن عشق»، «آفرينندگی و زايندگی عشق»، و «توام بودن عشق با رنج، و بلاکشی و صبوری عاشق» اشاره کرده اند. تفاوت های فروم و مولانا در موضوع عشق بيشتر به تفاوت جايگاه و رويکرد، و تفاوت در افق ديد و سطوح کلام آن ها برمی گردد، نه تضاد منطقی که جمعشان محال باشد. از اين رو، می توان گفت که رابطه «موضوع عشق» نزد مولانا و فروم رابطه «عموم و خصوص» يا رابطه «کل به جزء» است و شواهد بسياری را در عرفان مولوی می توان ذکر نمود که در انديشه های فروم بيان نشده باشد. فروم «عشق» را ضرورتی برای «رشد و سلامت روان انسان» می داند، ولی مولوی آن را عامل «قرب و رجعت به آستان الهی» نيز می بيند و از رهگذر سلامت معنوی، در صدد رساندن انسان به بهشت و سعادت ابدی است.

تحقیق حاضر، با هدف تحلیل جامعه شناسی از خود بیگانگی در میان دانشجویان دانشگاه تدوین شده و روش مطالعه در این تحقیق روش پیمایشی است. پس از نگارش پیشینه و ادبیات موضوع و چارچوب نظری تحقیق، شش فرضیه مطرح شد که با استفاده از تکنیک پرسش نامه همراه با مصاحبه از بین 336 دانشجوی دانشگاه ها تکمیل گردید. فرضیات تحقیق به سنجش عدم انطباق وسیله و هدف، بوروکراسی، عقلانیت، زندگی در کلان شهر، فردگرایی و اقتدار واقعیات اجتماعی با از خود بیگانگی اجتماعی می پردازد که در نهایت، پنج فرضیه تایید شد و میان فردگرایی و از خود بیگانگی ارتباطی یافته نشد.