آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

سورن کی­یرکگور (1803-1855م)، متفکّر دانمارکی قرن نوزدهم میلادی را اکثراً با اندیشۀ او دربارۀ حیات فردی انسان در نسبت با ایمان مسیحی می­شناسند؛ امّا در کنار این حوزه، کی­یرکگور به حیات اجتماعی یا مدنی انسان نیز پرداخته است، گرچه دیدگاه­های او در این زمینه معمولاً کمتر مورد توجّه پژوهشگران قرار گرفته است. مقالۀ حاضر می­کوشد تا با توجّه به مباحثی که کی­یرکگور در کتاب دو عصر مطرح کرده است، دیدگاه او را دربارۀ حیات جمعی از منظری خاص بررسی کند. در ابتدا از پدیدۀ رشک و گونه­های مختلف آن در آثار کی­یرکگور سخن به میان خواهد آمد. سپس، بیان خواهد شد که کی­یرکگور چگونه حرکت فلسفۀ غرب از آغاز عصر جدید تا سیستم هگلی را بازنمایندۀ عصری قلمداد می‌کند که آن را «عصر تأمّل بازتابی» می­خواند و در تقابل با «عصر انقلاب» قرار می­دهد. همچنین خواهد آمد که او چگونه برخلاف ادّعای هگل، «فراکران­نگری» را مسیری برای برون­رفت از پدیدۀ تأمّل بازتابی نمی­داند، بلکه اتّفاقاً آن را کامل­کنندۀ مسیری می­داند که با تأمّل بازتابی آغاز شده است. در نهایت، نقّادی کی­یرکگور از عصر تأمّل بازتابی با تمرکز بر پدیدۀ رشک تبیین می‌شود و دو روی سکّۀ این عصر، یعنی وجوه تهدیدگر و رهایی­بخش آن، از دیدگاه کی­یرکگور بررسی خواهد شد.

کتاب «گفتگویی میان هگل و فیلسوفان اسلامی؛ صیرورت، دیالکتیک و ایده آلیسم» آخرین اثر دکتر سید حمید طالب‌زاده است که توجه بسیاری از اهل فلسفه را به خود جلب کرده است. آنچه به پیوست آمده، فایل صوتی نشستی است با عنوان «هم اندیشی در باب گفتگوی میان هگل و فیلسوفان مسلمان» که در اواخر سال گذشته به همت گروه روش شناسی علوم انسانی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار گردید. در این نشست که در سالن اجتماعات مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار گردید، حجج اسلام والمسلمین سید یدالله یزدان پناه، حمید پارسانیا، عسکری سلیمانی امیری، و آقایان دکتر سید حمید طالب زاده، دکتر سید محمدرضا حسینی بهشتی و دکتر مجید احسن به ارائه بحث پرداخته‌اند.

هگل در جای جای فلسفه خویش از امر مطلق، روح مطلق و ایده مطلق سخن می‌گوید و از آن به بنیان وحدت هستی و معرفت و مفهوم و واقعیت یاد می‌کند. اما نزاعی کلیدی در تفسیر حقیقت این امر شکل می‌گیرد: آیا مقصود هگل از امر مطلق، حقیقتی هستی‌شناسانه و بنیانی برای تبیین واقعیت عینی است (تفسیر متافیزیکی) یا آنکه اشارات او به امر مطلق، صرفاً تأکید بر اطلاق خودانگیختگی سوژه در مواجهه با جهان خارج است (تفسیر غیرمتافیزیکی). این مقاله با بیان نحوه تکوین جدایی هستی و معرفت در عصر جدید به روایت هگل و نیز بازخوانی دوگانه شیء فی‌نفسه و آگاهی در فلسفه کانت، نشان می‌دهد که هر یک از تفاسیر شکل‌گرفته از فلسفه هگل، چه دریافتی از جهت‌گیری هگل به فلسفه کانت دارند. سپس با بررسی دقیق انتقادات هگل به فلسفه کانت، نشان داده می‌شود که امر مطلق برای هگل بنیانی برای تبیین واقعیت عینی است. لذا بدون پذیرش تفسیری هستی‌شناسانه از امر مطلق، تبیین هگل نافرجام خواهد ماند.

هدف اصلی این رساله بررسی فلسفه تاریخ هگل است. در فصل اول این رساله سعی شده، شرایط و بسترهای طرح تفکر تاریخی در زمانه قبل از هگل بررسی گردد. مسائلی مانند انقلاب فرانسه و آموزه های مسیحیت در اهمیت یافتن نگاه تاریخی نزد هگل جوان مهم بوده اند. کانت و هردر کسانی بودند که راه تاریخ اندیشی را برای هگل بازکرده اند. در فصل دوم به طور موضوعی به سه موضوع اصلی فلسفه تاریخ هگل پرداخته ام، یعنی رابطه فلسفه و تاریخ، رابطه انسان و تاریخ و هدف تاریخ. این سه موضوع تنه اصلی مقدمه کتاب فلسفه تاریخ هگل را تشکیل می دهند. فصل سوم مربوط به بررسی تاریخ عینی هگل است و اینکه چگونه هگل موضوعات تئوریک مطرح شده در فصل دو را روی حوادث واقعی تاریخ پیاده کرده است. او در پیش برد تاریخ آنرا به چهار جهان شرقی، یونانی، رومی و ژرمنی تقسیم کرده و ویژگیهای هر یک را متناسب با فلسفه تاریخ خود برشمرده است. در فصل چهار سعی کردیم که به بررسی و قضاوت درباره این فلسفه تاریخ بنشینیم و آنرا از سه دیدگاه بررسی کنیم. اول از نسبت خود ایرانی ما به این فلسفه تاریخ نگریسته ام و اینکه تکلیف ما به عنوان یک ایرانی با این فلسفه تاریخ چیست؟ سپس اهمیت هگل در پرورش فکر نو در عصر خود را با ارسطو مقایسه کرده ام و در نهایت او را فیلسوف تاریخ و مدرنیته شمرده ام.

آرتور شوپنهاور فیلسوف همدردی است و اخلاق وی اخلاق همدردی است. او دلالتی اخلاقی و متافیزیکی به همدردی می دهد که در سنت فلسفی غرب نظیر ندارد. توصیف وی از اخلاق از متافیزیک و بدبینی او نشأت می گیرد. او بر این عقیده است که همدردی منشأ همه افعالی است که دارای ارزش اخلاقی هستند، هر عشقی همدردی است و همدردی ویژگی برجسته افرادی است که از سرشت اخلاقی خوب برخوردارند. وی بر طرقی تأکید می کند که این احساس رؤوفانه، با کنارگذاشتن موضع طبیعی خودخواهی، با توجه خاص به سعادت خود فرد، با برانگیختن انسانها به اینکه توجهی مشابه به سعادت دیگران داشته باشند، روابط بین افراد را تغییر می دهد. شوپنهاور در آثار خود بر مبنای متافیزیک اراده خود به تحلیل همدردی می پردازد و با این ادعا که «از همان منبعی که هر خوبی، عاطفه، فضیلت و شرافت سرشتی نشأت می گیرد، نهایتاً انکار خواست یا اراده‌ی زندگی نیز نشأت می گیرد»، آن را با نظریه اش در باب انکار اراده‌ی زندگی پیوند می دهد. اما از نظر شوپنهاور این امر چگونه می تواند رخ بدهد؟ به عبارت دیگر، چگونه فیلسوف اراده ای که مدعی بود که خودخواهی موضع طبیعی در همه افراد انسان است، فضیلت اخلاقی مبنایی را در همدردی می یابد؟ و چگونه در تفکر فلسفی وی می توان اخلاق و متافیزیک را چنان به هم پیوند زد که اخلاق به اصطلاح متافیزیکی وی بتواند راهی برای رستگاری ابدی از سرشت شریرانه اراده باشد؟ در رساله حاضر به این پرسش ها و پرسشهای دیگری از این دست پاسخ داده خواهد شد.