آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

زبان قرآن از مؤلفه های اصلی متن قرآنی است و تشخیص این امر که زبان قرآن چگونه زبانی است به نحو بنیادین در فهم و تفسیر قرآن اثرگذار است. از این رو پرسش اساسی در این پژوهش آن است که منطق و شیوه زبان قرآن چیست؟ و خداوند در ابلاغ پیام هدایت انسان از چه سبک و شیوه ای استفاده کرده و این پیام الهی دارای چه ویژگی هایی است؟ در این پژوهش که با روش تحقیق تحلیلی توصیفی انجام پذیرفته است، نظرگاه دو قرآن پژوه معاصر؛ آیه الله خویی(ره )و آیه الله معرفت(ره )در باب زبان قرآن مورد تو جه و بررسی قرار می گیرد. به باور این دو قرآن پژوه، زبان قرآن از حیث مخاطب با مراتب تشکیکی خود همه انسان ها اعم از عامیان و فرهیختگان را در بر می گیرد همچنین این زبان، همه طیف های آدمیان با فاصله های گوناگون اعتقادی و رفتاری، اعم از گمراهان و ایمانیان متوسط تا مقربان و برگزیدگان خدایی را فرا می گیرد. هدف غایی زبان قرآن در یک نگاه کلی «رهنمونی» و «هدایتگری» است. در عین حال قرآن همانند هر صاحب اصطلاحی زبان ویژه خود را دارد، واژه ها و تعبیرات را در مفاهیمی استعمال می کند که خود اراده کرده است.

در این نوشتار، نگارنده در جستجوی مفهوم نزول قرآن و چگونگی آن، نخست مفهوم نزول وواژگان حاکی از معنای نزول را در لغت و قرآن بررسی نموده و در ادامه معنا و مفهوم نزول قرآن رااز دیدگاه برخی دانشمندان اسلامی مطرح و ارزیابی کرده است. و آنگاه دیدگاه های گوناگون را در چگونگی نزول قرآن، آغاز بعثت و نزول وحی، چگونگی تلقی وحی، وحیانی بودن الغاظ قرآن و مبادی نزول آن را مورد بررسی قرار داده؛ در ادامه به نقد و بررسی دیدگاه ها در معنای نزول قرآن در ماه رمضان و شب قدر، پرداخته است. در این بخش بیشتر تأکید نگارنده شفاف سازی ودسته بندی مفهوم نزول دفعی و تدریجی از دیدگاه دانشمندان شیعه و اهل سنت بوده و به خاطراهمیت و گستردگی موضوع، آن را در فصلی مستقل مورد ارزیابی قرار داده است، و در پایان با نقد وبررسی دیدگاه منکرین نزول دفعی، مبانی و مبادی برخی از آنان را مورد بررسی و ارزیابی قرارداده و به این نتیجه می رسد که قرآن کریم، در دو مرحله (دفعی و تدریجی) بر قلب شریف رسول خدا(ص) نازل گردیده است. لکن در مرحله اول به نظر می رسد، سوره حمد به صورت ویژه همراه با قرآن عظیم و لقد آتیناک سبعا من المثانی و القرآن الظیم حجر:‎۸۷ نازل گشته است. ومرحله دوم همزمان با آغاز بعثت در ‎۲۷رجب، به صورت تدریجی و در طول ‎۲۳ سال دوران رسالت نازل شد، در این مرحله گویا، گاهی نزول قرآن قطع می شد، اما فترت سه ساله وحی درآغاز بعثت و تطبیق آن بر دعوت سه ساله و پنهانی، با توجه به برخی چالش ها، مورد تأیید نگارنده قرار نگرفته است.

مباحث این پایان نامه در سه فصل تنظیم شده است.در فصل اول درباره قرآن، موضوعاتی چون تحریف یقرآن، مصونیت قرآن از تحریف، حجیت ظواهر قرآن،ظاهر و باطن قرآن و ناسخ و منسوخ قرآن بررسی شده و در فصل دوم در مورد سنت، مباحثی مانند سنت رسول الله و ادله حجیت آن، سنت امامان دوازده گانه(ع) و لزوم رجوع به آن، سنت صحابی از نظر شیعه واهل سنت و راه های دستیابی به سنت معصومین آمده است. فصل سوم به بررسی عقل اختصاص دارد و در آن از منزلت عقل در قرآن، حدیث، کلام و فقه شیعه بحث شده است.

تأملی در آفرینش موجودات زنده و نظریه تکامل از دیدگاه قرآن است. نویسنده معتقد است موضوع نظریه تکامل، وسیع تر از چیزی است که معمولاً در محافل مذهبی مورد بحث قرار می گیرد و یادآور می شود که برخی این موضوع را با عنوان خلقت انسان معرفی می کنند و برخی دیگر «نظریه تطور» می نامند، اما از ابتدا، آیاتِ مربوط به خلقت حضرت آدم(ع) را مطرح می کنند، و نکته دیگر این که نظریه تطور با نام داروین گره خورده است. نویسنده برخی از نظرات مختلف دانشمندان را آورده، سپس نقد کرده است. وی معتقد است مهم ترین مسئله ای که بین دانشمندان زیست شناس مورد اختلاف است، علت بروز تغییرات است و گرنه آنان وجود تأثیرات متقابل بین طبیعت و جانداران و بین جانداران و سایر عوامل، در تنظیم جمعیت و بقای جمعیت یا نوع یا صنف سازگارتر را مسئله ای قطعی می دانند. نویسنده در ادامه اشکالات وارد شده بر نظریه تکامل را در قالب شش ایراد بیان کرده است. در بخش پایانی از آیات قرآن چنین نتیجه گرفته شده که تحولات طبیعت، در زمان های گذشته به صورت ناگهانی بوده است.

از گذشته تا کنون، حروف مقطعه در دیدگاه مفسران قرآن کریم تحلیل‌های متفاوتی داشته است. آیت‌الله معرفت این دیدگاه‌ها را طبق دو مبنا دسته‌بندی کرده‌اند. عده‌ای حروف مقطعه را از متشابهات مجهول و علم مستوری می‌دانند که جز خدا برآن واقف نیست و دسته‌ای دیگر آن را رموزی بین خداوند و پیامبرش می‌دانند و آنچه از معانی برای این حروف گفته شده نوعی رمزگشایی است. آیت‌الله جوادی آملی به‌صورت دیگری دیدگاه مفسران را در تفسیر خود مطرح می‌کنند و به نقد آن می‌پردازند. این دو عالم بزرگ، نه‌تنها در چگونگی نگاه به اقوال دربارة حروف مقطعه اختلاف‌نظر دارند؛ بلکه در نتیجة نهایی و قول برگزیده نیز نظرهای متفاوتی را مطرح کرده‌اند. نوشتار حاضر، ضمن اشاره مختصر به اقوال مختلف، به تبیین دیدگاه آیت‌الله معرفت و نقد آن توسط آیت‌الله جوادی آملی پرداخته است.

آیات مشتمل بر اراده و مشیت الهی به سبب تفاوت ظاهری، دست مایۀ اختلافات کلامی شده است. مفسران اشعری این آیات را اثباتگر جبر دانسته اند. در مقابل، مفسران امامیه گستردگی اراده و مشیت الهی را نافی اختیار نمی‌دانند. آیت الله معرفت نیز در آثار خویش به بررسی این آیات پرداخته است. ایشان واژه «مشیت» را در قرآن اصطلاحی خاص و برخاسته از حکمت دانسته و بر مبنای همین دیدگاه بسیاری از آیات مشیت و اراده الهی را تفسیر نموده است. آلوسی، مفسر اشعری مسلک، نیز در بسیاری از آیات مربوط به مشیت از حکمت الهی و اختیار انسان سخن گفته است. این مقاله، جستاری تطبیقی میان دیدگاه ایشان با توجه به آثارشان و دیدگاه آلوسی برای دست‌یابی به نقاط تطابق و تفارق نگرش و رویکرد این دو مفسر پیرامون این آیات است و در ابعاد زبان شناسی، کلامی و روش تفسیری به تطبیق آراء تفسیری دو مفسر و نقد دیدگاه‌های آلوسی پرداخته است.

این رساله در پنج فصل تنظیم شده است : در فصل اول، به عوامل ایجاد خشونت در عصر جاهلی در فصل دوم، به تبیین عوامل گسترش دین و شیوه های رسول اکرم (ص) در دعوت اسلامی در فصل سوم به موضوع جنگ از نظر قرآن در فصل چهارم علل و اسباب هر یک از نبردهای رسول اکرم ( ص ) در فصل پنجم، فتک (ترور) از نظر اسلام بررس خواهد شد.

در کتاب شریف نهج البلاغة - که در بردارنده گوشه ای از سخنان گهربار امیرمؤمنان علیه السلام است - دو نمونه از سخن مشاهده می کنیم که قسمتی از این سخنان، مشروعیت حکومت را در قبال مردم می دانند و قسمتی، مردم را در این باب دخیل ندانسته، بلکه این مسئله را از امور الهی می دانند. نگارنده در این پایان نامه، به نفی تناقض بین این دو دسته سخنان و اثبات این که این دو دسته سخنان در صدد ایجاد روشی نوین در نظام حکومتی هستند، پرداخته است. این نگاشته، از یک مقدّمه و یازده بخش تشکیل شده است: در مقدّمه، مسائلی از قبیل طرح اصل مسئله تحقیق، عنوان موضوع تحقیق و بستر تحقیق، مطرح شده است. در ابتدای پایان نامه، تعاریف متعدّدی از واژه حکومت ارائه شده و سپس، معنای مورد نظر از این واژه تبیین شده تا در میان معانی مختلف، محوریت ثابتی برای بحث باشد و از مغالطه در بحث، دوری شود. ضمناً از حیث مصداق نیز قدر متیقّن از حکومت نشان داده شده باشد تا هنگام بحث در این وادی، تمام اشکال حکومت را دربر گیرد. نگارنده در قسمت بعد، در صدد اثبات ضرورت اجتماعی حکومت برآمده و این که حکومت، فقط و فقط به عنوان یک گزاره مطلوب در اجتماعی محسوب نمی شود. وی در آغاز یک استدلال عقلی بر این قضیه آورده و سپس، روایاتی از امیر مؤمنان را مورد استفاده قرار داده که در آنها ضرورت حکومت در جامعه برای از بین رفتن هرج و مرج، مورد تأکید قرار گرفته است. سپس به فلسفه یا دلایل ضرورت حکومت پرداخته و آنها را ضمن مواردی برشمرده، که عبارت اند از: وحدت امّت در پرتو حکومت، اجرای عدالت و ظلم ستیزی، اقامه دین، تأمین حقوق عمومی و رفاه اجتماعی، و در هر مورد نیز به روایاتی از نهج البلاغة در راستای این ضرورت اجتماعی و فلسفه های متعدّد حکومت، استدلال نموده است. نگارنده، پس از این مقدّمات، به پاسخ این پرسش پرداخته که: حقّ حاکمیت در اصل از آن کیست؟ آیا حق، از آن خداوند است یا مردم نیز صاحب حقّ اند؟ و آمده است که چون مردم در عدم حاکمیت نسبت به همدیگر برابرند، لذا در خروج از این اصل اوّلیه عدم پذیرش سلطه غیر، دلیل قاطع و محکمی مثل دلیل اثبات ولایت خداوند، پیامبران و ائمه معصوم باید در دست باشد. وی در بحث دلایل ضرورت حاکمیت الهی، ابتدا در بخش حاکمیت در وضع قانون، خداوند را تنها قانونگذاری دانسته که ویژگی های منحصر به فردی در قانونگذاری دارد. در بخش حاکمیت در اوامر و نواهی نیز به این نکته پرداخته که امر نیز فقط بر عهده خداوند است ؛ زیرا حاکمیت، حقّ کسی است که به مصالح فرد و جامعه آگاه بوده، مسیر کمال آنها را بشناسد و ضمن به دور بودن از هرگونه حبّ و بغض و خودخواهی، بتواند کشتی هدایت و کمال بشر را به ساحل نجات، هدایت و کمال برساند، و این مطلب را به وسیله آیات قرآن و روایات نهج البلاغة اثبات نموده است. مبحث بعد در پاسخ به این پرسش است که آیا این حاکمیت با حاکمیت مردم در تضادّ است یا در طول آن قرار دارد؟ نگارنده در پاسخ می نویسد: تضادی بین دو حاکمیت وجود ندارد و این دو در امتداد یکدیگرند. منتها خداوند، بشر را طوری خلق کرده که دارای نیروی اراده و اختیار باشد و اگر با اختیار خود به حاکمیت الهی تن در دهد، در راه صواب است، وگرنه در ورطه هلاک و نابودی قرار می گیرد. سپس به اجمال، دلایلی از نهج البلاغة درباره مشروعیت حاکمیت مردم آورده و آیات و احادیثی نیز از باب شاهد آورده است. نگارنده، در ابتدای این بحث ها برای بهتر روشن شدن مطلب، اشاره ای گذار به نظام های عمده حکومتی در ادوار گذشته کرده و در یک تقسیم بندی مختصر، آنها را به چهار گروه تقسیم نموده است. پس از این تقسیم بندی نیز مجملی از روش حکومتی تئوکراسی و اقسام چهارگانه آن را شرح داده و سپس، اصطلاح «دموکراسی (مردم سالاری)» و انواع دموکراسی های موجود در دنیا را مورد نقد و بررسی قرار داده است.