آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ایدئالیسم آلمان برخاسته از فلسفه‌ی استعلایی است. یوهان گوتلیب فیشته (1762-1814)، در مقام پایه‌گذار این مکتب، به منظور آشکار کردن حقیقت فلسفه استعلایی و زدودن ابهام از اندیشه کانت، نظام خویش را عرضه کرد، نظامی که شلینگ و هگل آن را به کمال رساندند. بنابراین بدون فهم اندیشه و نظام فلسفی فیشته نمی‌توان مدعی فهم دقیق اندیشه شلینگ و هگل بود. مهمترین پرسشهایی که این رساله در صدد پاسخ‌گویی به آنهاست عبارتند از این که: فلسفه‌ی استعلایی کانت چگونه در بطن خود مبانی نظام دیالکتیکی فیشته را پرورده؛ این نظام، به چه نحو از فلسفه استعلایی حاصل شده؛ در این روند چگونه روش استعلایی به روش دیالکتیکی تبدیل شده و چه عواملی ضرورت طرح این نظام را ایجاد کرده است. در پاسخ باید به این نکته توجه داشت که کانت با این که نظام‌مند بودن را لازمه‌ی شناخت می‌دانست اما تحقق آن را به فیلسوف بعدی واگذار کرد و فیشته تلاش کرد نظام شناخت را محقق کند. رهیافت نگارنده در مستدل کردن مدعای خود، تبیین این مطلب است که روش کانت در تبیین شناخت، سیر از کثرت به وحدت است و این امر با روش استعلایی سازگاری دارد. اما فیشته برای تبیین شناخت انسان از وحدت به کثرت سیر می‌کند. او از مطلق آغاز می‌کند، مطلقی که عبارت از فعل محض، صورت محض و واجد تمام امکانات یعنی امکان محض و قدرت محض است. مطلق به دلیل مطلق بودن نه نومن است و نه فنومن، اما می‏خواهد خودش را در مقید متعین کند لذا دیالکتیک، یعنی نسبت دائمی مطلق و مقید، شکل میگیرد. تعین مطلق در فلسفه‌ی فیشته، به نحو رفلکتیو اتفاق می‏افتد. او از طریق این مطلق یا «من» تمام سوژه‏ها، ابژه‏ها، تمام عالم طبیعت را وضع و ایجاد می‏کند. رساله چگونگی تحولات مطرح شده را تبیین می‌کند. کلیدواژه: کانت، روش استعلایی، فیشته، روش دیالکتیکی، ایدئالیسم آلمان قدردانی با سپاس از استاد محترم جناب آقای دکتر سیدحمید طالب‏زاده، نخستین و بزرگترین استاد فلسفه اینجانب، که مقام استادی ایشان و شاگردی بنده همیشگی خواهد ماند. بزرگواری، اندیشمندی، فهم عمیق فلسفی، خلق خوش، بردباری و رواداری ایشان، پیوسته مایه‌ی تحسین بوده است. بیان فضائل ایشان و جبران زحمات فراوانی که در طول سالیان متحمل شده‌اند در توان من نیست. امید است نور دانش و باران مهرشان سالهای سال، دانشجویان و دوستانشان را بهره‌مند کند و پروردگار مهربان پاداش نیک به ایشان عطا فرماید. با سپاس از استاد بزرگوار جناب آقای دکتر سیدمحمدرضا حسینی بهشتی که بسیار از ایشان آموخته‌ام؛ فلسفه‌ورزی تنها بخشی از آن بوده است، وسعت نظر، آزاداندیشی، انسانیت و ... از جمله چیزهایی است که هر کس در محضر ایشان می‌آموزد. سپاس از آقای دکتر علی مرادخانی، که از سر لطف داوری رساله اینجانب را پذیرفتند و من را مرهون محبت خویش کردند. و از آقای دکتر سیدمحمدتقی طباطبائی سپاسگزارم که محبت خویش را از من دریغ نکردند و با دقت و حوصله رساله را مطالعه فرمودند.

هایدگر در وجود و زمان، به طریقی مشابه استدلال کانت در نقد عقل محض که منطق استعلایی را شرط امکان علم تجربی می­دانست، تاریخمندی را شرط استعلایی تاریخ‌­نگاری می‌داند. او پرسش معرفت‌­شناسانه و روش‌­شناسانه دربارۀ علوم تاریخی را به پرسش هستی­‌شناسانه تبدیل می‌کند؛ یعنی به جای اینکه بپرسد «تحت چه شرایطی می‌توان عینیتِ امر تاریخی را تأیید کرد»؟ می­‌پرسد «دازاین چه شیوه­ای از هستی دارد که امکان داشتن دغدغۀ خویش و درک معنای گذشتۀ خویش را دارد؟ و اصلاً چگونه چیزی به نام تاریخ وجود دارد»؟ اهمیت تاریخمندی در طرح کلی وجود و زمان، هنگامی آشکار می‌شود که نسبت آن را با پرسش اصلی اثر، یعنی مسئلۀ معنای وجود، مورد توجه قرار دهیم. سیر بحثِ اثر از فهم پیشانظریِ دازاین به مثابۀ اگزیستانس، به سمتِ کشف ساختارِ واحد اگزیستانسیال­‌ها به مثابۀ دغدغه، نشان می‌دهد که آنچه معناداریِ وجود و موجودات را ممکن می­سازد، فرایندی است که هایدگر آن را زمانمندیِ اصیل می­نامد. به این ترتیب تمایز هستی­‌شناختی میان موجود و وجود بدین معناست که وجود را نباید مطابق سنت متافیزیکی، امری مقولی و در ردیف سایر موجودات لحاظ کرد، بلکه وجود فرایندِ معنابخشی است که خود را به مثابۀ فعل «زمانیدن» و «تاریخیدن» در برون­‌خویشی­‌های سه گانۀ گذشته-حال-آینده و میراث-تقدیر-حوالت فرامی­‌گسترد.

یکی از مسائل اصلی فلسفه در قرن بیستم، مسئله ی زبان بوده است. فلاسفه ی بزرگ این قرن هریک به نحوی به این موضوع پرداخته اند. در این میان می توان دو رویکرد عمده نسبت به زبان را تشخیص داد: رویکرد فلاسفه ی تحلیلی و رویکرد فلاسفه ی قاره ای. فلاسفه ی تحلیلی می کوشند از طریق تحلیل منطقی زبان، مسائل فلسفی را مورد بررسی قرار دهند. از سوی دیگر زبان از نظر فلاسفه ی قارّه ای ابزاری برای بیان مقصود نیست بلکه شکل دهنده و قوام بخش ساختار اندیشه است. این رساله به مقایسه ی رویکرد متقدّم و متأخّر فیلسوفی که معمولاً در ردیف فیلسوفان تحلیلی قرار می گیرد یعنی لودویگ ویتگنشتاین نسبت به زبان و یکی از مهم ترین فلاسفه ی قارّه ای یعنی مارتین هایدگر می پردازد. لذا پرسش اصلی این رساله آن است که این دو فیلسوف در چه مواضعی به یکدیگر نزدیک شده و در چه جاهایی از هم فاصله می گیرند. به نظر می رسد که تغییر رویکرد ویتگنشتاین دوّم در آثار متأخّرش از فاصله او با فلسفه ی قاره ای می کاهد و او را در برخی مواضع به هرمنوتیک هستی شناسانه و آراء هایدگر در مورد زبان نزدیک می کند.

پرسش عمده در فلسفه ی جدید، پرسش از امکان شناخت و شرایط آن است. این امر به نحو اجتناب ناپذیری منجر به قرار گرفتن “من” در جایگاهی ممتاز می شود. از میان فیلسوفان معاصر هوسرل از جمله کسانی است که نقش من را به نحو بنیادی و ریشه ای بررسی کرده است. او در مسیر اندیشه ی خود در این باب مواضع متعددی را طرح می کند؛ این مسیر از رد “من”– به تبعیت از هیوم و ویلیام جیمز– آغاز می شود و به پذیرش من استعلایی- با تعریف منحصر به فردی که نزد هوسرل می یابد- ختم می شود. او در پژوهش های منطقی قائل به نوعی قانونمندی حال در محتواهای آگاهی است که وحدت آگاهی را تامین می کند؛ از این رو نیازی به طرح و پذیرش "من متعال" نیست. اما تحول موضع هوسرل از پدیده شناسی ماهوی به پدیده شناسی استعلایی، ضرورت پذیرش منی محض و تقلیل ناپذیر را آشکار کرد. او در ایده ها...1 با نقد رویکرد نخست خود، به بسط مفهوم من ِ محض می پردازد. من محض منی آفریننده و سرچشمه ی نهایی تکوین کوگیتوهای نظری و عملی است. اما پذیرش من محض توقف گاه نهایی اندیشه های هوسرل در باب "من" نیست، بلکه او با تحلیل و بسط خصلت مطلق بودن و نیز مقوم بودن آن به "من استعلایی" راه می برد، و پدیده شناسی را به مثابه ی من شناسی استعلایی تثبیت می کند