آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در کتاب شریف نهج البلاغة - که در بردارنده گوشه ای از سخنان گهربار امیرمؤمنان علیه السلام است - دو نمونه از سخن مشاهده می کنیم که قسمتی از این سخنان، مشروعیت حکومت را در قبال مردم می دانند و قسمتی، مردم را در این باب دخیل ندانسته، بلکه این مسئله را از امور الهی می دانند. نگارنده در این پایان نامه، به نفی تناقض بین این دو دسته سخنان و اثبات این که این دو دسته سخنان در صدد ایجاد روشی نوین در نظام حکومتی هستند، پرداخته است. این نگاشته، از یک مقدّمه و یازده بخش تشکیل شده است: در مقدّمه، مسائلی از قبیل طرح اصل مسئله تحقیق، عنوان موضوع تحقیق و بستر تحقیق، مطرح شده است. در ابتدای پایان نامه، تعاریف متعدّدی از واژه حکومت ارائه شده و سپس، معنای مورد نظر از این واژه تبیین شده تا در میان معانی مختلف، محوریت ثابتی برای بحث باشد و از مغالطه در بحث، دوری شود. ضمناً از حیث مصداق نیز قدر متیقّن از حکومت نشان داده شده باشد تا هنگام بحث در این وادی، تمام اشکال حکومت را دربر گیرد. نگارنده در قسمت بعد، در صدد اثبات ضرورت اجتماعی حکومت برآمده و این که حکومت، فقط و فقط به عنوان یک گزاره مطلوب در اجتماعی محسوب نمی شود. وی در آغاز یک استدلال عقلی بر این قضیه آورده و سپس، روایاتی از امیر مؤمنان را مورد استفاده قرار داده که در آنها ضرورت حکومت در جامعه برای از بین رفتن هرج و مرج، مورد تأکید قرار گرفته است. سپس به فلسفه یا دلایل ضرورت حکومت پرداخته و آنها را ضمن مواردی برشمرده، که عبارت اند از: وحدت امّت در پرتو حکومت، اجرای عدالت و ظلم ستیزی، اقامه دین، تأمین حقوق عمومی و رفاه اجتماعی، و در هر مورد نیز به روایاتی از نهج البلاغة در راستای این ضرورت اجتماعی و فلسفه های متعدّد حکومت، استدلال نموده است. نگارنده، پس از این مقدّمات، به پاسخ این پرسش پرداخته که: حقّ حاکمیت در اصل از آن کیست؟ آیا حق، از آن خداوند است یا مردم نیز صاحب حقّ اند؟ و آمده است که چون مردم در عدم حاکمیت نسبت به همدیگر برابرند، لذا در خروج از این اصل اوّلیه عدم پذیرش سلطه غیر، دلیل قاطع و محکمی مثل دلیل اثبات ولایت خداوند، پیامبران و ائمه معصوم باید در دست باشد. وی در بحث دلایل ضرورت حاکمیت الهی، ابتدا در بخش حاکمیت در وضع قانون، خداوند را تنها قانونگذاری دانسته که ویژگی های منحصر به فردی در قانونگذاری دارد. در بخش حاکمیت در اوامر و نواهی نیز به این نکته پرداخته که امر نیز فقط بر عهده خداوند است ؛ زیرا حاکمیت، حقّ کسی است که به مصالح فرد و جامعه آگاه بوده، مسیر کمال آنها را بشناسد و ضمن به دور بودن از هرگونه حبّ و بغض و خودخواهی، بتواند کشتی هدایت و کمال بشر را به ساحل نجات، هدایت و کمال برساند، و این مطلب را به وسیله آیات قرآن و روایات نهج البلاغة اثبات نموده است. مبحث بعد در پاسخ به این پرسش است که آیا این حاکمیت با حاکمیت مردم در تضادّ است یا در طول آن قرار دارد؟ نگارنده در پاسخ می نویسد: تضادی بین دو حاکمیت وجود ندارد و این دو در امتداد یکدیگرند. منتها خداوند، بشر را طوری خلق کرده که دارای نیروی اراده و اختیار باشد و اگر با اختیار خود به حاکمیت الهی تن در دهد، در راه صواب است، وگرنه در ورطه هلاک و نابودی قرار می گیرد. سپس به اجمال، دلایلی از نهج البلاغة درباره مشروعیت حاکمیت مردم آورده و آیات و احادیثی نیز از باب شاهد آورده است. نگارنده، در ابتدای این بحث ها برای بهتر روشن شدن مطلب، اشاره ای گذار به نظام های عمده حکومتی در ادوار گذشته کرده و در یک تقسیم بندی مختصر، آنها را به چهار گروه تقسیم نموده است. پس از این تقسیم بندی نیز مجملی از روش حکومتی تئوکراسی و اقسام چهارگانه آن را شرح داده و سپس، اصطلاح «دموکراسی (مردم سالاری)» و انواع دموکراسی های موجود در دنیا را مورد نقد و بررسی قرار داده است.

علامه معرفت از قرآن‌پژوهان برجسته معاصر، با وضع اصطلاحاتی همچون «نسخ مشروط»، «نسخ تمهیدی» و «نسخ تدریجی»، به دنبال برطرف کردن شبهات پیرامون نسخ در قرآن و بستن راه طعنه به قرآن عزیز بوده است. اما از آنجا که این نظریه در اواخر عمر شریفشان مطرح شد و فرصت کافی برای پرداختن و تحلیل بیشتر آن وجود نداشت، ابهاماتی در آن به وجود آمد که موجب خلط و عدم تفکیک این سه اصطلاح گردید. در این نوشتار با بررسی بیانات ایشان در رابطه با این سه نسخ و کاوش در برخی مصادیق آنها، حاصل آمد که «نسخ مشروط»، تغییر تدریجی حکم با تغییر شرایط است که با برگشت شرایط سابق، حکم هم قابل اعاده است؛ مانند آیات صفح و قتال، یا آیات عدد رزمندگان که تغییر حکم با تغییر شرایط صورت گرفته و حکم سابق با برگشت شرایط سابق قابل اعاده است. «نسخ تمهیدی»، تغییر تدریجی حکمی است که مقدمه و تمهیدی برای رفع کامل آن بوده است، مانند زدن زنان هنگام نشوز، یا مراحل نسخ برده‌داری، که حکم آنها مقدمه‌ای برای نسخ تدریجی آنها بوده است. بنابر این، «تدریجیت» نقطه اشتراک نسخ مشروط و تمهیدی است و «نسخ تدریجی» بر هر دو آنها صادق است؛ ولی لحاظ‌های مختلفِ تغییر شرایط و تمهیدی بودن، مرز آنها را جدا می‌کند. عدم تمرکز مباحث علامه معرفت از یک طرف و برداشت غیر دقیق و غیر همه جانبه برخی محققان از سوی دیگر، موجب شده مقصد این مقاله نو تلقی شود.

بحث امامت با سرنوشت بشر و شوون روحی و اجتماعی وی پیوند خورده و مساله مهم و قابل بررسی می‌باشد، که نوشته ها و تالیفات مردان بلند همت روزگاران گذشته و حال گواه محکمی بر این مدعاستو هرچه زمان می‌گذرد و بشر سیر صعودی خود را می‌پیماید اهمیت آن بیشتر معلوم می‌شود. بنابراین ، تحقیق و پژوهش در این مطلب ضروری می نماید و برای بررسی زوایای مختلف آن باید بحث را از ریشه و ماهیت این مساله آغاز کرد. مجموعه حاضر در همین راستا به مباحث امامت عامه از منظر سه تفسیر مطرح بین اهل سنت و شیعه پرداخته و سعی شده این مساله که اساسا اختلاف شیعه و سنی در مسائل فراتر از اختلاف در مصادیق می‌باشد و به تباین در مفهوم امامت بر می‌گردد و امثال مرحوم عبدالرزاق لاهیجی و شهید مطهری آن را مطرح نموده‌اند را روشن و مبرهن کند. مباحث این مجموعه در چهار فصل عمده و یک پیشگفتار گنجانده شده است که درفصل نخست از مباحثی همچون تعریف امام و امامت ، گزارش تاریخی از تعریف‌های ارائه شده و تشابه و تفاوت آنها و اختلاف شیعه و سنی در برداشت از ماهیت امامت ذیل مقدمه بحث می‌شودو سپس از منظر سه تفسیر یاد شده به آیاتی که در آنها از عنوان امام استفاده شده به حقیقت این منصب و احتمالاتی که نسبت به تفسیر واژه امام در قرآن آمده پرداخته است. در فصل دوم بحث آیات به انظار این سه مفسر مذکور راجع به انتصابی بودن امام از طرف خدا یا انتخابی بودن او خواهد پرداخت و نقد و نظر آنها بیان می‌شود. در فصل سوم بحث از صفات امام از منظر آیات قرآن و بررسی انظار این سه مفسر خواهد پرداخت. در خاتمه نیز حق سرپرستی امام یا بهتر بگویم ولایت امام از دید سه مفسر مورد نظر پرداخته خواهد شد.

این رساله در چهار فصل با این موضوعات تنظیم و تدوین شده است: فصل اول، زیستنامه علامه شبّر: شرح احوال و آثار، استادان، هنگام ارتحال، نسخه شناسی؛ فصل دوم، صفوة التفاسیر (تفسیر کبیر) علامه شبّر، ساختار صفوة التفسیر، ویژگیهای نسخه خطی آن، مبنا و روش تفسیری، جایگاه کلام (گرایش کلامی) در صفوة التفاسیر، منابع و مآخذ صفوة التفاسیر؛ فصل سوم، جوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین (تفسیر وسیط) علامه شبّر: تفسیر الجوهر الثمین در نگاهی گذرا، نسخه های خطی تفسیر الجوهر الثمین در یک نگاه، ویژگی های چاپ تفسیر الجوهر الثمین و کاستی های آن، روش تفسیری الجوهر الثمین، جایگاه کلام در تفسیر الجوهر الثمین، جایگاه فقه در تفسیر الجوهر الثمین، علوم قرآن در تفسیر الجوهر الثمین؛ فصل چهارم، تفسیر القرآن الکریم (تفسیر وجیز) علامه شبّر: نگاهی گذرا به تفسیر القرآن الکریم، بررسی نسخه های خطی و چاپی تفسیر وجیز، دیدگاه برخی دانشمندان و قرآن پژوهان درباره تفسیر وجیز، مبنا و روش ادبی تفسیر وجیز، تفسیر وجیز و ویژگیهای تفسیر مزجی، چگونگی شرح جمله ها و آیه های تکراری در تفسیر وجیز، جایگاه روایت در تفسیر وجیز، جایگاه کلام، فقه و علوم قرآن در تفسیر وجیز.

سه دین یهودیت، مسیحیت و اسلام که به لحاظ جغرافیایی پیدایش و رشد و به دلیل آموزه های دینی پیوندهای عمیق و غیر قابل انکاری دارند، و نیز به دلیل پیروان پر شمارشان می توانند جاذبه های فراوانی برای این گونه مطالعه ها داشته باشند . نوشته حاضر نگاهی است به یکی از بحث انگیزترین و در عین حال فراگیر ترین و نمایان ترین آموزه های این سه دین، یعنی شریعت . این نوشته که به نام جایگاه شریعت در عهدین و قرآن ارایه می شود تلاش می کند تا جایگاه شریعت را در سه متن مقدس این ادیان بررسی کند، روشن است که در این نوشته مراد جوهره شریعت است و نه احکام تشریعی و نیز بستر بحث متون مقدس عهدین و قرآن است و نه نظر فلاسفه و متکلمان این سه دین اگر چه ممکن است برای تایید بعضی از مطالب از نظر مفسران نیز بهره بجوییم

قرآن مجید اگر تنها کتاب آسمانی نباشد از آن جمله کتابهای آسمانی است که آموزه هایش با فرهنگ زمانش بیگانه نیست به گونه ای که آیات فراوانی از قرآن به بازتاب مؤلفه هایی از فرهنگ معاصران پیامبر(ص) با هدف خاص می پردازد، و همین امر دستاویز طرح فرضیه اثرپذیری قرآن از آن فرهنگ شده است. نوشتار حاضر به منظور تحقیق درباره این فرضیه، سامان یافته است. پس از مفهوم شناسی واژه های کلیدی، و بیان تاریخچه بحث، فرهنگ زمانه معرفی می شود و ویژگی های برجسته آن به تفصیل مورد بحث قرار می گیرد. در ادامه، دیدگاه کلی قرآن درباره این فرهنگ که حاکی از نارضایتی این کتاب مقدس از آن فرهنگ است، بیان می شود، نیز هدف از بازتاب فرهنگ جاهلی در قرآن ذکر می گردد. علاوه بر اینها، مشابهت فراوان قرآن با بخش دینی فرهنگ زمانه، جداگانه به بحث گذاشته می شود و این مشابهت، نه اثرپذیری از آن بخش، بلکه سرچشمه گیری قرآن و ادیان سابق از منبع واحد ارزیابی می گردد. مشابهت قرآن با فرهنگ محاوره وگفتگوی عصر جاهلی، ضرورتی عقلایی و گریز ناپذیر است، نیز مشابهت قرآن با مؤلفه هایی از فرهنگ زمانه که برخاسته از عقل سالم یا فطرت بیدار معاصران نزول قرآن بوده، بی ایراد است و قرآن از مؤلفه های جاهلانه فرهنگ زمانه اثر ناپذیر است. اینها هم نتایج برخی مباحثی است که در فصل جداگانه مطرح می شود. نقل و نقد خاستگاه طرح فرضیه اثرپذیری قرآن از فرهنگ زمانه و چگونگی سازگاری میان جاودانگی قرآن از یک سو و پرداختن این کتاب آسمانی به فرهنگ جاهلی از سوی دیگر نیز از مباحث این تحقیق است.

در این رساله بر آن بودیم که مراحل تفسیر قرآن را از آغاز نزول قرآن را از آغاز نزول قرآن تا پایان عصر تابعین پی گیری نمائیم علیهذا رساله را به سه فصل تقسیم نمودیم. فصل او ل نظر می نماید به چگونگی تفسیر در عهد پیامبر (ص)، در این فصل مباحث مهمی چون ویژگیهای تفسیر نبی اکرم (ص) و تعیین مقدار آیات تفسیر شده، و مقدار مرویات تفسیری آن حضرت مورد بحث و بررسی قرار گرفت و اقوال برخی از علماء اهل سنت مورد انتقاد قرار گرفت و به آن پاسخ داده شد، فصل دو م آن نگاهی دارد به تفسیر در عهد صحابه، و ویژگیهای تفسیر صحابه، و معرفی صحابه مشهور در تفسیر و ذکر منابع و روش آنان در تفسیر قرآن پرداخته شد، همچنین در این فصل بحث رجوع صحابه به اهل کتاب در تفسیر قرآن مورد نقد و بررسی قرار گرفت و بدان پاسخ داده شد. فصل سوم آن اختصاص دارد به تفسیر در عهد تابعین، در این فصل نیز مباحث مهمی چون منابع تابعین در تفسیر قرآن و موضع آنان نسبت به تفسیر برأی و ویژگیهای تفسیر در عهد تابعین و... معرفی شاگردان مدارس مشهور تفسیر در عهد تابعین مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

این پژوهشیک پیشگفتار و سه بخش داردکه در مقدمه به موضوع ، روش ، پیش فرض ها ، دشواری ها و نوآوریهای پژوهش اشاره شده است . در بخش اول از حقیقت و چیستی عصمت و تاریخچه آن بحث شده است . در بخش دوم عصمت برعقل عرضه گردیده است و مباحث آن در چهارفصل سامان یافته است . در بخش سوم که درباره عصمت و اختیار است مباحثی از قبیل منشاء جبری پنداشتن عصمت و پیامدها و مفاسد آن ، منشاء اختیاری عصمت ، اکتسابی یا موهبتی دانستن منشاء عصمت ، عصمت در کودکی و نسبت عصمت از سهو و نسیانبا اختیار مورد تحلیل و بررسی قرارگرفته است . در بخش سوم عصمت برآیینه نقل عرضه گردیده است .

نشانه های عصر ظهور در متون اسلامی مسأله ظهور منجی در آخرالزمان، یکی از مسایل مشترک ادیان الهی و حتی ادیان غیرالهی و برخی مکاتب فلسفی است. ادیان آسمانی به یمن بهره مندی از منبع وحی اتصال به مبدأ هستی، از تحقق وعده الهی در واپسین فصل حیات بشر و پیدایش مدینه ای فاضله در فراخنای گیتی خبر داده اند.آنچه در این میان، دین اسلام را از سایر ادیان و مذاهب دیگر متمایز می کند، پیشگویی های دقیقی است که با ذکر مصادیق و جزئیات، درباره شخص منجی، نشانه های ظهور و شاخصه های حکومتی او بیان شده است. نگارنده در این پایان نامه، با تحقیق و تأمل در متون اسلامی، به منظورتبیین صنشانه های عضر ظهور، مسایل زیر را بررسی نموده است. الف - منظور از نشانه های ظهور چیست؟ توضیح: نشانه های ظهور به مجموعه حوادثی گفته می شود که بر اساس پیش بینی معصومین(ع) در عصر غیبت واقع شده و با ظهور حضرت مهدی (عج) رابطه کشفی داشته باشند.ب - فرق میان شرایط ظهور با علائم ظهور چیست؟ توضیح: رابطه ظهور با شرایط یک رابطه واقعی است در حالی که رابطه آن با علائم یک رابطه کشفی است. ج- نشانه های حتمی وغیرحتمی کدامند؟ توضیح: نشانه های حتمی، نشانه هایی هستند که تحقق آنها بدون هیچ گونه قیدو شرطی الزامی است؛ به گونه ای که ظهور حضرت حجت علیه السلام را نیز بدون تحقق آنها واقع نخواهد شد. در مقابل، نشانه های غیرحتمی به نشانه هایی گفته می شود که تحقق آنها مشروط به شروطی است که در صورت تحقق آن شروط، نشانه مشروط نیز محقق خواهد شد. در ادامه علائم پنج گانه و حتمی ظهور که عبارتند از: خروج سفیانی، قیام یمانی، ندای آسمانی، قتل نفس زکیه وخسف در بیداء، مورد برسی و تحلیل قرار گرفته است. و در پایان، به مسأله رجعت که درآخرالزمان واقع می شود نیز اشاره شده است. و در پایان، به مسأله رجعت که در آخرالزمان واقع می شود نیز اشاره شده است.

پژوهش حاضر، به استخراج و تطبیق دیدگاه‏های علوم قرآنی آیت‏الله معرفت به عنوان یک دانشمند علوم قرآنی و آیت‏الله جوادی آملی به عنوان یک مفسر قرآن، در سه بحث اسباب نزول، محکم و متشابه و نسخ می‏پردازد.